Chlorheksydyna (chloroheksydyna)
Wśród pochodnych chloru najpopularniejszym środkiem antyseptycznym jest chlorheksydyna. Stosowana w jest w roztworach wodnych i alkoholowych o stężeniu od 0,1% do 1%, w postaci glukonianu lub octanu. Chlorheksydyna znalazła zastosowanie głównie w odkażaniu ran w urologii, ginekologii i stomatologii. Wchodzi w skład niektórych past do zębów, zalecanych przy stanach zapalnych dziąseł i nieprzyjemnej woni z ust (Elgydium). Jest również składnikiem tabletek do ssania (w: Gardimax medica). Ma działanie bakteriobójcze głównie na bakterie Gram-dodatnie.
Najważniejsze wskazana jest do stosowania chlorheksydyny to m.in.:
- antyseptyka skóry przed zabiegami (rąk personelu medycznego, skóry pacjentów oraz pola operacyjnego),
- hamowanie tworzenia się płytki nazębnej,
- wspomaganie w leczeniu i zapobieganiu zapalenia dziąseł,
- przyspieszenie gojenia się dziąseł po zabiegach chirurgicznych na przyzębiu,
- wspomaganie leczenia aft (czytaj tu: Przegląd preparatów na Afty) oraz zakażeń jamy ustnej drożdżakami (np. odprotezowe zapalenie jamy ustnej oraz pleśniawki).
Chlorheksydyna nie może być jednak stosowana w każdej sytuacji. Nie należy jej stosować na otwarte rany lub uszkodzoną skórę, u wcześniaków lub noworodków o niskiej masie urodzeniowej oraz niemowląt w wieku poniżej 2 miesięcy czy też u osób poddawanych fototerapii (może powodować fotodermatozy).
Chlorheksydyna nie nadaje się do stosowania przed inwazyjnymi technikami, takimi jak nakłuwanie żył, punkcja lędźwiowa lub zabiegi chirurgiczne. Według badań stosowanie chlorheksydyny jest bezpieczne i nie wpływa na proces gojenia się ran, jednak wiąże się ze wzrostem oporności mikroorganizmów.[1]
Mleczan etakrydyny
Rivanol zastosowany w stężeniu 0,1% na skórę działa odkażająco poprzez reakcję z kwasami nukleinowymi (interkalacji DNA i RNA), w wyniku czego dochodzi do zablokowania syntezy białek drobnoustrojów. Wykazuje aktywność głównie wobec bakterii Gram-dodatnich (np. Staphylococcus aureus) oraz pierwotniaków. Nie działa na formy przetrwalnikowe. Przy zastosowaniu miejscowym, zwłaszcza na rany mleczan etakrydyny wchłania się w niewielkim stopniu, może jednak wywołać miejscowe reakcje alergiczne.
- Rivanol jest bezpieczny do przemywania, okładów i przymoczek stosowanych na skórę, błony śluzowe oraz niewielkie rany. Natomiast jest przeciwwskazany do stosowania doustnego, do oczu oraz na duże powierzchnie uszkodzonej skóry.
- Rivanol zarejestrowany jest w formie 0,1% roztworu oraz tabletek 100 mg przeznaczonych do rozpuszczenia w 100 ml przegotowanej wody. Roztwór należy używać bezpośrednio po przygotowaniu.
- Jednoczesne stosownie środków o działaniu utleniającym (nadmanganian potasu, woda utleniona) osłabia działanie mleczanu etakrydyny.
Skuteczność mleczanu etakrydyny
W tabeli poniżej przedstawiono procent eradykacji bakterii podczas kontaktu z biofilmem Pseudomonas aeruginosa i Staphylococcus aureus.[2]
| Eradykacja biofilmu | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Pseudomonas aeruginosa | Staphylococcus aureus | |||||
| czas kontaktu | czas kontaktu | |||||
| 1 minuta | 15 minut | 30 minut | 1 minuta | 15 minut | 30 minut | |
| jodopowidon | 0% | 33% | 66% | 100% | 100% | 100% |
| octenidyna | 0% | 44% | 100% | 100% | 100% | 100% |
| rivanol | 0% | 0% | 0% | 60% | 70% | 100% |
W przytoczonym badaniu mikrobiologicznym dla szpitalnych szczepów Pseudomona aeruginosa, oktenidyna była najbardziej skuteczna w eradykacji biofilmów w porównaniu do jodopowidonu i mleczanu etakrydyny. Wszystkie antyseptyki przy krótkim, jednominutowym kontakcie są nieskuteczne.
Całkowitą eradykację osiągnięto jedynie po zastosowaniu octenidyny po 30 minutowym kontakcie. W przypadku szpitalnych szczepów Staphylococcus aureus mleczan etakrydyny spowodował całkowitą eradykację dopiero po 30 minutach kontaktu. Wynika z tego, że istnieją skuteczniejsze środki odkażające niż mleczan etakrydyny.
Oktenidyna
Oktenidyna stosowana jest w połączeniu z fenoksyetanolem (Octenisept, Maxiseptic) i działa bakteriobójczo, grzybobójczo i wirusobójczo. Skuteczność leku została potwierdzona w wielu RCT. W warunkach laboratoryjnych lek działa niszcząco na bakterie (łącznie z Chlamydium i Mycoplasma), grzyby, drożdżaki, pierwotniaki (Trichomonas) i wirusy (Herpes simplex, inaktywuje HBV i HIV).
Działanie leku utrzymuje się przez godzinę i tym samym zapewnia bezpieczeństwo przy wykonywaniu zabiegów.[3] Oktenidyna jest jednym z najskuteczniejszych środków antyseptycznych.[4][5][6]
Oktenidyna stosowana jest m.in.:
- do antyseptyki niewielkich ran, błony śluzowej i graniczącej z raną skóry,
- w trakcie i po zabiegach diagnostycznych i operacyjnych w ginekologii, urologii, proktologii, dermatologii, geriatrii, wenerologii, położnictwie czy stomatologii,
- do opracowania czystych i płukania zakażonych ran,
- do opracowania ran oparzeniowych i owrzodzeń,
- w pielęgnacji ran i szwów pooperacyjnych,
- przy cewnikowaniu,
- przed badaniami dopochwowymi i pozapochwowymi, przy czynnościach przed, w trakcie i po porodzie,
- do pooperacyjnych i poporodowych irygacji pochwy przed założeniem wkładki wewnątrzmacicznej,
- do dezynfekcji jamy ustnej.
Przy irygacjach pochwy może powstawać subiektywnie odczuwane wrażenie ciepła lub pieczenia. Przy płukaniu jamy ustnej gorzki smak utrzymuje się około 1 h.
Pielęgnacja pępka
Przy pielęgnacji pępka u noworodków nie zaleca się rutynowego stosowania antyseptyków (w tym oktenidyny). Nie zmniejsza to ryzyka zapalenia pępka,[7] lecz utrudnia gojenie i może wydłużać (nawet o kilka dni) czas, po jakim odpadnie kikut. Zamiast antyseptyków, zalecane jest mycie pępka wodą z mydłem i dokładne jego osuszanie.
Interakcje z jodopowidonem
Nie należy nakładać preparatu z jodopowidonem bezpośrednio po odkażeniu oktenidyną (Octenisept, Maxiseptic), ponieważ dochodzi wówczas do interakcji polegającej na wytrąceniu brunatnego, trudno zmywalnego osadu. Zdjęcie z eksperymentu przeprowadzonego w aptece znajdziesz TU.
Sprawdź też inne opracowania o antyseptykach:
- (Patrz: “Środki antyseptyczne i odkażające cz.1: Związki jodu, woda utleniona, spirytus salicylowy”.)
- (Patrz: “Środki antyseptyczne i odkażające cz.3: Związki srebra i boru, fiolet i nadmanganian potasu”.)
Piśmiennictwo
- Kramer A. et al: Consensus on Wound Antisepsis: Update 2018. Skin Pharmacol Physiol. 2018 pełny tekst .pdf⬏
- Junka A, Bartoszewicz M. Efficacy of antiseptics containing povidone-iodine, octenidine dihydrochloride and ethacridine lactate against biofilm formed by Pseudomonas aeruginosa and Staphylococcus aureus measured with the novel biofilm-oriented antiseptics test. Int Wound J. 2014 abstrakt⬏
- ChPL Octenisept ⬏
- Bartoszewicz M, Porównanie skuteczności przeciwdrobnoustrojowej antyseptyków zawierających oktenidynę i etakrydynę względem biofilmu tworzonego przez szczepy S. aureus i P. aeruginosa izolowane z zakażeń ran przewlekłych, Leczenie Ran 2012 abstrakt⬏
- Uygur F, Comparison of octenidine dihydrochloride (Octenisept®), polihexanide (Prontosan®) and povidon iodine (Betadine®) for topical antibacterial effects in Pseudomonas aeruginosa-contaminated, full-skin thickness burn wounds in rats, Central European Journal of Medicine 2008 abstrakt⬏
- T. Koburger. Standardized comparison of antiseptic efficacy of triclosan, PVP–iodine, octenidine dihydrochloride, polyhexanide and chlorhexidine digluconate, J Antimicrob Chemother. 2010 abstrakt⬏
- Gras-Le Guen C et al.: Dry Care Versus Antiseptics for Umbilical Cord Care: A Cluster Randomized Trial. Pediatrics. 2017. pełny tekst⬏
