Synonimy: astaxanthin, mikroalgi

Astaksantyna należy do karotenoidów i jest naturalnie występującym pigmentem, który nadaje różowo-czerwony kolor głównie organizmom morskim takim jak łosoś, homar czy krewetki. W suplementach diety źródłem astaksantyny są przede wszystkim mikroalgi Haematococcus pluvialis.

Działanie i zastosowanie astaksantyny

Astaksantyna jest silnym przeciwutleniaczem wykazującym większą aktywność od alfa-tokoferolu, beta-karotenu, luteiny i likopenu. Z tego powodu może być potencjalnie korzystna w chorobach neurodegeneracyjnych, schorzeniach układu sercowo-naczyniowego oraz innych stanach, w których patogeneza może być związana z nadmiarem reaktywnych form tlenu. Dowody z badań z klinicznych są niewystarczające, aby jednoznacznie potwierdzić skuteczność astaksantyny w zwyrodnieniu plamki związanym z wiekiem, hiperlipidemii, infekcjach Helicobacter pylori, wpływie na wydajność ćwiczeń, niepłodności, łagodzeniu objawów menopauzy, bólu w przebiegu RZS i poprawie stanu skóry. Astaksantyna jest prawdopodobnie nieskuteczna w redukcji bólu po wysiłku fizycznym i zmniejszaniu uczucia zmęczenia.

Niewystarczające dowody na skuteczność astaksantyny

Astaksantyna była badana pod kątem potencjalnego zastosowania w wielu schorzeniach. Brakuje jednak dowodów na jej skuteczność lub są one niewystarczające w takich przypadkach jak:

• Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem (ang. Age Related Macular Degeneration, AMD) – badanie kliniczne z randomizacją wykazało, że przyjmowanie preparatu zawierającego astaksantynę, luteinę, zeksantynę, wit. E, wit. C, cynk i miedź codziennie przez 12 miesięcy wpływa na zmniejszenie dysfunkcji w centralnym obszarze siatkówki, ale nie w części obwodowej u pacjentów z AMD w porównaniu z wartością wyjściową. Ze względu na zastosowanie preparatu złożonego nie można ocenić, czy efekt jest wywołany astaksantyną, czy połączeniem składników.^[1] Pozytywny wpływ astaksantyny na wzrok został wykazany przede wszystkim w badaniach in vitro i na zwierzętach. W badaniach na myszach astaksantyna zmniejszała dysfunkcję siatkówki, wykazała silne działanie neuroprotekcyjne w modelu retinopatii cukrzycowej oraz zmniejszała apoptozę komórek związaną z podwyższonym ciśnieniem śródgałkowym w mysim modelu zaćmy.^[2]
• Hiperlipidemia – kontrolowane placebo badanie kliniczne z randomizacją wykazało, że suplementacja astaksantyny w ilości 6, 12 lub 18 mg na dobę przez okres 12 tygodni pozwala na obniżenie poziomu trójglicerydów i zwiększenie stężenia HDL w porównaniu z placebo u pacjentów z łagodną postacią dyslipidemii, przy czym redukcja poziomu trójglicerydów była najbardziej zauważalna przy dawce 12 i 18 mg astaksantyny, a wzrost poziomu HDL przy dawce 6 i 12 mg astaksantyny. Wyniki te prawdopodobnie są związane ze zwiększeniem aktywności adiponektyny.^[3] Inne badania z wykorzystaniem produktu złożonego z astaksantyny, berberyny, polikosanolu, czerwonych drożdży z ryżu, koenzymu Q₁₀ i kwasu foliowego wykazały, że przyjmowanie go przez okres 4–8 tygodni pozwala na zmniejszenie stężenia cholesterolu całkowitego o 13–20%, LDL o 20–25% i zwiększenie poziomu HDL o ok. 5% w porównaniu z wartością wyjściową u uczestników z umiarkowaną dyslipidemią. Ze względu na zastosowanie produktu złożonego trudno jednak ocenić wpływ samej astaksantyny.^[4][5]
• Infekcje Helicobacter pylori – stosowanie astaksantyny prawdopodobnie nie wpływa ani na zmniejszenine liczebności bakterii Helicobacter pylori, ani bólu brzucha i niestrawności w porównaniu z placebo u pacjentów z dyspepsją, jednak można przypuszczać, że 40 mg astaksantyny dziennie przyczynia się do zmniejszenia objawów refluksu, szczególnie wśród pacjentów z infekcją o etiologii Helicobacter pylori.^[6][7]
• Wpływ na wydajność ćwiczeń – według badania klinicznego z udziałem wytrenowanych sportowców przyjmowanie astaksantyny w ilości 4 mg na dobę wraz z średniołańcuchowymi trójglicerydami (120 mg) przez 4 tygodnie wpływało na zawodnika, który zwiększył szybkość przejazdu na rowerze o ok. 100 sekund w porównaniu z tym przyjmującym jedynie trójglicerydy w ilości 200 mg.^[8] Z kolei inne badanie kliniczne z randomizacją z udziałem kolarzy wykazało, że suplementacja preparatem składającym się z astaksantyny, wit. C i wit. E przez 4 tygodnie nie wpływa na kondycję zawodnika, a zatem i na czas jego przejazdu względem zawodnika przyjmującego placebo.^[9]
• Niepłodność – podwójnie zaślepione badanie kliniczne z randomizacją wykazało, że przyjmowanie przez mężczyzn uznanych za bezpłodnych (co najmniej 12 miesięcy przed przeprowadzeniem badania) 16 mg na dobę astaksantyny przez trzy miesiące wpłynęło na aż 5-krotne zwiększenie wskaźnika ciąż u ich partnerek. Autorzy badania podkreślają jednak, że było ono przeprowadzone z udziałem małej grupy mężczyzn (30) i konieczne są dalsze badania.^[10]
• Objawy związane z menopauzą – niewielkie badanie z udziałem kobiet w okresie menopauzy wykazało, że suplementacja preparatem złożonym z astaksantyny, wapnia, wit. D₃, likopenu i biflawonoidów cytrusowych przez 8 tygodni skutkowała zmniejszeniem uczucia uderzeń gorąca, nietrzymania moczu, bóli stawowych i polepszeniem nastroju.^[11]

Ponadto astaksantyna w połączeniu z innymi składnikami zmniejszała ból u pacjentów z RZS. W niewielkim badaniu astaksantyna wpływała na poprawę stanu skóry, zmniejszając powstawanie zmarszczek i poprawiając elastyczność skóry. Podwójnie zaślepione badanie kliniczne z randomizacją wykazało również, że suplementacja 4 mg astaksantyny chroni skórę przed uszkodzeniem pod wpływem promieniowania UV.^[12]

Brak dowodów na skuteczność astaksantyny

Brakuje dowodów z badań klinicznych na skuteczność astaksantyny w łagodzeniu bólu związanego z zespołem cieśni nadgarstka, redukcji bólu i uszkodzeń w obrębie mięśni wywołanych wysiłkiem fizycznym oraz zmniejszaniu uczucia zmęczenia.

Bezpieczeństwo stosowania astaksantyny

Astaksantyna jest określana jako GRAS (ang. Generally Recognized As Safe), gdy jest stosowana w żywności. Dawki 4–40 mg na dobę były w badaniach dobrze tolerowane przez okres do 12 tygodni.^[13] Działania niepożądane były łagodne i obejmowały m.in. czerwone zabarwienie kału i bóle brzucha lub żołądka.

Interakcje astaksantyny

Według badań in vitro astaksantyna nasila aktywność CYP2B6 i CYP3A4, przez co może wpływać na stężenie leków przez nie metabolizowanych, np. fenobarbitalu, deksametazonu, blokerów kanału wapniowego, leków przeciwgrzybiczych, fluoksetyny, omeprazolu czy propranololu.

Preparaty dostępne na rynku zawierające astaksantynę

Astaksantyna jest dostępna jedynie jako składnik suplementów diety, najczęściej wieloskładnikowych. Zostały one przedstawione w tabeli poniżej.

Wybrane suplementy diety zawierające astaksantynę.

Piśmiennictwo

1. Parisi, V., Tedeschi, M., Gallinaro, G., Varano, M., Saviano, S., Piermarocchi, S., CARMIS Study Group (2008). Carotenoids and antioxidants in age-related maculopathy italian study: multifocal electroretinogram modifications after 1 year. Ophthalmology, 115(2), 324–333.e2. https://doi.org/10.1016/j.ophtha.2007.05.029⬏
2. Giannaccare, G., Pellegrini, M., Senni, C., Bernabei, F., Scorcia, V., Cicero, A. (2020). Clinical Applications of Astaxanthin in the Treatment of Ocular Diseases: Emerging Insights. Marine drugs, 18(5), 239. https://doi.org/10.3390/md18050239⬏
3. Yoshida, H., Yanai, H., Ito, K., Tomono, Y., Koikeda, T., Tsukahara, H., Tada, N. (2010). Administration of natural astaxanthin increases serum HDL-cholesterol and adiponectin in subjects with mild hyperlipidemia. Atherosclerosis, 209(2), 520–523. https://doi.org/10.1016/j.atherosclerosis.2009.10.012⬏
4. Cicero, A. F., Rovati, L. C., Setnikar, I. (2007). Eulipidemic effects of berberine administered alone or in combination with other natural cholesterol-lowering agents. A single-blind clinical investigation. Arzneimittel-Forschung, 57(1), 26–30. https://doi.org/10.1055/s-0031-1296582⬏
5. Ruscica, M., Gomaraschi, M., Mombelli, G., Macchi, C., Bosisio, R., Pazzucconi, F., Pavanello, C., Calabresi, L., Arnoldi, A., Sirtori, C. R., Magni, P. (2014). Nutraceutical approach to moderate cardiometabolic risk: results of a randomized, double-blind and crossover study with Armolipid Plus. Journal of clinical lipidology, 8(1), 61–68. https://doi.org/10.1016/j.jacl.2013.11.003⬏
6. Kupcinskas, L., Lafolie, P., Lignell, A., Kiudelis, G., Jonaitis, L., Adamonis, K., Andersen, L. P., Wadström, T. (2008). Efficacy of the natural antioxidant astaxanthin in the treatment of functional dyspepsia in patients with or without Helicobacter pylori infection: A prospective, randomized, double blind, and placebo-controlled study. Phytomedicine : international journal of phytotherapy and phytopharmacology, 15(6–7), 391–399. https://doi.org/10.1016/j.phymed.2008.04.004⬏
7. Andersen, L. P., Holck, S., Kupcinskas, L., Kiudelis, G., Jonaitis, L., Janciauskas, D., Permin, H., Wadström, T. (2007). Gastric inflammatory markers and interleukins in patients with functional dyspepsia treated with astaxanthin. FEMS immunology and medical microbiology, 50(2), 244–248. https://doi.org/10.1111/j.1574-695X.2007.00257.x⬏
8. Earnest, C. P., Lupo, M., White, K. M., Church, T. S. (2011). Effect of astaxanthin on cycling time trial performance. International journal of sports medicine, 32(11), 882–888. https://doi.org/10.1055/s-0031-1280779⬏
9. Res, P. T., Cermak, N. M., Stinkens, R., Tollakson, T. J., Haenen, G. R., Bast, A., Van Loon, L. J. (2013). Astaxanthin supplementation does not augment fat use or improve endurance performance. Medicine and science in sports and exercise, 45(6), 1158–1165. https://doi.org/10.1249/MSS.0b013e31827fddc4⬏
10. Comhaire, F. H., El Garem, Y., Mahmoud, A., Eertmans, F., Schoonjans, F. (2005). Combined conventional/antioxidant “Astaxanthin” treatment for male infertility: a double blind, randomized trial. Asian journal of andrology, 7(3), 257–262. https://doi.org/10.1111/j.1745-7262.2005.00047.x⬏
11. Belcaro, G., Cesarone, M. R., Cornelli, U., Dugall, M. (2010). MF Afragil® in the treatment of 34 menopause symptoms: a pilot study. Panminerva medica, 52(2 Suppl 1), 49–54.⬏
12. Ito, N., Seki, S., Ueda, F. (2018). The Protective Role of Astaxanthin for UV-Induced Skin Deterioration in Healthy People-A Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled Trial. Nutrients, 10(7), 817. https://doi.org/10.3390/nu10070817⬏
13. Natural Medicines. (2020). Astaxanthin. Aktualizacja: 04.08.2020.⬏