Atopowe Zapalenie Skóry (AZS) to przewlekła lub przewlekle nawracająca choroba zapalna skóry. Objawy choroby, takie jak silna suchość skóry, intensywny świąd, pękanie skóry, powstawanie grudek, zaczerwienia i sączących się ranek są bardzo uciążliwe. Leczenie AZS polega na stosowaniu leków przeciwzapalnych, unikaniu kontaktów z alergenem oraz odpowiedniej pielęgnacji, polegającej na natłuszczaniu i nawilżaniu (stosowanie emolientów). Główną grupą leków stosowanych na skórę w AZS są glikokortykosteroidy – maści i kremy sterydowe. Stosuje się również inhibitory kalcyneuryny – maści i kremy z takrolimusem 0,1% (Protopic) w umiarkowanym i ciężkim wyprysku lub pimekrolimusem 1% (Elidel) w łagodnych stanach.
Jakich informacji udzielić o dawkowaniu?
Glikokortykosteroidy. Bardzo ważne jest, aby stosować je dokładnie w taki sposób, jak zaleci lekarz – przez jak najkrótszy okres czasu potrzebny do opanowania objawów (do dwóch tygodni), w odpowiedniej ilości. Zwykle lekarz początkowo przepisuje silniejsze GKS, a wraz ze stopniowym zanikiem zmian – słabsze.
Ininhibitory kalcyneuryny. Mogą być stosowane dłużej niż dwa tygodnie, aż do ustąpienia stanu zapalnego; leki te są zwykle zalecane przez lekarzy do terapii podtrzymującej (np. Elidel – 2 razy w tygodniu przez rok, lub 7 dni w miesiącu przez 3 miesiące).[1] W odróżnieniu od GKS nadają się do stosowania na twarz.
Emolienty. Powinny być stosowane kilka razy w ciągu dnia, a także po każdej kąpieli. W ciężkim przebiegu AZS wskazane może być nakładanie emolientu nawet co 2-4 godziny.
Na czym się skupić edukując pacjenta o leku lub chorobie?
Poinformuj pacjenta, że pomimo tego, że AZS może wymagać leczenia przez wiele lat albo też do końca życia, odpowiednie leczenie i pielęgnacja skóry mogą znacznie poprawiać komfort życia. Zapytaj jak pacjent stosuje leki i czy stosuje je dokładnie tak, jak zalecił je lekarz. Wytłumacz, że brak czasu i codzienny pośpiech nie może być powodem zaniedbywania leczenia.
Aby zwiększyć skuteczność leczenia, bardzo ważne jest poznanie i jeśli to możliwe, unikanie czynników, które mogą powodować nagłe pogorszenie stanu skóry. Poinformuj pacjenta jakie czynniki mogą zaostrzać objawy. Może to być nadmierna ekspozycja na słońce, (przegrzanie i pocenie się skóry), zanieczyszczenie powietrza, dym tytoniowy, chlorowana woda, ciasne, nieprzewiewne ubrania np. wykonane z wełny lub lanoliny czy długie, gorące kąpiele.
Leczenie AZS wymaga czasu i cierpliwości. Zaznacz, że tylko odpowiednie stosowanie leków połączone z regularną i systematyczną pielęgnacją skóry może przynosić oczekiwane efekty. Zapytaj pacjenta czy regularnie stosuje emolienty, niezależnie czy od tego czy objawy w danym momencie są nasilone, czy też ustąpiły oraz czy nie zdarza mu się zapominać o pielęgnacji.[2] Wytłumacz, że emolienty nawilżają i natłuszczają skórę, co pomaga odbudować jej naturalną barierę ochronną. Jeśli pacjent leczy się na AZS, a nie ma posiada kosmetyków do pielęgnacji skóry, poleć mu odpowiedni preparat.
Czy leczenie przynosi efekty?
Jeśli pacjent skarży się na brak efektu stosowania GKS, zapytaj go, w jaki sposób stosuje dany lek.
Chorobie towarzyszy bardzo silny świąd, który wyzwala konieczność ciągłego drapania i uszkadzania przez to skóry. Powstawanie drobnych ran i zadrapań sprzyja powstawaniu infekcji bakteryjnych, które dodatkowo pogarszają stan naskórka. Ciągłe drapanie będzie bardzo negatywnie wpływać na przebieg choroby. Poinformuj pacjenta, że ulgę przy nadmiernym swędzeniu może przynieść zimny prysznic, okłady z gazy nasączonej zimną wodą lub zastosowanie kremu nawilżającego.
Jakich działań niepożądanych można się spodziewać?
Pacjent może obawiać się efektów ubocznych glikokortykosteroidów – zaznacz, że leki te stosowane w odpowiednich dawkach leczniczych uznawane są za leki bezpieczne i absolutnie nie jest wskazane samodzielne zaprzestanie leczenia z obawy przed działaniami niepożądanymi leku.
Podczas aplikacji preparatu z inhibitorami kalcyneuryny w miejscu aplikacji zwykle pojawia się uczucie ciepła, lekkiego mrowienia, czego nie należy się obawiać. Podrażnienie, pieczenie lub ból w miejscu podania, a także nietolerancja alkoholu (wypieki lub podrażnienie skóry po spożyciu napojów alkoholowych) należą do częstych (wg ChPL > 1/100, < 1/10) działań niepożądanych tej grupy leków. Ponadto przypomnij pacjentowi, że na czas kuracji w sezonie letnim powinien ograniczyć ekspozycję na światło słoneczne ze względu na ryzyko fotouczuleń.
Jak pomóc monitorować leczenie i ryzyko interakcji?
W przypadku alergii kontaktowej do zaostrzeń będzie dochodzić po każdym kontakcie z alergenem. Jeśli pacjent nie wie, co nasila, w jego przypadku objawy choroby zaleć wykonanie testów skórnych lub z krwi.
W przypadku stosowania maści i kremów preparaty nakładamy tylko miejscowo, na chorą skórę. Przypomnij pacjentowi, że maści i kremy lecznicze (również z GKS) wchłaniają się już z powierzchni dłoni, dlatego zwróć uwagę na konieczność zmycia preparatu z palców po wykonanej aplikacji. Dobrym rozwiązaniem jest również aplikacja preparatów w rękawiczkach lateksowych, które zabezpieczą opuszki palców przez niepotrzebnym wpływem leku na zdrową skórę.
Zaproponuj zmiany w stylu życia
Na zmiany skórne w AZS niekorzystnie wpływa dym tytoniowy dlatego, zachęć pacjenta do podjęcia próby rzucenia palenia, ale także unikania przebywania w zadymionych pomieszczeniach.
Przylegające materiały i tworzywa sztuczne mogą być przyczyną zmian wypryskowych na skórze – należy nosić przewiewną odzież i unikać długotrwałego noszenia rękawic gumowych (szczególnie w przypadku zmian na dłoniach), pod którymi skóra będzie się zaparzać. Zawarte w pocie związki takie jak sól, mocznik i kwasy organiczne będą drażnić skórę, nasilając świąd. Odzież, która ma bezpośredni kontakt ze skórą, powinna być wykonana z miękkiego tworzywa np. z bawełny, należy unikać ubrań wełnianych.
Nasilenie objawów będzie powodować także suchość powietrza – warto zastosować w sezonie grzewczym w domu nawilżacze powietrza lub rozłożyć w pokoju mokry ręcznik do odparowania.
Kosmetyki zawierające substancje drażniące oraz te, o nieodpowiednim pH (np. mydła w kostce) mogą pogarszać stan chorobowy, zaleć unikanie kosmetyków, które w swoim składzie zawierają SLS np. szampony, kosmetyki do ciała.
Wytłumacz pacjentowi, że wbrew pozorom długotrwała kąpiel wcale nie nawilża skóry, przeciwnie – wysusza ją. Dodatkowym czynnikiem zaostrzającym objawy jest wysoka temperatura wody. Strumienie gorącej wody mogą przynieść chwilową ulgę w przypadku mocnego świądu, jednak z upływem czasu będzie to rzutować niekorzystnie na stan naskórka. Zaleca się maksymalnie kilkunastominutowe kąpiele w letniej wodzie z dodatkiem substancji natłuszczających. Przypomnij, że każdej kąpieli należy zastosować balsam lub krem natłuszczający, który ma działanie odbudowującą barierę ochronną skóry. Lepiej tolerowane przez pacjentów są kąpiele w wannie. Po zakończeniu kąpieli skórę należy osuszyć delikatnie miękkim, bawełnianym ręcznikiem i absolutnie nie należy pocierać skóry.
Przypomnij, że stres jest czynnikiem, który może nasilać objawy atopowego zapalenia skóry, a życie w pośpiechu, lęku i ciągłym stresie będzie zmniejszać skuteczność terapii. Zachęć pacjenta, aby codziennie, w swoim planie dnia, znalazł czas na odpoczynek, relaks i odpowiednią ilość snu.[3]
Piśmiennictwo
- Luger T, Boguniewicz M, Carr W. Pimecrolimus in atopic dermatitis: consensus on safety and the need to allow use in infants. Pediatr Allergy Immunol 2015; 26: 306-315 pełny tekst⬏
- Simpson EL, Chalmers JR, Hanifin JM, Thomas KS, Cork MJ, McLean WH, Brown SJ, Chen Z, Chen Y, Williams HC. Emollient enhancement of the skin barrier from birth offers effective atopic dermatitis prevention. J Allergy Clin Immunol. 2014 Oct;134(4):818-23. abstrakt⬏
- Lin TK, Zhong L, Santiago JL. Association between Stress and the HPA Axis in the Atopic Dermatitis. Int J Mol Sci. 2017 Oct 12;18(10) abstrakt⬏
