fbpx

Serwis:

Atopowe Zapalenie Skóry (AZS) okiem farmaceutki

Autor:
mgr farm.
Dodano: 05/01/2019
Aktualizacja: 23/12/2022
Pacjent z AZS.
Pacjent z AZS.
Pacjenci często nie są świadomi, co mogło wpłynąć na nagłe pogorszenie stanu skóry. Wbrew opinii pacjentów nie tylko kontakt z alergenem czy detergentem, ale też stale powtarzane, złe nawyki w życiu codziennym mogą nasilać zmiany chorobowe.

Atopowe Zapalenie Skóry (AZS) to przewlekła lub przewlekle nawracająca zapalna choroba skóry przebiegającą ze świądem. Patogeneza nie do końca jest znana, jednak podkreśla się rolę czynników genetycznych związanych z zaburzoną strukturą skóry. AZS zwykle ujawnia się we wczesnym dzieciństwie (do 6. miesiąca życia), ale może też pojawić się dopiero w życiu dorosłym.

Na jakie objawy może skarżyć się pacjent?

Skóra chorych na AZS jest sucha, szorstka, często czerwona. Pacjenci skarżą się na uporczywy świąd skóry, odchodzące łuski i rany. Objawy AZS mogą być mylone z kontaktowym i łojotokowym zapaleniem skóry, łuszczycą i świerzbem.

U niemowląt i małych dzieci zmiany chorobowe mają zwykle charakter wypryskowy (faza wypryskowa, ostra, mokra) i zlokalizowane są na policzkach, plecach, brzuchu, podudziach i nadgarstkach. Mają zazwyczaj charakter ognisk rumieniowych, na których podłożu występują drobne, swędzące grudki i pęcherzyki, które po rozdrapaniu tworzą nadżerki i małe ranki.[1]

U młodzieży i dorosłych dominują zmiany liszajowate (inaczej faza liszajowata, sucha, przewlekła) obejmujące zgięcia stawowe, dłonie, twarz i szyję. Charakterystyczne jest to, że w przebiegu tej fazy skóra jest na tyle sucha, że samoistnie pęka podczas zginania kończyn, a suche łuski odrywają się podczas drapania, co doprowadza do powstania drobnych ranek.[1]

csm_azs_atopowe_zapalenie_skory_shutterstock_119583706_fd3d5bd152
Faza ostrawypryskowa (mokra) – ogniska rumieniowe, na których podłożu występują drobne swędzące grudki i pęcherzyki, które po zdrapaniu tworzą nadżerki i małe ranki (zmiana sącząca).
atopowe-zapalenie-skory-wewnatrz-dloni
Faza przewlekałaliszajowata (sucha) – ogniska z pogrubiałą skórą i wzmożonym rysunkiem linii skórnych (tzw. lichenizacja), widoczne powierzchowne złuszczanie naskórka, skóra jest na tyle sucha, że samoistnie pęka podczas zginania kończyn, a suche łuski odrywają się podczas drapania, co doprowadza do powstania drobnych ranek.
Na czym polega prawidłowe leczenie skóry atopowej? W procesie leczenia ważne jest równoczesne dbanie o:
  1. unikanie kontaktu z czynnikami pogarszającymi stan choroby,
  2. leczenie przeciwzapalne,
  3. pielęgnowanie skóry emolientami (nawilżenie i natłuszczenie skóry).

Co może powodować zaostrzenia choroby?

Pacjenci często nie są świadomi, co mogło wpłynąć na nagłe pogorszenie stanu skóry. Wbrew opinii pacjentów nie tylko kontakt z alergenem czy detergentem, ale też stale powtarzane, złe nawyki w życiu codziennym mogą nasilać zmiany chorobowe.

W poniższej tabeli znajduje się lista czynników, które najczęściej powodują zaostrzenie atopii. Przedyskutuj je z pacjentem.

Tabela 1: Co warunkuje zaostrzenia AZS i jak im zaradzić?
CzynnikCo doradzić pacjentowi?
Długie gorące kąpieleDługi kontakt z wodą będzie odwadniał i wysuszał skórę. Odpowiedni sposób kąpieli opisano niżej. Co ciekawe, pacjenci czasem specjalnie stosują na ostre zmiany świądowe strumienie gorącej wody, co faktycznie przynosi chwilową ulgę w świądzie, jednak będzie rzutować niekorzystnie na stan naskórka.
Rodzaj wodyChlor w wodzie przy kontakcie ze skórą pacjenta będzie  powodować uczucie pieczenia – należy unikać częstego i długotrwałego korzystania z basenów, szczególnie  solankowych. Zdecydowanie lepsze będą baseny, gdzie woda jest ozonowana. Niekorzystnie może wpływać na skórę tzw.  twarda woda.
Przegrzewanie skóry i nadmierne poceniePrzylegające materiały i tworzywa sztuczne mogą być przyczyną zmian wypryskowych na skórze. Należy nosić przewiewną odzież i unikać długotrwałego noszenia rękawic gumowych (szczególnie w przypadku zmian na dłoniach), pod którymi skóra będzie się zaparzać. Zawarte w pocie związki takie jak sól, mocznik i kwasy organiczne będą drażnić skórę nasilając świąd.
Suchość powietrzaCodziennie przebywanie w klimatyzowanych pomieszczeniach nasila wysuszenie skóry, a co za tym idzie, świąd. Warto zastosować w sezonie grzewczym w domu nawilżacze powietrza lub rozłożyć w pokoju mokry ręcznik do odparowania.
DetergentyPodczas sprzątania używać rękawic ochronnych, unikać środków czyszczących w sprayach. Do prania używać łagodnych detergentów, unikać korzystania z wybielaczy i płynów do zmiękczania tkanin, a po praniu zaleca się dwukrotne płukanie.
Alergeny kontaktoweStanowią najczęstszą przyczynę zaostrzeń choroby u starszych dzieci i u dorosłych. Nieprawidłowości budowy warstwy rogowej naskórka mogą ułatwiać kontakt alergenów z komórkami układu immunologicznego. Najczęstsze alergeny to sierść kota lub psa, ale też roztocza i pyłki traw, dlatego atopia może zaostrzać się sezonowo. W przypadku stwierdzonej alergii zaleca się ograniczenie kontaktu z alergenem np. usunięcie dywanów i grubych zasłon z domu w sytuacji alergii na roztocza kurzu. 
Wełna i lanolinaOdzież, która ma bezpośredni kontakt ze skórą powinna być wykonana z miękkiego tworzywa np. z bawełny. Pacjenci z AZS powinni unikać wełnianych ubrań, a w preparatach do stosowania na skórę podłoża pozyskiwanego z wełny owczej – lanoliny.
Alergeny pokarmowe Powiązanie alergii pokarmowej z atopią częściej zdarza się w u dzieci niż u dorosłych pacjentów. Najczęstsze alergeny pokarmowe to jaja kurze, mleko, orzechy, sery, pleśnie.
Cząstki stałe w powietrzu Zauważono, że mieszkańcy dużych miast częściej chorują na AZS, co prawdopodobnie spowodowane jest większym zanieczyszczeniem powietrza. Dym tytoniowy również niekorzystnie wpływa na zmiany skórne, dlatego należy unikać przebywania w zadymionych pomieszczeniach.
Niewłaściwe preparaty do pielęgnacji Kosmetyki zawierające substancje drażniące oraz te o nieodpowiednim pH (np. mydła w kostce) mogą pogarszać stan chorobowy. Unikać należy kosmetyków które w swoim składzie zawierają SLS (Sodium Lauryl Sulfate, laurylosiarczan sodu)  odpowiedzialny za pienienie kosmetyków, który jest jedną z częstszych przyczyn podrażnień skóry. SLS najczęściej jest dodatkiem szamponów, jednak znajdziemy go również w kosmetykach do mycia ciała, niestety również w tych o specjalnym przeznaczeniu dla skóry wrażliwej i chorej, dlatego znalezienie preparatów do mycia może być nie lada wyzwaniem i wymaga oprócz czytania składów wypróbowania tolerancji na dany kosmetyk.
Okres zimowyW ziemie skóra atopowa jest bardziej skłonna do zaostrzeń. Ponadto zmiany skórne związane z atopią ulegają polepszeniu pod wpływem promieniowania ultrafioletowego, co może sugerować pozytywny wpływ syntetyzowanej drogą skórną witaminy D na stan skóry.

Dodatkowo pogorszenie może wystąpić pod wpływem stresu, wypicia kawy, alkoholu, octu, ostrych przypraw, czekolady czy też sosu sojowego – zwiększają one przezskórny przepływ krwi, mogąc nasilać świąd.

Dlaczego skóra atopowa wymaga stosowania specjalnych kosmetyków (emolientów)?

W badaniach odkryto, że ważnym czynnikiem w patogenezie AZS jest obniżenie u chorych syntezy białka filagryny,[2] które bierze udział w łączeniu włókien keratyny podczas dojrzewania komórek naskórka oraz tworzeniu związków Naturalnego Czynnika Nawilżającego (NMF).

Niedobór filagryny i NMF w skórze atopowej powoduje większą utratę wody, zwiększa podatność na infekcje bakteryjne, grzybicze i wirusowe.

W łagodnych postaciach AZS wystarczy stosować dermokosmetyki i właściwie dbać o skórę, co zmniejsza objawy chorobowe, zapobiega zaostrzeniom i znacznie poprawia komfort życia pacjenta. Koniecznie wyjaśnij pacjentowi, dlaczego tak ważna jest prawidłowa pielęgnacja skóry. (Patrz: Jak pielęgnować skórę skłonną do atopii? Dermokosmetyki w AZS.”.)

Jak działają emolienty na skórę atopową?

Warto pamiętać, że:

  • triglicerydy, oleje, wazelina bądź parafina zawarte w emolientach odpowiadają za rekonstrukcje zaburzonej bariery naskórkowej,
  • natłuszczanie suchej skóry zmniejsza świąd oraz sprzyja łagodzeniu stanu zapalnego,
  • substancje nawilżające, takie jak mocznik, zawarte w emolientach, odpowiadają za nawilżenie skóry,
  • utrzymanie prawidłowego nawilżenia naskórka ogranicza wchłanianie alergenów przez skórę i redukuje świąd,
  • regularne stosowanie emolientów 3–4 razy na dobę zmniejsza konieczność stosowania miejscowych leków przeciwzapalnych.

Co możemy zaproponować, by ukoić świąd skóry?

Pacjenci z AZS bardzo często cierpią na silny świąd skóry. Częste drapanie się może doprowadzać do uszkodzenia naskórka i rozwoju nadkażeń, które mogą wymagać zastosowania antybiotyku i skierowania pacjenta do lekarza.

Szybszego działania przeciwświądowego możemy spodziewać się po zastosowaniu preparatów miejscowych. Podstawową zasadą profilaktyki świądu jest natłuszczenie skóry. Jednak, jeśli to nie wystarcza, możemy polecić kilka innych preparatów:

  • w celu szybkiego zniwelowaniu świądu polecamy preparaty z tlenkiem cynku, takie jak pasta Sudocrem lub krem Dermalibour +, krem w przeciwieństwie do pasty nie będzie nasilał uczucia ściągania się skóry,
  • w przypadku dość dużych ran na skórze najodpowiedniejszy będzie puder płynny z tlenkiem cynku dodatkowo zawierający inne składniki np. benzokainę + glicerol + mentol (Pudrospan, Variderm, Puder Płynny Aflofarm, Pudroderm),
  • na rany sączące dobrym wyborem może być płyn A-derma Cetylium – zawiera krzemian magnezu i tlenek cynku, które działając antybakteryjnie, wysuszają sączącą się skórę i niwelują świąd,
  • alternatywną metodą zmniejszającą świąd są kąpiele w krochmalu.

W niektórych przypadkach, w celu zmniejszenia świądu, przepisuje się hydroksyzynę. Jeśli pacjent podczas wywiadu wskaże na występujące u niego dodatkowe objawy typowo alergiczne (pokrzywka, katar sienny), możemy zaproponować doustny lek przeciwhistaminowy np. z feksofenadyną (Allegra), który powinien również w pewnym stopniu przynieść ulgę. (Patrz: Leki stosowane w atopowym zapaleniu skóry (AZS)”.)

Jakie informacje przekazać pacjentowi o leczeniu przeciwzapalnym?

Leczenie miejscowe zmian atopowych jest leczeniem z przepisu lekarza, jednak pacjenci często pytają jak stosować daną maść lub jak ona działa. Głównym zadaniem farmaceuty jest edukacja pacjenta właśnie w tej kwestii. Glikokortykosteroidy są podstawą leczenia miejscowego. Stosuję się zwykle maści z GKS, jednak w przypadku zmian wysiękowych polecane są bardziej lotiony, spraye i kremy. (Patrz: Zasady prawidłowej glikokortykoterapii miejscowej. Rola farmaceuty.”.)

Podczas stosowania tej grupy leków ważne jest przestrzeganie kilku zasad:

Jeśli leczenia wymaga podawania leków dłużej niż 2 tygodnie do ustąpienia stanu zapalnego, stosuje się inhibitory kalcyneuryny – maści i kremy z takrolimusem 0,1% (Protopic) w umiarkowanym i ciężkim wyprysku lub pimekrolimusem 1% (krem Elidel) w łagodnych stanach. Leki te są zalecane przez lekarzy zwykle też do terapii podtrzymującej (np. Elidel – 2 razy w tygodniu przez rok, lub 7 dni w miesiącu przez 3 miesiące).[3]

Oto kilka wskazówek dotyczących inhibitorów kalcyneuryny, które warto przekazać pacjentowi:

  • mogą być stosowane na twarz, jednak należy uważać, by nie dostały się na powierzchnię gałki ocznej,
  • preparaty nakładamy tylko miejscowo na chorą skórę, pamiętaj, że maści i kremy lecznicze (również z GKS) wchłaniają się już z powierzchni dłoni, którymi są nakładane na chorą skórę, dlatego zwróć uwagę na konieczność umycia rąk po wykonanej aplikacji (możesz polecić też aplikację preparatów w rękawiczkach lateksowych, które zabezpieczą opuszki palców przez niepotrzebnym wpływem leku na zdrową skórę,
  • pacjent musi wiedzieć, że na czas kuracji w sezonie letnim powinien ograniczyć ekspozycję na światło słoneczne ze względu na ryzyko fotouczuleń,
  • podczas aplikacji preparatu z inhibitorami kalcyneuryny zwykle pojawia się w miejscu aplikacji uczucie ciepła, lekkiego mrowienia, czego nie należy się obawiać.

Suplementacja

Wskazuje się na korzystne działanie stosowania NNKT w atopowym zapaleniu skóry, jednak nie ma wystarczających dowodów na skuteczność nienasyconych kwasów tłuszczowych stosowanych zewnętrznie, jak i wewnętrznie w postaci suplementacji na poprawę stanu AZS.

Niedobór witaminy D, jak wspomniano w tabeli o czynnikach zaostrzających, może przyczyniać się do pogorszenia stanu skóry w przebiegu choroby atopowej. W niektórych badaniach u większości pacjentów po podawaniu witaminy D zauważono poprawę kontroli choroby i z tego względu wydaje się, że witamina D może być przydatna w leczeniu AZS, ale wymaga to dalszych badań, zanim powstaną bezpośrednie rekomendacje.[4] (Patrz: Aktualne zalecenia suplementacji witaminy D”.)

Piśmiennictwo:

  1. Tuszyński K. et al.: Zeszyty Apteczne: Problemy dermatologiczne z perspektywy farmaceuty, Wydawnictwo Farmaceutyczne, Kraków, 2018 sklep
  2. Moniaga CS, Kabashima K. Filaggrin in atopic dermatitis: flaky tail mice as a novel model for developing drug targets in atopic dermatitis. Inflamm Allergy Drug Targets. 2011 Dec;10(6):477-85. abstrakt
  3. Luger T, Boguniewicz M, Carr W. Pimecrolimus in atopic dermatitis: consensus on safety and the need to allow use in infants. Pediatr Allergy Immunol 2015; 26: 306-315 pełny tekst
  4. Searing DA, Leung DY. Vitamin D in atopic dermatitis, asthma and allergic diseases. Immunol Allergy Clin North Am. 2010;30(3):397-409. pełny tekst

Czy ten materiał był przydatny?
Czy przedstawiony materiał był przydatny?
Hidden
Podziel się:
Subskrybuj
Powiadom o
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments

Przeczytaj najnowszy numer Gońca Aptecznego:

0
Wyraź swoje zdanie i dodaj komentarz :)x
Scroll to Top

Zaloguj się

Zgłoś problem/błąd

Przepraszam. Musisz być zalogowany, aby zobaczyć ten formularz.