fbpx

Serwis:

Środki antyseptyczne i odkażające cz.2: chlorheksydyna, etakrydyna, oktenidyna

Autor:
mgr farm.
Dodano: 14/02/2017
Aktualizacja: 23/12/2022
Octenisept i rivanol.
Octenisept i rivanol.
Chlorheksydyna (Eludril, Corsodyl, Manusan, hibitan), etakrydyna (Rivanol, Rivel), i oktenidyna (Octenisept, Maxiseptic, Octenilin). Skuteczność i bezpieczeństwo.

← wróć do wstępu z tabelą

Chlorheksydyna (chloroheksydyna)

Wśród pochodnych chloru najpopularniejszym środkiem antyseptycznym jest chlorheksydyna. Stosowana w jest w roztworach wodnych i alkoholowych o stężeniu od 0,1% do 1%, w postaci glukonianu lub octanu. Chlorheksydyna znalazła  zastosowanie głównie w odkażaniu ran w urologii, ginekologii i stomatologii. Wchodzi w skład niektórych past do zębów, zalecanych przy stanach zapalnych dziąseł i nieprzyjemnej woni z ust (Elgydium). Jest również składnikiem tabletek do ssania (w: Gardimax medica). Ma działanie bakteriobójcze głównie na bakterie Gram-dodatnie.

Najważniejsze wskazana jest do stosowania chlorheksydyny to m.in.:

  • antyseptyka skóry przed zabiegami (rąk personelu medycznego, skóry pacjentów oraz pola operacyjnego),
  • hamowanie tworzenia się płytki nazębnej,
  • wspomaganie w leczeniu i zapobieganiu zapalenia dziąseł,
  • przyspieszenie gojenia się dziąseł po zabiegach chirurgicznych na przyzębiu,
  • wspomaganie leczenia aft (czytaj tu: Przegląd preparatów na Afty) oraz zakażeń jamy ustnej drożdżakami (np. odprotezowe zapalenie jamy ustnej oraz pleśniawki).

Chlorheksydyna nie może być jednak stosowana w każdej sytuacji. Nie należy jej stosować na otwarte rany lub uszkodzoną skórę, u wcześniaków lub noworodków o niskiej masie urodzeniowej oraz niemowląt w wieku poniżej 2 miesięcy czy też u osób poddawanych fototerapii (może powodować fotodermatozy).

Chlorheksydyna nie nadaje się do stosowania przed inwazyjnymi technikami, takimi jak nakłuwanie żył, punkcja lędźwiowa lub zabiegi chirurgiczne. Według badań stosowanie chlorheksydyny jest bezpieczne i nie wpływa na proces gojenia się ran, jednak wiąże się ze wzrostem oporności mikroorganizmów.[1]

Mleczan etakrydyny

Rivanol zastosowany w stężeniu 0,1% na skórę działa odkażająco poprzez reakcję z kwasami nukleinowymi (interkalacji DNA i RNA), w wyniku czego dochodzi do zablokowania syntezy białek drobnoustrojów. Wykazuje aktywność głównie wobec bakterii Gram-dodatnich (np. Staphylococcus aureus) oraz pierwotniaków. Nie działa na formy przetrwalnikowe. Przy zastosowaniu miejscowym, zwłaszcza na rany mleczan etakrydyny wchłania się w niewielkim stopniu, może jednak wywołać miejscowe reakcje alergiczne.

  • Rivanol jest bezpieczny do przemywania, okładów i przymoczek stosowanych na skórę, błony śluzowe oraz niewielkie rany. Natomiast jest przeciwwskazany do stosowania doustnego, do oczu oraz na duże powierzchnie uszkodzonej skóry.
  • Rivanol zarejestrowany jest w formie 0,1% roztworu oraz tabletek 100 mg przeznaczonych do rozpuszczenia w 100 ml przegotowanej wody. Roztwór należy używać bezpośrednio po przygotowaniu.
  • Jednoczesne stosownie środków o działaniu utleniającym (nadmanganian potasu, woda utleniona) osłabia działanie mleczanu etakrydyny.

Skuteczność mleczanu etakrydyny

W tabeli poniżej przedstawiono procent eradykacji bakterii podczas kontaktu z biofilmem Pseudomonas aeruginosa i Staphylococcus aureus.[2]

Eradykacja biofilmu
Pseudomonas aeruginosa Staphylococcus aureus
czas kontaktuczas kontaktu
1 minuta15 minut30 minut1 minuta15 minut30 minut
jodopowidon0%33%66%100%100%100%
octenidyna0%44%100%100%100%100%
rivanol0%0%0%60%70%100%

W przytoczonym badaniu mikrobiologicznym dla szpitalnych szczepów Pseudomona aeruginosa, oktenidyna była najbardziej skuteczna w eradykacji biofilmów w porównaniu do jodopowidonu i mleczanu etakrydyny. Wszystkie antyseptyki przy krótkim, jednominutowym kontakcie są nieskuteczne.

Całkowitą eradykację osiągnięto jedynie po zastosowaniu octenidyny po 30 minutowym kontakcie. W przypadku szpitalnych szczepów Staphylococcus aureus mleczan etakrydyny spowodował całkowitą eradykację dopiero po 30 minutach kontaktu. Wynika z tego, że istnieją skuteczniejsze środki odkażające niż mleczan etakrydyny.

Oktenidyna

Oktenidyna  stosowana jest w połączeniu z fenoksyetanolem (Octenisept, Maxiseptic) i działa bakteriobójczo, grzybobójczo i wirusobójczo. Skuteczność leku została potwierdzona w wielu RCT. W warunkach laboratoryjnych lek działa niszcząco na bakterie (łącznie z Chlamydium i Mycoplasma), grzyby, drożdżaki, pierwotniaki (Trichomonas) i wirusy (Herpes simplex, inaktywuje HBV i HIV).

Działanie leku utrzymuje się przez godzinę i tym samym zapewnia bezpieczeństwo przy wykonywaniu zabiegów.[3] Oktenidyna jest jednym z najskuteczniejszych środków antyseptycznych.[4][5][6]

Oktenidyna stosowana jest m.in.:

  • do antyseptyki niewielkich ran, błony śluzowej i graniczącej z raną skóry,
  • w trakcie i po zabiegach diagnostycznych i operacyjnych w ginekologii, urologii, proktologii, dermatologii, geriatrii, wenerologii, położnictwie czy stomatologii,
  • do opracowania czystych i płukania zakażonych ran,
  • do opracowania ran oparzeniowych i owrzodzeń,
  • w pielęgnacji ran i szwów pooperacyjnych,
  • przy cewnikowaniu,
  • przed badaniami dopochwowymi i pozapochwowymi, przy czynnościach przed, w trakcie i po porodzie,
  • do pooperacyjnych i poporodowych irygacji pochwy przed założeniem wkładki wewnątrzmacicznej,
  • do dezynfekcji jamy ustnej.

Przy irygacjach pochwy może powstawać subiektywnie odczuwane wrażenie ciepła lub pieczenia. Przy płukaniu jamy ustnej gorzki smak utrzymuje się około 1 h.

Pielęgnacja pępka

Przy pielęgnacji pępka u noworodków nie zaleca się rutynowego stosowania antyseptyków (w tym oktenidyny). Nie zmniejsza to ryzyka zapalenia pępka,[7] lecz utrudnia gojenie i może wydłużać (nawet o kilka dni) czas, po jakim odpadnie kikut. Zamiast antyseptyków, zalecane jest mycie pępka wodą z mydłem i dokładne jego osuszanie.

Nie należy stosować antyseptyków do pielęgnacji pępka u niemowląt.

Interakcje z jodopowidonem

Nie należy nakładać preparatu z jodopowidonem bezpośrednio po odkażeniu oktenidyną (Octenisept, Maxiseptic), ponieważ dochodzi wówczas do interakcji polegającej na wytrąceniu brunatnego, trudno zmywalnego osadu. Zdjęcie z eksperymentu przeprowadzonego w aptece znajdziesz TU.

Sprawdź też inne opracowania o antyseptykach:

Piśmiennictwo:

  1. Kramer A. et al: Consensus on Wound Antisepsis: Update 2018. Skin Pharmacol Physiol. 2018 pełny tekst .pdf
  2. Junka A,  Bartoszewicz M. Efficacy of antiseptics containing povidone-iodine, octenidine dihydrochloride and ethacridine lactate against biofilm formed by Pseudomonas aeruginosa and Staphylococcus aureus measured with the novel biofilm-oriented antiseptics test. Int Wound J. 2014 abstrakt
  3. ChPL Octenisept
  4. Bartoszewicz M, Porównanie skuteczności przeciwdrobnoustrojowej antyseptyków zawierających oktenidynę i etakrydynę względem biofilmu tworzonego przez szczepy S. aureus i P. aeruginosa izolowane z zakażeń ran przewlekłych, Leczenie Ran 2012 abstrakt
  5. Uygur F, Comparison of octenidine dihydrochloride (Octenisept®), polihexanide (Prontosan®) and povidon iodine (Betadine®) for topical antibacterial effects in Pseudomonas aeruginosa-contaminated, full-skin thickness burn wounds in rats, Central European Journal of Medicine 2008 abstrakt
  6. T. Koburger. Standardized comparison of antiseptic efficacy of triclosan, PVP–iodine, octenidine dihydrochloride, polyhexanide and chlorhexidine digluconate, J Antimicrob Chemother. 2010 abstrakt
  7. Gras-Le Guen C et al.: Dry Care Versus Antiseptics for Umbilical Cord Care: A Cluster Randomized Trial. Pediatrics. 2017. pełny tekst

Czy ten materiał był przydatny?
Czy przedstawiony materiał był przydatny?
Hidden
Podziel się:
Subskrybuj
Powiadom o
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments

Przeczytaj najnowszy numer Gońca Aptecznego:

0
Wyraź swoje zdanie i dodaj komentarz :)x
Scroll to Top

Zaloguj się

Zgłoś problem/błąd

Przepraszam. Musisz być zalogowany, aby zobaczyć ten formularz.