Synonimy: Branched-Chain Amino Acids (BCAA)

Do aminokwasów rozgałęzionych należą leucyna, izoleucyna i walina. Ich źródłem w pożywieniu jest białko, zwłaszcza w mięsie, produktach mlecznych i roślinach strączkowych. Są również składnikami suplementów diety.

Działanie i zastosowanie BCAA

Aminokwasy rozgałęzione pełnią rolę w wielu procesach metabolicznych jako modulatory syntezy białek, substraty do ich syntezy oraz prekursory w syntezie alaniny i glutaminy. Aminokwasy o rozgałęzionych łańcuchach mogą stymulować komórki wysp trzustkowych do uwalniania insuliny niezależnie od stymulacji glukozy, która jest wymagana do maksymalnego pobudzenia syntezy białek.

Aminokwasy rozgałęzione odgrywają także rolę w utlenianiu i syntezie neuroprzekaźnika glutaminianu. Zmniejszają poziom aminokwasów aromatycznych, takich jak tryptofan, tyrozyna, fenyloalanina i metionina, które są prekursorami neuroprzekaźników aminowych, takich jak dopamina, noradrenalina i serotonina, oraz konkurują z aminokwasami aromatycznymi o wchłanianie przez barierę krew–mózg. Doustne podawanie aminokwasów rozgałęzionych przed wysiłkiem fizycznym zwiększa poziom amoniaku w surowicy podczas ćwiczeń. Może to spowodować zmniejszenie rozpadu mięśni, uaktywniać syntezę mięśni i hamować degradację glikogenu mięśniowego podczas wysiłku.^[1] Badania kliniczne potwierdziły skuteczność BCAA w encefalopadii wątrobowej, późnych dyskinezach, anoreksji, chorobie afektywnej dwubiegunowej i fenyloketonurii. Dowody na skuteczność BCAA w chorobie Alzheimera, stwardnieniu zanikowym bocznym, poprawie czynności wątroby, cukrzycy, redukcji masy ciala i zmniejszeniu zmęczenia po wysiłku są sprzeczne. Przyjmowanie BCAA nie zmniejszało ryzyka zgonu u chorych z alkoholowym zapaleniem wątroby.

Skuteczność BCAA potwierdzona w badaniach klinicznych

Badania kliniczne potwierdziły skuteczność aminokwasów rozgałęzionych w leczeniu takich schorzeń jak:

• Encefalopatia wątrobowa (grupa zaburzeń psychicznych i neurologicznych w efekcie zaburzenia działania detoksykacyjnego wątroby) – przyjmowanie doustnie BCAA wpływało na ustępowanie objawów i poprawę parametrów czynności wątroby u pacjentów z przewlekłą encefalopatią wątrobową. Przegląd Cochrane z 2015 roku wykazał korzyści ze stosowanie BCAA w przebiegu encefalopatii wątrobowej, jednak bez wpływu na spadek śmiertelność i wzrost jakości życia pacjentów.^[2] Według niektórych badań u pacjentów przyjmujących BCAA dochodziło do poprawy w zakresie uważności i psychomotoryki, a efekty były zauważalne u pacjentów jeszcze niezdiagnozowanych.
• Późne dyskinezy (nieprawidłowe, mimowolne ruchy mięśni, głównie twarzy i kończyn) – pojedyncze badania kliniczne wykazały, że doustne przyjmowanie BCAA powodowało zmniejszenie objawów późnych dyskinez na skutek przyjmowania leków przeciwpsychotycznych zarówno u dzieci, jak i dorosłych.^[3][4]
• Anoreksja – dzięki doustnemu przyjmowaniu BCAA poprawiał się apetyt i zwiększało spożycie kalorii u starszych, niedożywionych pacjentów poddawanych hemodializie w porównaniu z placebo.^[5] Aminokwasy rozgałęzione wpływały również na poprawę wskaźników żywieniowych u pacjentów onkologicznych lub z marskością wątroby.^[6][7]
• Choroba afektywna dwubiegunowa – małe, kontrolowane placebo badanie kliniczne z randomizacją z udziałem 25 pacjentów wykazało, że dzięki spożywaniu napoju z BCAA ostre objawy manii zmniejszały się w ciągu 6 godzin. Przyjmowanie napoju przez tydzień przyczyniało się również do złagodzenia objawów w kolejnym tygodniu po zakończeniu stosowania preparatu.^[8]
• Fenyloketonuria – podwójnie zaślepione badanie kliniczne z udziałem 16 młodych dorosłych z fenyloketonurią wykazało, że przyjmowanie BCAA wpływało na poprawę uwagi i funkcjonowania psychicznego w porównaniu z grupą kontrolną prawdopodobnie przez hamowanie przenikania fenyloalaniny do mózgu.^[9]

Niewystarczające lub brak dowodów na skuteczność BCAA

Badania kliniczne wykazały sprzeczne wyniki dotyczące skuteczności klinicznej BCAA w stwardnieniu zanikowym bocznym (ALS), chorobie Alzheimera oraz poprawie czynności wątroby i zmniejszeniu powikłań wątroby u pacjentów z marskością wątroby.

Badania epidemiologiczne i obserwacyjne również dały sprzeczne wyniki co do wpływu BCCAA na ryzyko wystąpienia cukrzycy.^[10][11] Wpływ BCAA na redukcję masy ciała w badaniach obserwacyjnych i niewielkim badaniu klinicznym nie został jednoznacznie udowodniony.^[12][13]

Istnieją sprzeczne dowody dotyczące wpływu BCAA na zmniejszenie zmęczenia wywołanego wysiłkiem fizycznym i poprawę kondycji sportowej. W wielu przypadkach poprawę tę obserwuje się, gdy BCAA są przyjmowane w połączeniu z argininą, cytruliną lub proszkiem z zielonej herbaty.

Małe badanie kliniczne z randomizacją wykazało, że stosowanie BCAA nie zmniejszyło ryzyka zgonu u pacjentów z alkoholowym zapaleniem wątroby.^[14]

Bezpieczeństwo stosowania BCAA

Doustne stosowanie BCAA jest określane jako bezpieczne przy okresie stosowania nieprzekraczającym dwóch lat. Aminokwasy o rozgałęzionych łańcuchach były dobrze tolerowane po podaniu doustnym lub dożylnym, lecz u niektórych pacjentów stosowanie BCAA zwiększało poziom amoniaku w osoczu, co prowadziło do zmęczenia i zaburzeń koordynacji ruchowej. Aminokwasy rozgałęzione przyjmowane doustnie mogą powodować zaburzenia żołądkowo-jelitowe, w tym nudności, wymioty, biegunki i wzdęcia. Rzadziej mogą powodować nadciśnienie, blednięcie skóry i ból głowy.

Interakcje BCAA

Aminokwasy rozgałęzione mogą stymulować uwalnianie insuliny i zwiększać działanie hipoglikemiczne leków przeciwcukrzycowych. Ponadto mogą zakłócać kontrolę stężenia glukozy we krwi podczas i po zabiegach chirurgicznych, dlatego poinformuj pacjenta, aby przerwał stosowanie BCAA co najmniej dwa tygodnie przed planowymi zabiegami chirurgicznymi.

Preparaty dostępne na rynku zawierające BCAA

Wybrane suplementy diety dostępne na rynku zawierające aminokwasy rozgałęzione zostały przedstawione w poniższej tabeli.

Wybrane suplementy zawierające aminokwasy rozgałęzione:

Piśmiennictwo

1. Natural Medicines. (2020). Branched-chain Amino Acids (BCAAs). Aktualizacja: 22.10.2020.⬏
2. Gluud, L. L., Dam, G., Les, I., Córdoba, J., Marchesini, G., Borre, M., Aagaard, N. K., Vilstrup, H. (2015). Branched-chain amino acids for people with hepatic encephalopathy. The Cochrane database of systematic reviews, (9), CD001939. https://doi.org/10.1002/14651858.CD001939.pub3⬏
3. Richardson, M. A., Bevans, M. L., Read, L. L., Chao, H. M., Clelland, J. D., Suckow, R. F., Maher, T. J., Citrome, L. (2003). Efficacy of the branched-chain amino acids in the treatment of tardive dyskinesia in men. The American journal of psychiatry, 160(6), 1117–1124. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.160.6.1117⬏
4. Richardson, M. A., Small, A. M., Read, L. L., Chao, H. M., Clelland, J. D. (2004). Branched chain amino acid treatment of tardive dyskinesia in children and adolescents. The Journal of clinical psychiatry, 65(1), 92–96. https://doi.org/10.4088/jcp.v65n0116⬏
5. Hiroshige, K., Sonta, T., Suda, T., Kanegae, K., Ohtani, A. (2001). Oral supplementation of branched-chain amino acid improves nutritional status in elderly patients on chronic haemodialysis. Nephrology, dialysis, transplantation : official publication of the European Dialysis and Transplant Association – European Renal Association, 16(9), 1856–1862. https://doi.org/10.1093/ndt/16.9.1856⬏
6. Cangiano, C., Laviano, A., Meguid, M. M., Mulieri, M., Conversano, L., Preziosa, I., Rossi-Fanelli, F. (1996). Effects of administration of oral branched-chain amino acids on anorexia and caloric intake in cancer patients. Journal of the National Cancer Institute, 88(8), 550–552. https://doi.org/10.1093/jnci/88.8.550⬏
7. Marchesini, G., Bianchi, G., Merli, M., Amodio, P., Panella, C., Loguercio, C., Rossi, Fanelli F., Abbiati, R. (2003). Nutritional supplementation with branched-chain amino acids in advanced cirrhosis: a double-blind, randomized trial. Gastroenterology, 124(7), 1792–1801.⬏
8. Scarna, A., Gijsman, H. J., McTavish, S. F., Harmer, C. J., Cowen, P. J., Goodwin, G. M. (2003). Effects of a branched-chain amino acid drink in mania. The British journal of psychiatry : the journal of mental science, 182, 210–213. https://doi.org/10.1192/bjp.182.3.210⬏
9. Berry, H. K., Brunner, R. L., Hunt, M. M., and White, P. P. (190). Valine, isoleucine, and leucine. A new treatment for phenylketonuria. Am J Dis Child, 144(5), 539–543.⬏
10. Nagata, C., Nakamura, K., Wada, K., Tsuji, M., Tamai, Y., Kawachi. T. (2013). Branched-chain amino acid intake and the risk of diabetes in a Japanese community: the Takayama study. Am J Epidemiol., 178(8), 1226–32.⬏
11. Zheng, Y., Li, Y., Qi, Q., Hruby, A., Manson, J. E., Willett, W. C., Wolpin, B. M., Hu, F. B., Qi, L. (2016). Cumulative consumption of branched-chain amino acids and incidence of type 2 diabetes. International journal of epidemiology, 45(5), 1482–1492. https://doi.org/10.1093/ije/dyw143⬏
12. Okekunle, A. P., Zhang, M., Wang, Z., Onwuka, J. U., Wu, X., Feng, R., Li, C. (2019). Dietary branched-chain amino acids intake exhibited a different relationship with type 2 diabetes and obesity risk: a meta-analysis. Acta diabetologica, 56(2), 187–195. https://doi.org/10.1007/s00592-018-1243-7⬏
13. Novin, Z. S., Ghavamzadeh, S., Mehdizadeh, A. (2018). The Weight Loss Effects of Branched Chain Amino Acids and Vitamin B6: A Randomized Controlled Trial on Obese and Overweight Women. Int J Vitam Nutr Res., 88(1–2), 80-89.⬏
14. Calvey, H., Davis, M., Williams, R. (1985). Controlled trial of nutritional supplementation, with and without branched chain amino acid enrichment, in treatment of acute alcoholic hepatitis. J Hepatol., 1(2), 141–151.⬏