Transkrypcja
Cześć, tu Dawid Panek. Witam w programie Pogadanki Farmaceutyczne. W tym odcinku opowiem Wam o acyklowirze. Jakich informacji warto udzielić pacjentowi? Zapraszam.
W 1974 roku w ośrodku Wellcome Research Institute zsyntetyzowano cykliczną pochodną guaniny, nazwaną zresztą początkowo acykloguanozyną, czyli późniejszy acyklowir. Naukowcy, 1988 roku otrzymali nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny za odkrycia przełomowych metod farmakoterapii. Acyklowir pod handlową nazwą Zovirax został zarejestrowany przez FDA w postaci maści w 1982 roku, a w postaci kapsułek doustnych w 1985 roku.
Acyklowir jest lekiem przeciwwirusowym, syntetycznym analogiem nukleotydu purynowego, pochodną deoksyguanozyny z acyklicznym łańcuchem bocznym- stąd też jego nazwa. Hamuje replikację wirusów opryszczki Herpes simplex typu 1 i 2. czyli HSV, słabiej wirusa ospy wietrznej i półpaśca Varicella-zoster oraz wirusa Epsteina i Barr i cytomegalii.
Acyklowir wprowadzany jest do komórek gospodarza przez białko transportujące nukleozydy, a wewnątrz komórki zostaje przekształcony do biologicznie aktywnych trifosforanów nukleozydowych głównie przez wirusową kinazę tymidynową. Trifosforan acyklowiru w zakażonych komórkach hamuje syntezę DNA w dwojaki sposób: hamuje inkorporację trifosforanu deoksyguanozyny do wirusowego DNA oraz wbudowuje się do replikującego się łańcucha wirusowego DNA, bo polimeraza DNA rozpoznaje trifosforan acyklowiru jako trifosforan guanozyny. Co ważne, nie wpływa to na metabolizm komórek pacjenta, gdyż powinowactwo wirusowej kinazy tymidynowej do acyklowiru jest kilkaset razy większe niż kinazy komórek ludzkich. Acyklowir jest włączany do wirusowego DNA i powoduje przerwanie łańcucha DNA, ponieważ nie ma grupy 3-hydroksylowej niezbędnej do przyłączenia kolejnego nukleozydu i dalsze wydłużanie łańcucha DNA nie jest możliwe. Okej, tyle jeśli chodzi o teorię!
Acyklowir skuteczny jest w leczeniu różnych zakażeń wirusem opryszczki pospolitej, wirusem ospy wietrznej i półpaśca. Stosuje się go miejscowo w leczeniu opryszczki, miejscowo i ogólnie w terapii opryszczki narządów płciowych, doustnie w leczeniu ospy wietrznej oraz półpaśca oraz dożylnie w terapii zapalenia mózgu spowodowanego przez HSV, w zakażeniach HSV u noworodków i ciężkich zakażeniach wirusami Herpes.
Przejdźmy teraz do sedna – jakie informacje warto przekazać pacjentowi przy każdym wydaniu preparatu, o czym poinformować w razie dodatkowych pytań.
W leczeniu opryszczki wargowej najczęściej wystarczające jest zastosowanie preparatów miejscowych, natomiast stosowanie acyklowiru w postaci tabletek, wskazane jest przede wszystkim w przypadku nasilonych dolegliwości, bądź częstych nawrotów opryszczki oraz u osób z obniżoną odpornością. W leczeniu zakażenia wirusem opryszczki pospolitej u dzieci powyżej 2 lat oraz u dorosłych stosuje się acyklowir w dawce 200 mg 5 razy na dobę co 4 godziny. Doustna terapia acyklowirem zmniejsza ból i czas trwania choroby, jeśli zostanie rozpoczęta odpowiednio wcześnie, czyli tuż po pojawieniu się pierwszych zmian.
Częsta, nawrotowa opryszczka zdarza się u osób z prawidłową odpornością. Nawroty opryszczki wargowej mogą występować co kilka dni, a także w odstępie tygodni, miesięcy lub lat. Opryszczka wargowa nawrotowa zazwyczaj pojawia się w okolicy ust, często ponownie w tym samym miejscu. W zapobieganie nawrotom opryszczki, acyklowir należy przyjmować w dawce 200 mg cztery razy na dobę, mniej więcej co 6 godzin. U wielu pacjentów skuteczne oraz wygodniejsze może być podawanie leku dwa razy na dobę, co 12 godzin, w dawce 400 mg. Należy pamiętać, że bez konsultacji z lekarzem acyklowir można stosować maksymalnie przez okres 1 miesiąca, szczególnie w czasie narażenia na czynniki wywołujące nawroty opryszczki np. zwiększona ekspozycja na światło słoneczne, stres, gorączka.
Opryszczkę o słabym nasileniu najczęściej leczy się miejscowo stosując maści, kremy, sztyfty oraz żele zawierające acyklowir. Ważne jest aby preparaty miejscowe stosować 5 razy dziennie, co 3–4 godziny. Po każdym zastosowaniu kremu należy dokładnie umyć ręce. Leczenie powinno trwać 5 dni, po tym czasie jeżeli objawy nie ustąpią można je przedłużyć o kolejne 5 dni, a w przypadku dalszego braku poprawy pacjent powinien zgłosić się do lekarza. Bez recepty dostępne są preparaty zawierające acyklowir w ilości 50 mg/g, krem z acyklowirem w połączeniu z hydrokortyzonem, który wykazuje dodatkowe działanie przeciwzapalne oraz przeciwświądowe. Należy pamiętać, że krem z dodatkiem hydrokortyzonu nie powinien być stosowany w przypadku zakażeń bakteryjnych, grzybicznych lub pasożytniczych skóry. Sztyfty stosuje się wyłącznie na wargi, natomiast żele i kremy z acyklowirem mogą być stosowane zarówno w leczenie opryszczki wargowej jak i zmian opryszczkowych na twarzy.
Małe zmiany stwierdzane na śluzówkach lub skórze w wyniku zakażenia wirusem opryszczki mogą być leczone również preparatami łagodzącymi i wysuszającymi, np. pastą cynkową.W opryszczce narządów płciowych leki do stosowania miejscowego są nieskuteczne.
Pacjentów w podeszłym wieku, przyjmujących duże dawki acyklowiru w leczeniu półpaśca należy poinformować o właściwym nawodnieniu, ponieważ acyklowir wydalany jest przez nerki, a jego kumulacja u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek niesie ryzyko poważnych działań niepożądanych.
Przy bardziej nasilonej infekcji, z licznymi wykwitami lub objawami ogólnymi np. gorączka, bóle mięśni, złe samopoczucie pacjent powinien zgłosić się do lekarza, szczególnie gdy współistnieją czynniki ryzyka ciężkiego przebiegu infekcji – upośledzona odporność, przyjmowanie glikokortykosteroidów, leczenie onkologiczne. Do lekarza pilnie powinni się zgłosić chorzy z objawami neurologicznymi, a także zmianami w obrębie narządu wzroku.
Szacuje się, że ok. 50–80 proc. ludzi dorosłych jest zakażonych HSV-1. Zakażenie typem 1 powoduje głównie zapalenie spojówek, śluzówki jamy ustnej i dziąseł oraz rzadziej zakażenie okolicy narządów płciowych. Typ 2 jest przyczyną zakażeń narządów płciowych. Pierwotna infekcja HSV przebiega często bezobjawowo. Zakażenie wirusem opryszczki może powodować u człowieka infekcje typu pierwotnego lub nawrotowego. Wirus HSV1 i HSV2 wywołują zakażenia latentne w obrębie komórek nerwowych, wirus „ukrywa” się w zwojach czuciowych unerwiających daną okolicę. Reaktywacja wirusa następuje najczęściej w sytuacjach stresowych, przy obniżonej odporności, ekspozycji na promieniowanie UV, w stanach emocjonalnych, czy np. przy miesiączce. Po zadziałaniu czynnika indukującego następuje replikacja wirusa w neuronie i przemieszczanie wzdłuż aksonu do komórek nabłonka. Objawem jest pojawienie się pęcherzyków wypełnionych płynem surowiczym na błonie śluzowej jamy ustnej, wargach, spojówkach lub na wargach sromowych mniejszych, w pochwie, ujściu cewki moczowej i okolicy okołoodbytniczej.
Warto również wiedzieć, że zakażenie wirusem opryszczki u noworodków jest bardzo niebezpieczne, może prowadzić do trwałego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, a czasem zgonu dziecka. Infekcje wewnątrzmaciczne, okołoporodowe lub w pierwszych tygodniach życia wywołują ciężkie zapalenie mózgu. Do transmisji wirusa z matki na dziecko podczas ciąży może dojść z częstością ok. 5-8% w przebiegu wiremii matki podczas zakażenia pierwotnego. Do 20. tygodnia ciąży efektem transmisji przezłożyskowej do płodu może być poronienie, zapalenie tęczówki, małogłowie, małoocze i jaskra.