Azotan srebra
Związki srebra są skutecznie działającymi środkami przeciwbakteryjnymi. Jony srebra przyłącza ją się do grup tiolowych, karboksylowych i aminowych białek unieczynniając ich aktywność biochemiczną. Sole srebra działają odkażająco, ściągająco, lekko złuszczająco, a w większych stężeniach przyżegająco i nekrotycznie. Azotan srebra w zależności od stężenia ma różne wskazania:
- 10-20% – do lapisowania zębów mlecznych zajętych procesem próchnicowym, po zabiegu zęby są czarne – ale zahamowana zostaje demineralizacja,
- 2% – do sporządzania preparatów recepturowych do pędzlowania trudno gojących się owrzodzeń i zmian zapalnych w obrębie jamy ustnej,
- 0,25% – do płukania worka spojówkowego w stanach zapalnych.
Przykłady preparatów recepturowych zawierających związki srebra to maść Mukulicza i krople do nosa z kolargolem.
Unguentum Nigrum (Maść Mikulicza)
Rp. Argentum nitricum 1,0 Balsamum peruvianum 10,0 Vaselinum flavum ad 100,0 M.f. ung.
Krople do nosa
Rp. 1% Sol. Collargoli 10,0 M.f. gtt.(Patrz: “Synonimy w recepturze – błyskawiczna wyszukiwarka”.)
Jedynym środkiem leczniczym zawierającym azotan srebra w składzie zarejestrowanym w Polsce są krople do oczu Mova Nitrat Pipette, stosowane w lecznictwie zamkniętym. Wskazane są w zapobieganiu zakażeniu przedniego odcinka oka u noworodków, szczególnie wywołanemu przez Neisseria gonorrhoeae – rzeżączkowemu zapaleniu spojówek (zabieg Credégo) oraz zakażeniu przez Chlamydia spp. i Staphylococcus spp. Zabieg ten wykonuje się u każdego noworodka bezpośrednio po urodzeniu. (Patrz: “Zabieg Credégo”.)
Związki boru
Związków boru stosowane w antyseptyce to kwas borowy i boraks.
Kwas borowy
Kwas borowy (Maść borna, Borasol) jest słabą substancją antyseptyczną, działa jednak przeciwzapalnie i ściągająco. Jest skuteczny przeciwko pałeczce ropy błękitnej – wrażliwej na bor. Kwas borowy wskazany jest w wypryskach, oparzeniach, stłuczeniach, obrzękach i niewielkich ranach.
Preparaty zawierające kwas borowy nakładać można miejscowo na skórę w formie okładów, płukań i maści. Należy jednak pamiętać, że kwas borowy łatwo przenika przez uszkodzoną skórę i błony śluzowe do krwi (powyżej 90%), a zastosowany na dużą powierzchnię ciała może wywołać objawy zatrucia. Przy przewlekłym stosowaniu ulega kumulacji w organizmie.
Kwasu borowego nie należy stosować:
- u dzieci poniżej 11. roku życia,
- doustnie oraz do oczu,
- na rozległe rany i dużą powierzchnie skóry.
Boraks
Boraks (w: Aphtin) to inny znany związek boru wykorzystywany w postaci roztworu do stosowania miejscowego w pleśniawkach lub bolesnych nadżerkach jamy ustnej, na narządach płciowych oraz do płukania gardła. Ma słabe działanie antyseptyczne, hamuje rozwój grzybów i bakterii. W połączeniu z salicylanami daje bardzo gorzkie połączenia – należy więc tego unikać w lekach do pędzlowania jamy ustnej.
Aphtin występuje jako preparat gotowy, ale może być także sporządzony według poniższej receptury:
Natrii tetraborici 4,0 Glycerini ad 20,0 M.f. sol.
Fiolet gencjanowy
Fioletem gencjanowym (fiolet krystaliczny, chlorek metylorozanilinowy, Pyoctanina) nazywa się barwnik o działaniu bakteriobójczym i przeciwgrzybiczym. Jest skuteczny wobec części bakterii Gram-dodatnich (m.in. Staphylococcus spp.) i grzybów z rodzaju Candida. Dużo słabiej działa na bakterie Gram-ujemne (Pseudomonas aeruginosa). Nie działa na bakterie kwasoodporne ani przetrwalniki bakteryjne i grzybicze. Mechanizm działania fioletu gencjanowego jest nieustalony — sugeruje się jednak na możliwość działania mutagennego na DNA komórek bakterii i grzybów.[1] Ważne fakty do zapamiętania na temat fioletu to:
- Działanie antyseptyczne fioletu krystalicznego zwiększa się w środowisku zasadowym, w miarę wzrostu pH, zakwaszenie środowiska rany zmniejsza znacznie jego skuteczność.
- Fiolet gencjanowy jest wskazany do stosowania w stanach zapalnych skóry, ranach sączących i owrzodzeniach. Dodatkowa zawartość etanolu w preparatach odtłuszcza, oczyszcza i wysusza skórę. Obecność ropy i wydzielin obniża jego skuteczność. [2]
- Fioletu nie można stosować bezpośrednio na otwarte rany (zwłaszcza te głębokie i rozległe) i błony śluzowe.
- Produkty zawierające fiolet mocno zabarwiają skórę i ubrania.
Fiolet gencjanowy jest tanim i skutecznym środkiem antyseptycznym. Badania kliniczne wykazały, że fiolet gencjanowy jest skuteczny w ropnych zakażeniach, egzemach i odleżynach spowodowanych zakażeniem MRSA jak również w przypadku kandydoz jamy ustnej w przebiegu AIDS.[3]
Nadmanganian potasu
Nadmanganian potasu (Kalium hypermanganicum, Kalii permanganas) jest nieorganicznym związkiem silnych właściwościach utleniających. Stosowany miejscowo w postaci roztworu do przemywania – działa odkażająco i ściągająco. Ważne fakty do zapamiętania na temat nadmanganianu potasu to:
- Wodny roztwór nadmanganianu potasu o stężeniu 0,05% wskazany jest do przemywanie skóry, owrzodzeń i ropiejących ran (tj. 1 tabletka 100 mg rozpuszczona w 200 ml przegotowanej wody). Roztwór należy używać bezpośrednio po przygotowaniu.
- Wodny roztwór nadmanganianu potasu o stężeniu 0,025% można stosować jako lek odkażający do płukania błon śluzowych gardła i jamy ustnej (tj. 1 tabletka 100 mg rozpuszczona w 400 ml przegotowanej wody). Warto uprzedzić pacjenta, że nadmanganian ma nieprzyjemny smak i może spowodować przebarwienie zębów.
- Nadmanganianu potasu nie należy stosować w dużych stężeniach i w sposób długotrwały, ponieważ podrażnia skórę, błony śluzowe i może spowodować zabarwienie skóry na brązowo.
Inne antyseptyki
Przeczytaj inne opracowania o antyseptykach:
- (Patrz: “Środki antyseptyczne i odkażające cz.1: Związki jodu, woda utleniona, spirytus salicylowy”.)
- (Patrz: “Środki antyseptyczne i odkażające cz.2: chlorheksydyna, etakrydyna, oktenidyna”.)
Interakcja nadmanganianiu potasu z gliceryną
Nie róbcie tego w domu. Ani w aptece…
Piśmiennictwo
- Maley AM, Arbiser JL. Gentian Violet: A 19th Century Drug Re-Emerges in the 21st Century. Experimental dermatology. 2013. abstarkt⬏
- Saji M, Taguchi S. Efficacy of gentian violet in the eradication of methicillin-resistant Staphylococcus aureus from skin lesions. J Hosp Infect. 1995 abstrakt⬏
- Maley AM, Arbiser JL. Gentian Violet: A 19th Century Drug Re-Emerges in the 21st Century. Experimental dermatology. 2013. abstarkt⬏