Cześć, tu Dawid Panek. Witam w programie Pogadanki Farmaceutyczne. W tym odcinku porozmawiamy o antranoidach. Jakich informacji udzielić pacjentowi i na co uważać? Zapraszam.

Antranoidy to złożona grupa organicznych związków chemicznych będących pochodnymi antracenu – trójpierścieniowego węglowodoru aromatycznego. Wytwarzane są przez różne rośliny i grzyby, a ich lecznicze właściwości wykorzystywane są od stuleci. Przykładowo, Arabowie zaczęli stosować senes na zaparcia około tysiąc lat temu. Liść senesu jest też wymieniany w Farmakopei Polskiej Pierwszej (Farmacopea Regni Poloniae) z tysiąc osiemset siedemnastego roku.

Surowce antrachinowe należą do grupy drażniących środków przeczyszczających. Wywierają bezpośredni wpływ na zakończenia nerwowe w jelitach nasilając tym samym perystaltykę. Ponadto hamują wchłanianie wody i sodu w jelicie oraz nasilają wydzielanie wody do światła jelita. Mają też działanie żółciopędne i żółciotwórcze.

Antrazwiązki występują w roślinach głównie w postaci proleków.  Po podaniu doustnym przechodzą w niezmienionej formie do jelita grubego. Pod wpływem enzymów mikrobiomu jelitowego glikozydy antranoidowe ulegają reakcjom hydrolizy i redukcji do aktywnych farmakologicznie antronów.

Leki zawierające antrazwiązki stosowane są w krótkotrwałym leczeniu sporadycznie występujących zaparć u dorosłych i dzieci powyżej dwunastego roku życia.

Przejdźmy teraz do sedna – jakie informacje warto przekazać pacjentowi przy każdym wydaniu preparatu z apteki, o czym poinformować w razie dodatkowych pytań, a o czym lepiej nie wspominać?

Efekt przeczyszczający występuje po około ośmiu do dwunastu godzin od zażycia antrazwiązków. Zalecaj ich stosowanie przed snem, tak by wypróżnienie nastąpiło następnego dnia rano.

Leków zawierających antrazwiązki nie należy stosować dłużej niż przez dwa tygodnie. Dłuższe stosowanie może doprowadzić do atonii jelit, czyli tak zwanego ich rozleniwienia i tym samym nasilić problem zaparć. Ponadto długotrwałe przyjmowanie antrazwiązków zwiększa ryzyko zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej.

Co warto dodać, jeśliby pacjent pytał albo jeśli macie więcej czasu? Surowce antrachinowe są przeciwwskazane u kobiet w ciąży, karmiących oraz dzieci poniżej dwunastego roku życia. Nie należy ich również stosować w przypadku niedrożności lub zwężenia jelit, atonii jelit, chorób zapalnych jelita grubego, zapalenia wyrostka robaczkowego, bólu brzucha nieznanego pochodzenia oraz zaburzeń gospodarki elektrolitowej i odwodnienia organizmu.

Antrazwiązki mogą też zaburzać wchłanianie innych leków. Odradzaj stosowanie leków zawierających surowce antrachinowe u pacjentów stosujących jednocześnie glikozydy nasercowe, leki przeciwarytmiczne, leki wydłużające odcinek QT, diuretyki, kortykosteroidy oraz preparaty zawierające korzeń lukrecji ze względu na zwiększone ryzyko hipokaliemii i zaburzeń rytmu serca.

Jeżeli chodzi o działania niepożądane, to warto poinformować pacjenta, że mogą wystąpić skurczowe bóle brzucha oraz płynne stolce.

Po zastosowaniu preparatu może dojść do zmiany barwy moczu. Antrazwiązki w niewielkiej ilości mogą zostać wchłonięte z przewodu pokarmowego i następnie są wydalane przez nerki. Zmiana barwy zależy od pH moczu. Przykładowo, zabarwienie będzie żółte lub czerwono-brązowe. Może to przypominać krwiomocz i budzić niepokój pacjenta. Efekt ten jest jednak niegroźny i ustąpi po odstawieniu leku.

O czym raczej pacjentom nie powiemy, przynajmniej niepytani? Istnieją pewne kontrowersje odnośnie antrazwiązków, zwłaszcza przy przewlekłym stosowaniu. Mogą wystąpić wówczas przebarwienia błony śluzowej jelita, tak zwane pseudomelanosis coli. Długotrwałe stosowanie tych preparatów może też zwiększać ryzyko wystąpienia nowotworu jelita grubego, jednak brakuje wystarczających danych w tym temacie.

Na koniec warto dodać, że antrazwiązki są postrzegane jako naturalne środki na przeczyszczenie, ale są bezpieczniejsze preparaty – już nawet bisakodyl.

Pacjenci mogą nadużywać środków przeczyszczających i nie dotyczy to tylko osób zmagających się z zaparciami. Dostępne są ziołowe preparaty na odchudzanie, które w składzie zawierają surowce antranoidowe. Stosujących je pacjentów należy uświadomić, że spadek masy ciała jest tylko pozorny. Wynika z nasilonego wydalania wody. Jest to krótkotrwały efekt, niemający nic wspólnego z odchudzaniem.

Antranoidy to obszerna grupa związków o różnej aktywności biologicznej i nie należy kojarzyć ich wyłącznie z leczeniem zaparć. Do pochodnych antracenu należy też hiperycyna obecna w zielu dziurawca zwyczajnego Hypericum perforatum, która odpowiada za jego działanie przeciwdepresyjne [OFF#3]. Pochodnymi antracenu są również antybiotyki antracyklinowe, na przykład doksorubicyna. Stosuje się je w leczeniu nowotworów.

Badane są także właściwości przeciwdrobnoustrojowe i przeciwmalaryczne różnych związków antranoidowych.

To już wszystko, dziękuję za uwagę i do zobaczenia w kolejnym odcinku.

Oglądaj też: Leki z senesem – Pogadanki farmaceutyczne