Badanie na krew utajoną w kale (ang. fecal occult blood testing) pozwala stwierdzić, czy w kale nie znajduje się niewidoczna makroskopowo krew. Świadczy to zwykle o wystąpieniu utajonego krwawienia z przewodu pokarmowego. Sama próba na krew utajoną nie ma wartości diagnostycznej, ale w przypadku wyniku dodatniego konieczne są kolejne badania. Aktualnie do wykrycia krwi w kale wykorzystuje się testy immunochemiczne o najwyższe swoistości, testy gwajakowe oraz najstarsze, najmniej swoiste testy benzydynowe.[1]
Po co wykonuje się badanie?
Badanie na krew utajoną zwykle kojarzy się z diagnostyką nowotworów jelita grubego. Uznaje się je za jedno z badań przesiewowych w tym kierunku. Z tego względu jest zalecane u wszystkich osób powyżej 50. roku życia raz w roku. Dodatni wynik badania może świadczyć o występowaniu uchyłkowatości jelit, polipów, wrzodów żołądka lub dwunastnicy oraz przy hemoroidach czy krwawieniu z nosa lub dziąseł.
Jest to też jedno z badań zalecane przy niedokrwistości, w celu ustalenia jej przyczyny.
Kiedy warto poinformować pacjenta o takim badaniu?
O badaniu na krew utajoną w kale warto wspomnieć pacjentowi:
- u którego od dłuższego czasu występują zaburzenia żołądkowo-jelitowe; pacjent skarży się na bóle brzucha, wzdęcia, uczucie ciężkości po posiłku, zaparcia lub występujące na przemian zaparcia i biegunki,
- gdy w ostatnim czasie wystąpił nagły spadek wagi,
- gdy występuje niedokrwistość lub niski poziomu żelaza,
- gdy występują zmiany w kształcie i rozmiarach stolca (szczególnie długi, cienki stolec) oraz parcie na stolec bez możliwości wypróżnienia,
- gdy wiemy, że w rodzinie pacjenta były przypadki nowotworu jelita grubego.[2]
Czym różnią się od siebie testy dostępne w aptece?
Testy dostępne w aptece to przede wszystkim testy immunochemiczne. Należą do nich m.in. FOB Test Zdrowe Jelito, Hem-Check-2 czy MediSmart FOB. Nie wymagają przestrzegania specjalnej diety, ponieważ wykrywają swoiście ludzką hemoglobinę. Ich wadą jest wysoka cena – badanie na krew utajoną w kale wymaga min. 3 prób z kolejnych wypróżnień, w związku z czym cena 3 testów to kilkadziesiąt złotych. Wyjątkiem są testy bibułkowe HemoActive Test, które są testem benzydynowym. Ich zaletą jest duża wygoda dla pacjenta – bibułkę ze wskaźnikiem umieszcza się na stolcu, w związku z czym nie ma potrzeby zbierania materiału. Wadą jest jednak bardzo niska czułość diagnostyczna, ponieważ poza wadami wynikającymi z konieczności przestrzegania diety test wykrywa jedynie hemoglobinę obecną w zewnętrznej części stolca.
Jak przygotować się do badania?
Do badania laboratoryjnego niezbędne są minimum 3 pojemniki na kał. W przypadku testu wykonywanego w domu zwykle aplikatory i pojemniki są w opakowaniu razem z testami. Przypomnij pacjentowi, aby:
na 7 dni przed badaniem
- nie przyjmował leków interferujących z testem gwajakowym lub benzydynowym: ibuprofen (Ibufen, Ibum, Ibumax, Ibupar, Ifenin, w: Modafen, Nurofen), naproksen (Aleve, Nalgesin, Naxii, Apo-NaproRp), rezerpina (w: NormatensRp), fenylbutazon (ButapirazolRp) czy też kortykosteroidów, antykoagulantów, chemioterapeutyków czy antymetabolitów; jeśli leki są przyjmowane stale należy poinformować pacjenta, że w takiej sytuacji, aby nie przerywać leczenia, najlepszym rozwiązaniem będzie wykonanie testu immunochemicznego,
na 3 dni przed badaniem
- zmienił dietę w przypadku wykonywania testu gwajakowego lub benzydynowego; należy wykluczyć wieprzowinę, wołowinę, koninę oraz mięso z kurczaka, królika, kozy, a także rzodkiew, rzepę, chrzan, brokuły oraz inne zielone jarzyny, buraki, jagody, figi, owoce cytrusowe, melony, marchew, dynię, pomidory i pasternak, ponieważ spożycie tych produktów może dawać wynik fałszywie dodatni; jeśli wykrywanie krwi utajonej w kale jest wykonywane za pomocą testu immunochemicznego nie ma konieczności modyfikacji diety,[2]
na 2 dni przed badaniem
- zwiększył podaż przyjmowanych płynów do min. 1,5 litra wody dziennie oraz zwiększył spożycie błonnika, w celu ułatwienia wypróżnienia; ma to szczególnie znaczenie u osób mających problemy z oddaniem stolca; jeśli występują stałe problemy z wypróżnieniem i pacjent stosuje laktulozę, nie ma konieczności jej odstawiania przed badaniem; natomiast nie należy stosować czopków, mikrowlewek oraz silnych leków przeczyszczających, ponieważ ich stosowanie może dawać wynik fałszywie dodatni,
- odstawił preparaty z witaminą C, ponieważ może dawać fałszywie ujemny wynik,
- odstawił aspirynę,
- odstawił alkohol.
Należy też powiedzieć pacjentowi, że wykonanie badania na krew utajoną nie powinno odbywać się w czasie występowania zaparć przebiegających z krwawieniem i w czasie krwawień z hemoroidów. Powinno też zachować się min. 3 dni przerwy po menstruacji oraz wizycie stomatologicznej.
Jak pobrać próby do badania?
W przypadku pobrania materiału do laboratorium zwykle używa się jednorazowych pojemniczków na kał dostępnych w aptece. Za pomocą łopatki przymocowanej do nakrętki jednorazowego pojemniczka należy pobrać z różnych miejsc tej samej porcji kału próbę wielkości ok. ½- ⅔ pojemniczka. W przypadku płynnego stolca należy pobrać ok. 2-3 ml stolca. Należy zwrócić uwagę, aby pobrany materiał nie miał kontaktu z moczem, wodą ani detergentami. Próbki pobrać z 3 kolejnych wypróżnień lub dni. Próby należy przechowywać w lodówce do czasu dostarczenia do laboratorium i jak najszybciej po pobraniu wszystkich trzech prób dostarczyć do laboratorium.[3]
W przypadku testu wykonywanego w domu należy zapoznać się z instrukcją i wykonać test wg zaleceń, ponieważ poszczególne testy różnią się między sobą.
Warto podkreślić, że wykonanie trzech prób znacznie zwiększa prawdopodobieństwo wykrycia krwawienia z przewodu pokarmowego, ponieważ zwykle ma ono charakter okresowy. Dopiero zalecane 3 próby przy stosowaniu się do zaleceń pozwolą stwierdzić, czy faktycznie występuje krwawienie z przewodu pokarmowego.
Warto wspomnieć pacjentowi kupującemu test na obecność krwi utajonej w kale, że jej pozytywny wynik nie świadczy o wystąpieniu nowotworu jelita grubego – takie przekonanie wśród pacjentów jest dość powszechne.
W przypadku pozytywnego wyniku badania należy skontaktować się z lekarzem. Dopiero bardziej specjalistyczne badania mogą wykryć faktyczną przyczynę krwawienia do przewodu pokarmowego.
Piśmiennictwo
- Kozłowski T., Wartość badania kolonoskopowego oraz testu na krew utajoną we wczesnym rozpoznawaniu chorób nowotworowych jelita grubego, 2011, pełny tekst [dostęp 2.01.2017]⬏
- Charchut A., et al.: Testy na krew utajoną w stolcu w samokontroli i w badaniach w miejscu opieki, Journal of Laboratory Diagnostic, 2017, pełny tekst [dostęp 2.01.2018]⬏⬏
- Mokrowiecka A., Dodatni wynik krwi utajonej w stolcu – etiologia, różnicowanie, 2014, pełny tekst [dostęp 2.01.2018]⬏