Synonimy: aloe, aloes zwyczajny, aloes barbadoski

Aloes jest rośliną należącą do grupy sukulentów, spotykaną najczęściej na terenach pustynnych. Jego nazwa pochodzi od arabskiego słowa alloeh, oznaczającego gorzką substancję. Liście aloesu są najbardziej wartościową częścią rośliny. Ich miąższ składa się w 99% z wody oraz witamin, garbników, polisacharydów i kwasów organicznych. Najlepiej znanym gatunkiem aloesu jest Aloe vera (L.) Burm. f., czyli aloes zwyczajny (barbadoski).

Działanie i zastosowanie aloesu

Aloes już w starożytności był ceniony za swoje właściwości lecznicze. Liście ścinano u nasady i stawiano pionowo, a wypływający sok zagęszczano przez ogrzewanie lub odparowanie na słońcu. W ten sposób otrzymywano alonę bogatą w antraglikozydy, której właściwości przeczyszczające są wykorzystywane do dnia dzisiejszego. Drugim ważnym produktem powstającym z aloesu jest przezroczysty, galaretowaty żel pozyskiwany przez miażdzenie komórek śluzowych w wewnętrznej tkance liścia. Tradycyjnie jest on stosowany na otarcia, rany, odmrożenia i oparzenia. Za właściwości lecznicze żelu odpowiedzialne są takie związki jak: glukomannan (zmiękcza skórę), bradykinaza (łagodzi ból, zmniejsza obrzęk i zaczerwienienie), mleczan magnezu (działa przeciwświądowo) i antyprostaglandyny działające przeciwzapalnie.^[1] Przeprowadzone badania potwierdziły skuteczność aloesu w zaparciu, cukrzycy i trądziku. Aloes może być również skuteczny w przyspieszaniu gojenia się ran po oparzeniu, zespole jelita drażliwego, stanach zapalnych jamy ustnej i aftach oraz łuszczycy. Brakuje dowodów na skuteczność aloesu w nowotworach i wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego. Mimo iż aloes wchodzi w skład preparatów mających wspomagać odporność, nie zostało to potwierdzone klinicznie.

Skuteczność aloesu potwierdzona w badaniach klinicznych

Badania kliniczne potwierdziły skuteczność aloesu w leczeniu schorzeń takich jak:

• Zaparcie – aloes jest surowcem zaliczanym do ziołowych produktów leczniczych krótkotrwale stosowanych w sporadycznie pojawiających się zaparciach. Za działanie przeczyszczające aloesu odpowiadają antrachinony. Pacjent z zaparciami powinien przyjąć na noc jednorazowo lek zawierający od 10 do 30 mg pochodnych hydroksyantracenu w przeliczeniu na alonę.^[2]
• Cukrzyca – na podstawie metaanalizy 8 badań z randomizacją oceniono wpływ aloesu na glikemię u pacjentów ze stanem przedcukrzycowym i cukrzycą typu II. Podawane preparaty były bardzo zróżnicowane, bo obejmowały surowe zmiażdżone liście, świeżo wyciśnięty sok, kapsułkę ze sproszkowanym surowcem lub ekstrakt. Czas leczenia wynosił od dwóch do trzech miesięcy. Po tym czasie aloes zmniejszył średnią glikemię na czczo u pacjentów ze stanem przedcukrzycowym i zarówno poziom hemoglobiny glikowanej, jak i glikemię na czczo u pacjentów z cukrzycą typu II.^[3] Mechanizm działania aloesu na parametry glikemiczne nie jest jednak do końca znany i wymaga dalszych badań.
• Trądzik – badania kliniczne sugerują, że stosowanie 50% żelu aloesowego jako uzupełnienie terapii żelem z tretynoiną zwiększa skuteczność leczenia przeciwtrądzikowego.^[4]

Niewystarczające lub sprzeczne dowody na skuteczność aloesu

Wskazania, w których aloes wykazuje pewną skuteczność, ale dowody są niewystarczające, aby jednoznacznie ocenić jego działanie, to:

• Oparzenia – badania kliniczne dotyczące skuteczności stosowania aloesu w gojeniu oparzeń są sprzeczne. Niektóre z nich pokazują, że stosowanie dwa razy dziennie żelu lub kremu aloesowego na oparzenie skraca czas jego gojenia podobnie jak sól srebrowa sulfatiazolu (obecna np. w leku Argosulfan). Ponadto stosowanie kremu z aloesem i oliwą z oliwek dwa razy dziennie przez okres 6 tygodni wpływało na zmniejszenie świądu związanego z oparzeniem podobnie jak maść sterydowa zawierająca 0,1% betametazonu.^[5] Wszystkie badania, w których odnotowano skuteczność stosowania aloesu w gojeniu oparzeń, nie określają jednoznacznie, jaka powinna być jego postać i stężenie, w związku z czym trudno ostatecznie stwierdzić, czy są one wiarygodne.
• Zespół jelita drażliwego (IBS) – istnieją sprzeczne wyniki badań dotyczące korzyści stosowania aloesu w IBS. Prawdopodobnie jego skuteczność w łagodzeniu objawów jest zależna od rodzaju mikrobioty jelitowej u pacjenta.^[6] Pozytywne wyniki zaobserwowano w podwójnie zaślepionym badaniu z randomizacją z udziałem 68 pacjentów z IBS. Stosowano 250 mg ekstraktu z aloesu lub placebo 2 razy na dobę przez 4 tygodnie. Osoby stosujące aloes odczuły znaczącą poprawę w nasileniu i częstotliwości bólu oraz wzdęć.^[7]
• Afty i stany zapalne jamy ustnej – w badaniu klinicznym z randomizacją i podwójnie ślepą próbą zaobserwowano znaczny spadek osadzania się płytki nazębnej u osób stosujących płyn do płukania jamy ustnej z aloesem. Przez 4 dni uczestnicy badania stosowali do płukania: 100-procentowy sok z aloesu, płyn z chlorheksydyną lub placebo. Aloes okazał się tak samo skuteczny w zapobieganiu osadzania się płytki nazębnej jak chlorheksydyna.^[8] Dobre rezultaty zaobserwowano również w przypadku leczenia aft w jamie ustnej za pomocą żelu zawierającego aloes, alantoinę i krzemionkę.^[9] Wszystkie powyższe badania odbyły się z niewielką liczbą uczestników, dlatego nie można jednoznacznie stwierdzić, czy są one wiarygodne. Według przeglądu Cochrane z 2007 roku nie odnotowano statystycznie znaczących korzyści przy stosowaniu aloesu na stany zapalne błony śluzowej.^[10]
• Łuszczyca – w podwójnie zaślepionym badaniu z udziałem 60 pacjentów z lekką lub umiarkowaną łuszczycą wykazano, że stosowanie kremów z aloesem 3 razy dziennie przynosi korzyści w porównaniu z grupą placebo.^[11] Według przeglądu systematycznego z 2013 roku istnieją trzy kontrolowane badania z randomizacją oceniające skuteczność 0,5% ekstraktu z aloesu w leczeniu łuszczycy. Preparaty nakładano na miejsca zmienione chorobowo 2–3 razy dziennie przez okres 8 tygodni. W grupie stosującej aloes odnotowano znacznie większe korzyści w porównaniu z grupą placebo.^[12] Brak skuteczności w łagodzeniu zmian łuszczycowych stwierdzono w przypadku żelu aloesowego.^[13]
• Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – w podwójnie zaślepionym badaniu z randomizacją z 2004 roku z udziałem 44 pacjentów ambulatoryjnych z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego wykazano, że przyjmowanie doustnie żelu z aloesu przyczynia się do szybszej remisji zaostrzeń choroby i łagodzenia objawów.^[14]

Brak dowodów na skuteczność aloesu

Badania na zwierzętach wykazują, że emodyna zawarta w aloesie selektywnie hamuje wzrost ludzkich komórek nowotworowych neuroektodermalnych w hodowlach tkankowych i modelach zwierzęcych^[15] i ma działanie przeciwbiałaczkowe in vitro.^[16] Nie ma jednak badań klinicznych z udziałem ludzi dotyczących stosowania aloesu w leczeniu nowotworów.

Aloes jest dodawany do różnych preparatów przyjmowanych wpomagająco w stanach obniżonej odporności lub przeziębieniu, jednak na chwilę obecną brakuje badań klinicznych uzasadniających takie zastosowanie.

Bezpieczeństwo stosowania aloesu

Aloes silnie pobudza perystaltykę jelit, dlatego jego stosowanie jest przeciwwskazane u dzieci poniżej 12. r.ż. oraz u pacjentów z nieswoistym zapaleniem jelit i niedrożnością jelit.

Aloes w ciąży i podczas laktacji

Aloes przez wpływ na perystaltykę jelit może jednocześnie pobudzać skurcze macicy. Ponadto związki w nim zawarte przenikają do mleka matki. Z tego względu stosowanie aloesu w ciąży i w okresie laktacji jest przeciwwskazane.

Interakcje aloesu

W wyniku nadużywania środków przeczyszczających (również tych na bazie antrachinonów z aloesu) może dojść do hipokaliemii, która nasila działanie glikozydów nasercowych i wchodzi w interakcję z lekami przeciwarytmicznymi. Z tego względu należy zachować ostrożność w przypadku pacjentów z przewlekłymi zaparciami.

Preparaty dostępne na rynku zawierające aloes

Wybrane suplementy diety, wyroby medyczne oraz leki OTC, dostępne na rynku zawierające aloes zostały przedstawione w poniższej tabeli.

Wybrane suplementy zawierające aloes:

Wybrane produkty lecznicze zawierające aloes:

Wybrane wyroby medyczne zawierające aloes:

Piśmiennictwo

1. Henry R. An updated review of aloe vera. Cosmetics and Toiletries. 1979;94:42.⬏
2. EMA. (2016). European Union herbal monograph on Aloe barbadensis Mill. and on Aloe (various species, mainly Aloe ferox Mill. and its hybrids), folii succus siccatus. 2016. https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-monograph/final-european-union-herbal-monograph-aloe-barbadensis-mill-aloe-various-species-mainly-aloe-ferox_en.pdf (Accessed on November 22, 2016)⬏
3. Suksomboon, N., Poolsup, N., Punthanitisarn, S. (2016). Effect of Aloe vera on glycaemic control in prediabetes and type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis. Journal of clinical pharmacy and therapeutics, 41(2), 180–188. https://doi.org/10.1111/jcpt.12382⬏
4. Hajheydari, Z., Saeedi, M., Morteza-Semnani, K., Soltani, A. (2014). Effect of Aloe vera topical gel combined with tretinoin in treatment of mild and moderate acne vulgaris: a randomized, double-blind, prospective trial. The Journal of dermatological treatment, 25(2), 123–129. https://doi.org/10.3109/09546634.2013.768328⬏
5. Panahi, Y., Davoudi, S. M., Sahebkar, A., Beiraghdar, F., Dadjo, Y., Feizi, I., Amirchoopani, G., Zamani, A. (2012). Efficacy of Aloe vera/olive oil cream versus betamethasone cream for chronic skin lesions following sulfur mustard exposure: a randomized double-blind clinical trial. Cutaneous and ocular toxicology, 31(2), 95–103. https://doi.org/10.3109/15569527.2011.614669⬏
6. Ahluwalia, B., Magnusson, M. K., Böhn, L., Störsrud, S., Larsson, F., Savolainen, O., Ross, A., Simrén, M., Öhman, L. (2020). Randomized clinical trial: Effects of Aloe barbadensis Mill. extract on symptoms, fecal microbiota and fecal metabolite profiles in patients with irritable bowel syndrome. Neurogastroenterology and motility : the official journal of the European Gastrointestinal Motility Society, 32(8), e13860. https://doi.org/10.1111/nmo.13860⬏
7. Størsrud, S., Pontén, I., Simrén, M. (2015). A Pilot Study of the Effect of Aloe barbadensis Mill. Extract (AVH200®) in Patients with Irritable Bowel Syndrome: a Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled Study. Journal of gastrointestinal and liver diseases : JGLD, 24(3), 275–280. https://doi.org/10.15403/jgld.2014.1121.243.sst⬏
8. Gupta, R. K., Gupta, D., Bhaskar, D. J., Yadav, A., Obaid, K., Mishra, S. (2014). Preliminary antiplaque efficacy of aloe vera mouthwash on 4 day plaque re-growth model: randomized control trial. Ethiopian journal of health sciences, 24(2), 139–144. https://doi.org/10.4314/ejhs.v24i2.6⬏
9. Garnick, J. J., Singh, B., Winkley, G. (1998). Effectiveness of a medicament containing silicon dioxide, aloe, and allantoin on aphthous stomatitis. Oral surgery, oral medicine, oral pathology, oral radiology, and endodontics, 86(5), 550–556. https://doi.org/10.1016/s1079-2104(98)90344-4⬏
10. Worthington, H. V., Clarkson, J. E., Eden, O. B. (2007). Interventions for preventing oral mucositis for patients with cancer receiving treatment. The Cochrane database of systematic reviews, (4), CD000978. https://doi.org/10.1002/14651858.CD000978.pub3⬏
11. Syed, T. A., Ahmad, S. A., Holt, A. H., Ahmad, S. A., Ahmad, S. H., Afzal, M. (1996). Management of psoriasis with Aloe vera extract in a hydrophilic cream: a placebo-controlled, double-blind study. Tropical medicine & international health : TM & IH, 1(4), 505–509. https://doi.org/10.1046/j.1365-3156.1996.d01-91.x⬏
12. Deng, S., May, B. H., Zhang, A. L., Lu, C., Xue, C. C. (2013). Plant extracts for the topical management of psoriasis: a systematic review and meta-analysis. The British journal of dermatology, 169(4), 769–782. https://doi.org/10.1111/bjd.12557⬏
13. Paulsen, E., Korsholm, L., Brandrup, F. (2005). A double-blind, placebo-controlled study of a commercial Aloe vera gel in the treatment of slight to moderate psoriasis vulgaris. Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology : JEADV, 19(3), 326–331. https://doi.org/10.1111/j.1468-3083.2004.01186.x⬏
14. Langmead, L., Feakins, R. M., Goldthorpe, S., Holt, H., Tsironi, E., De Silva, A., Jewell, D. P., Rampton, D. S. (2004). Randomized, double-blind, placebo-controlled trial of oral aloe vera gel for active ulcerative colitis. Alimentary pharmacology & therapeutics, 19(7), 739–747. https://doi.org/10.1111/j.1365-2036.2004.01902.x⬏
15. Pecere, T., Gazzola, M. V., Mucignat, C., Parolin, C., Vecchia, F. D., Cavaggioni, A., Basso, G., Diaspro, A., Salvato, B., Carli, M., Palù, G. (2000). Aloe-emodin is a new type of anticancer agent with selective activity against neuroectodermal tumors. Cancer research, 60(11), 2800–2804.⬏
16. Kupchan, S. M., Karim, A. (1976). Tumor inhibitors. 114. Aloe emodin: antileukemic principle isolated from Rhamnus frangula L. Lloydia, 39(4), 223–224.⬏