Alergiczny nieżyt nosa (ANN), potocznie nazywany katarem siennym, to stan zapalny błony śluzowej nosa, którego przyczyną jest odpowiedź immunologiczna na alergeny mediowana przez przeciwciała klasy IgE.

Do nasilenia objawów kataru siennego może dojść w wyniku kontaktu z alergenami wewnątrzdomowymi takimi jak roztocza kurzu domowego, alergeny odzwierzęce czy insekty oraz alergenami środowiska zewnętrznego, do których zalicza się przede wszystkim pyłki roślin i zarodniki grzybów pleśniowych.^[1]

Objawy kataru siennego

Pacjent cierpiący na katar sienny zgłasza objawy takie jak:

• wodnisty wyciek z nosa,
• kichanie (najczęściej wielokrotne tzw. salwy kichania),
• swędzenie,
• niedrożność nosa.

Objawy te mogą powodować widoczne u chorego przeczosy (linijne ubytki skórne) na koniuszku nosa, powstające jako rezultat jego nieustannego pocierania. Charakterystyczny jest także sam gest pocierania nosa ku górze czyli tzw. salut alergiczny. W przebiegu alergicznego nieżytu nosa często występują również objawy ze strony oczu takie jak obustronne zaczerwienienie, świąd i łzawienie.

Postacie kataru siennego

Uwzględniając czas trwania objawów przyjmuje się podział kataru siennego na:

• okresowy – trwający < 4 dni w tygodniu lub < 4 tygodnie,
• przewlekły – trwający > 4 dni w tygodniu i > 4 tygodnie.

Biorąc pod uwagę nasilenie objawów, możemy mieć do czynienia z ANN o charakterze łagodnym lub umiarkowanym/ciężkim. O postaci umiarkowanej/ciężkiej mówimy, gdy występują zaburzenia snu, trudności w wykonywaniu codziennych czynności, wypoczynku, sporcie, trudności w szkole czy pracy lub objawy są opisywane przez pacjenta jako bardzo uciążliwe.

Czytaj też:

ARIA

Wielkanoc w Wydawnictwie Farmaceutycznym

Jak pomóc pacjentom z alergią na pyłki roślin?

Konieczność skierowania do lekarza

Pacjenci chorujący na łagodną postać kataru siennego nie wymagają zazwyczaj konsultacji lekarskiej. Skierowanie do lekarza jest konieczne, gdy występuje:

• jednostronna niedrożność nosa,
• utrata węchu (łac. anosmia),
• niedrożność nosa bez wycieku wydzieliny z nosa,
• powtarzające się krwawienia z nosa (łac. epistaxis),
• ból ucha (może wskazywać na zapalenie ucha),
• brak poprawy po 7-15 dniach od rozpoczęcia leczenia.^[2]

Wytyczne dotyczące leczenia ANN przedstawiono w osobnym artykule. (Patrz: “Wytyczne leczenia alergicznego nieżytu nosa (ARIA)”.)

Preparaty stosowane w leczeniu kataru siennego

W leczeniu kataru siennego możesz polecić pacjentowi leki przeciwhistaminowe II generacji stosowane doustnie, leki przeciwhistaminowe podawane miejscowo, glikokortykosteroidy donosowe, kromony oraz leki sympatykomimetyczne.

W przypadku łagodnego, okresowego kataru siennego lekiem pierwszego wyboru jest bloker receptorów histaminowych II generacji stosowany doustnie, w szczególności gdy pacjent skarży się jednocześnie na objawy ze strony oczu. Jeśli dolegliwości dotyczą jedynie nosa alternatywą jest zastosowanie donosowych leków antyhistaminowych. W sytuacji przewlekłego, alergicznego nieżytu nosa i znacznej niedrożności nosa skutecznym lekiem będzie glikokortykosteroid podawany donosowo. Leki o działaniu obkurczającym naczynia krwionośne w nosie przynoszą szybką ulgę, lecz mogą być stosowane jedynie krótkotrwale np. w oczekiwaniu na efekty leczenia glikokortykosteroidami donosowymi. Kromony możesz polecić pacjentowi w przypadku, gdy nie może on stosować leków przeciwhistaminowych lub glikokortykosteroidów donosowych, a także jako leczenie wspomagające terapię podstawową.

Doustne leki przeciwhistaminowe II generacji

Leki przeciwhistaminowe podawane doustnie są efektywne w hamowaniu kichania i swędzenia nosa, wycieku wodnistej wydzieliny oraz alergicznych objawów ze strony oczu, jednak w mniejszym stopniu ograniczają niedrożność nosa. Charakteryzują się szybkim działaniem (w czasie krótszym niż 1 h od podania), są podawane raz na dobę i mogą być stosowane przez dłuższy czas.^[2] Do doustnych leków przeciwhistaminowych stosowanych w leczeniu kataru siennego należą:

• cetyryzyna (Allertec WZF, Amertil Bio, Zyrtec UCB),
• lewocetyryzyna (Contrahist Allergy, Lirra Gem, Zyx Bio),
• loratadyna (Claritine Allergy, Flonidan Control, Loratadyna Pylox),
• desloratadyna (Delortan Allergy, Hitaxa Fast),
• feksofenadyna (Allegra).

Bezpieczeństwo stosowania leków przeciwhistaminowych II generacji takich jak cetyryzyna, desloratadyna, feksofenadyna, lewocetyryzyna i loratadyna zostało udokumentowane w badaniach z randomizacją, trwających od 6 do 18 miesiecy.^[3]

Miejscowe leki przeciwhistaminowe

Leki przeciwhistaminowe stosowane donosowo są skuteczne w łagodzeniu kataru, kichania, swędzenia, a także zmniejszają uczucie zatkania nosa.^[2] Należy je stosować dwa razy na dobę. Podawane do worka spojówkowego mogą zmniejszać objawy oczne. Przykładem H₁-blokera stosowanym donosowo jest azelastyna (Allergodil). Ponadto antyhistaminiki w postaci kropli do oczu to:

• azelastyna (Allergodil),
• olopatadyna (Oftahist, Starelltec Alergia),
• ketotifen (Zabak, Zaditen).

Glikokortykosteroidy donosowe

Glikokortykosteroidy podawane donosowo są najbardziej efektywną grupą leków dostępnych w leczeniu nieżytu nosa o charakterze alergicznym.^[4] Ze względu na mechanizm działania glikokortykosteroidy donosowe wykazują działanie po 7-12 h od podania, ale uzyskanie maksymalnego efektu wymaga stosowania leku przez okres dwóch tygodni. Obecnie dostępne preparaty są dobrze tolerowane i mogą być stosowanie długotrwale nie powodując atrofii (zaniku) błony śluzowej nosa.

Glikokortykosteroidem donosowym o kategorii dostępności OTC jest:

• furoinian mometazonu (Nasometin Control, Momester Nasal, Aleric Spray, Pronasal Control), który należy stosować raz dziennie, podając dwie dawki aerozolu do każdego otworu nosowego (łącznie 200 µg leku na dobę).

Po uzyskaniu poprawy i w trakcie leczenia podtrzymującego ilość można zredukować do jednej dawki do każdego otworu nosowego, raz dziennie (łączne 100 µg leku na dobę).

Szczegółowe informacje dotyczące właściwego stoswania mometazonu donosowego zebrano w osobnym artykule. (Patrz: “Mometazon donosowy – komu polecić, jak stosować, na co uważać?”.)

Kromony

Kromony, dostępne w postaci preparatów ocznych i donosowych, są skuteczne wobec objawów alergicznych ze strony oczu i umiarkowanie skuteczne wobec objawów ze strony błony śluzowej nosa.^[2] Do tej grupy należy:

• kromoglikan sodowy – krople do oczu (Allergo-COMOD, Allergocrom, CromoHEXAL, Polcrom),
• kromoglikan sodowy – aerozol do nosa (CromoHEXAL, Polcrom 2%).

Kromoglikan ma bardzo korzystny profil bezpieczeństwa i może być stosowany już od ukończenia 3. r.ż. (aerozol) lub 4. r.ż. (krople oczne), lecz wymaga częstej aplikacji – 4-6 x dziennie.

Leki sympatykomimetyczne

Leki sympatykomimetyczne zwężają naczynia krwionośne w śluzówce nosa i zmniejszają jej obrzęk. Związki te podawane donosowo udrażniają przewody nosowe, jednak ich efekt jest krótkotrwały. Ponadto stosowanie powyżej 10 dni może doprowadzić do utraty wrażliwości na lek, nadmiernego obrzęku błony śluzowej i w konsekwencji do polekowego nieżytu nosa (łac. rhinitis medicamentosa). Leki obkurczające naczynia krwionośne to:

• fenylefryna (w: Otrivin Allergy, w: Envil Katar, w: Sinumedin),
• ksylometazolina (Xylogel, Xylometazolin WZF, Xylorin),
• nafazolina (w: Betadrin WZF),
• oksymetazolina (Acatar Control, Afrin, Nasivin),
• tetryzolina (Starazolin, Visine Classic).

Leki sympatykomimetyczne przyjmowane doustnie (efedryna, pseudoefedryna) są skuteczne w udrażnianiu zatkanego nosa, mogą powodować jednak szereg działań niepożądanych (bóle i zawroty głowy, drżenia mięśniowe, nerwowość, bezsenność, a także tachykardię i wzrost ciśnienia tętniczego krwi). Nie jest rekomendowane ich regularne stosowanie w leczeniu ANN.^[2]

Zobacz też:

• Ksylo- i oksymetazolina – Porównanie preparatów
• Ksylometazolina i oksymetazolina a karmienie piersią – Wyjaśniamy!
• Ksylometazolina i oksymetazolina w ciąży – Wyjaśniamy!

Czytaj też:

Nadwrażliwość typu III (kompleksów immunologicznych)

Czy stosowanie kwasu bornego u niemowląt jest uzasadnione? – relacja z webinarium (część 3)

Ksylometazolina i oksymetazolina a karmienie piersią – Wyjaśniamy!

Preparaty dodatkowe

Dodatkowo możesz polecić pacjentowi oczyszczanie nosa z alergenów poprzez płukanie lub rozpylanie w nosie jałowej wody morskiej bądź izotonicznego lub hipertonicznego roztworu soli fizjologicznej. W przeglądzie systematycznym z 2018 r. wykazano, że irygacja solą fizjologiczną może zmniejszyć objawy alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa w porównaniu z brakiem takiej interwencji. Jakość analizowanych dowodów była niska lub bardzo niska, jednak ze względu na niewielkie ryzyko działań niepożądanych, przyjmuje się, że płukanie nosa solą fizjologiczną może stanowić niedrogą i bezpieczną alternatywę dla sterydów donosowych i leków przeciwhistaminowych.^[5]

W badaniu klinicznym z 2017 r. nie wykazano właściwości przeciwalergicznych dla węglanu wapnia,^[6] popularnie nazywanego wapnem, który jest często stosowany w łagodzeniu objawów alergicznych takich jak obrzęk, pokrzywka lub nieżyt nosa.

Brakuje również wiarygodnych dowodów na skuteczność kliniczną mikronizowanej celulozy w postaci aerozolu do nosa, która jest składnikiem dostępnych na rynku wyrobów medycznych.^[7]

Leki wydawane z przepisu lekarza

Większość glikokortykosteroidów donosowych, stosowanych w leczeniu ANN, jest wydawane z przepisu lekarza. Do związków tych należą:

• beklometazonu dipropionian (Beclonasal Aqua),
• budesonid (Tafen Nasal),
• flutikazonu furoinian (Avamys),
• flutikazonu propionian (Fanipos, Flixonase).

Lekarz może zaordynować również leki przeciwhistaminowe podawane doustnie takie jak bilastyna (Bilaxten, Clatra) i rupatadyna (Alerprof, Rupafin), a także antyhistaminiki w postaci kropli do oczu: emedastynę (Emadine) i epinastynę (Relestat) oraz należącą do sympatykomimetyków efedrynę (Efrinol), stosowaną w formie kropli do nosa.

Ponadto pacjentowi może zostać zaIecona swoista immunoterapia alergenowa, która stanowi najskuteczniejszą metodę leczenia w przypadku uczulenia na pyłki roślin lub roztocza kurzu domowego. Swoista immunoterapia redukuje lub eliminuje objawy ANN, a także obniża ryzyko rozwoju kolejnych alergii wziewnych i astmy oskrzelowej.^[2][8]

Leczenie niefarmakologiczne kataru siennego

Poza leczeniem farmakologicznym kataru siennego, warto również zalecić pacjentowi, aby unikał kontaktu z alergenami wywołującymi uczulenie. Przydatne mogą okazać się informacje o aktualnych stężeniach pyłków w powietrzu atmosferycznym lub aplikacje mobilne zawierających zindywidualizowane kalendarze pylenia roślin.^[8]

Na temat możliwości wykorzystania kalendarza pyleń w praktyce aptecznej powstało osobne opracowanie. (Patrz: “Jak wykorzystać kalendarz pyleń w praktyce aptecznej?”.)

Piśmiennictwo

1. Gajewski P. (red.): Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2019.⬏
2. Allergic Rhinitis and its Impact on Asthma: ARIA guidelines, 2008.⬏⬏⬏⬏⬏⬏
3. Smith N., Schellack N.: Long-term antihistamine therapy revisited. S. Afr. Pharm. J., 2015; 82(8):12-16.⬏
4. Yanez A., Rodrigo GJ.: Intranasal corticosteroids versus topical H1 receptor antagonists for the treatment of allergic rhinitis: a systematic review with meta-analysis. Ann. Allergy Asthma Immunol. 2002; 89(5):479-84.⬏
5. Head K., Snidvongs K. et al.: Saline irrigation for allergic rhinitis. Cochrane Database Syst. Rev. 2018; 6:CD012597.⬏
6. Matysiak K., Matuszewski M.: Calcium preparations do not inhibit allergic reactions: a randomized controlled trial. Pol. Arch. Intern. Med. 2017; 127(9):582-588.⬏
7. Paz Lansberg M., DeTineo M. et al.: A clinical trial of a microcrystalline cellulose topical nasal spray on the acute response to allergen challenge. Am. J. Rhinol. Allergy, 2016; 30(4):269-73.⬏
8. Gajewski P. (red.): Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2019.⬏⬏