Synonimy: beta-1,3-glukan, beta-1,6-glukan

Beta-glukany naturalnie występują m.in. w ścianach komórkowych grzybów (np. w boczniaku ostrygowatym i drożdżach), ziarnach zbóż (np. w owsie i jęczmieniu) oraz algach morskich. Wchodzą także w skład suplementów diety polecanych przeważnie w celu wzmocnienia odporności. Dane dotyczące beta-glukanów skupiają się głównie na ich wpływie na układ sercowo-naczyniowy i funkcje odpornościowe.

Działanie i zastosowanie beta-glukanów

Beta-glukany to polisacharydy stanowiące rozpuszczalną frakcję błonnika pokarmowego. Są to długołańcuchowe polimery D-glukozy, połączone wiązaniami beta-1,3-glikozydowymi lub beta-1,6-glikozydowym. Beta-glukany mogą różnić się budową i właściwościami w zależności od pochodzenia. Inne działanie mogą wykazywać beta-glukany z jęczmienia, a inne z grzybów. Z tego powodu porównywanie dawek beta-glukanów pochodzących z różnych źródeł w suplementach diety jest bezzasadne. Skuteczność beta-glukanów w infekcjach układu oddechowego, alergii, hipercholesterolemii, gojeniu się ran i chorobie niedokrwiennej serca potwierdziły badania kliniczne. Beta-glukany wchodzą w skład licznych preparatów mających wspomagać odporność, jednak działanie immunostymulujące nie zostało udowodnione klinicznie. Beta-glukany mogą wykazać potencjalną skuteczność w nadciśnieniu i cukrzycy, zespole metabolicznym i otyłości.

Skuteczność beta-glukanów potwierdzona w badaniach klinicznych

Badania kliniczne potwierdziły skuteczność beta-glukanów w leczeniu takich schorzeń jak:

• Infekcje układu oddechowego wywołane wysiłkiem fizycznym – badanie kliniczne z randomizacją z udziałem 75 maratończyków wykazało, że przyjmowanie 250–500 mg beta-glukanu z drożdży przez 4 tygodnie, rozpoczynając suplementację dzień po ukończeniu maratonu, wpływało znacząco na zmniejszenie objawów infekcji górnych dróg oddechowych w porównaniu do placebo. Ponadto uczestnicy badania raportowali poprawę ogólnego stanu zdrowia i samopoczucia oraz zmniejszenie uczucia zmęczenia.^[1] Inne badanie kliniczne z randomizacją z udziałem maratończyków wykazało skrócenie czasu trwania objawów infekcji oraz wzrost stężenia immunoglobuliny IgA w ślinie sportowców po 10-dniowej suplementacji 250 mg beta-glukanów z drożdży piekarniczych.^[2] Badanie kliniczne z randomizacją z udziałem sportowców wykazało, że przyjmowanie 200 mg beta-glukanów z boczniaka ostrygowatego w postaci preparatu Immunoglukan P4H wraz z 200 mg witaminy C przez trzy miesiące przyczyniało się do zredukowania objawów infekcji górnych dróg oddechowych o 85% w porównaniu do grupy przyjmującej samą witaminę C,^[3] jednak inne badanie kliniczne z randomizacją z udziałem profesjonalnych rowerzystów nie wykazało skuteczności beta-glukanu z owsa w zapobieganiu ani w skracaniu czasu przeziębienia w porównaniu do placebo.^[4]
• Alergia – badanie kliniczne z randomizacją z udziałem pacjentów uczulonych na ambrozję wykazało, że beta-glukany z drożdży Saccharomyces cerevisiae zmniejszyły liczbę i nasilenie objawów alergii po 4 tygodniach stosowania.^[5] Badanie kliniczne z randomizacją z udziałem dzieci w wieku 6–10 lat z atopią i nawracającymi infekcjami układu oddechowego wykazało, że beta-glukany z boczniaka ostrygowatego stabilizowały poziom immunoglobulin IgE, a przez to wykazywały działanie przeciwalergiczne.^[6]
• Hipercholesterolemia – przeglądy systematyczne i metaanalizy badań klinicznych wykazały, że włączenie do diety beta-glukanów z owsa w ilości minimum 3 g na dzień przyczynia się do spadku stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL i apolipoproteiny B, lecz nie wpływa na stężenie cholesterolu HDL oraz trójglicerydów.^[7][8]
• Trudno gojące się rany – badanie kliniczne z randomizacją z udziałem 31 pacjentów z nawracającym aftowym zapaleniem jamy ustnej (RAS) wykazało skuteczność 20-dniowego stosowania beta-glukanu w dawce 10 mg dwa razy dziennie w łagodzeniu objawów RAS. Zauważono wzrost proliferacji limfocytów w grupie otrzymującej beta-glukan.^[9]
• Choroba niedokrwienna serca – dane z licznych przeglądów systematycznych i badań klinicznych wskazują na skuteczność diety bogatej w beta-glukany z owsa i jęczmienia w redukcji ryzyka choroby niedokrwiennej serca.^[10] W 1993 roku FDA stwierdziło, że spożycie minimum 3 g beta-glukanów dziennie, jako elementu diety niskotłuszczowej, może wpływać na zmniejszenie ryzyka rozwoju choroby niedokrwiennej serca.

Niewystarczające lub brak dowodów na skuteczność beta-glukanów

Beta-glukany nie mają potwierdzonej skuteczności w działaniu immunomodulującym. W badaniu klinicznym z randomizacją z udziałem 44 osób z nadmierną masą ciała przyjmowanie beta-glukanów z drożdży przez 6 tygodni w niewielkim stopniu przyczyniało się do wzrostu poziomu przeciwzapalnej interleukiny 10 i spadku poziomu prozapalnej interleukiny 6.^[11] Inne badanie kliniczne z randomizacją wykazało wpływ beta-glukanów z owsa na niewielki wzrost poziomu interleukiny 12, ale nie wykazano wpływu na poziom białka C-reaktywnego.^[12] Większość dostępnych badań jednak nie wykazała wpływu beta-glukanów na aktywność układu odpornościowego.

Dostępne są sprzeczne dowody dotyczące skuteczności beta-glukanów w nadciśnieniu tętniczym i cukrzycy. Wstępne dane przedkliniczne wskazują na możliwe znaczenie beta-glukanów w zespole metabolicznym i otyłości.

Bezpieczeństwo stosowania beta-glukanów

Beta-glukany z owsa, drożdży piekarniczych i drożdży piwowarskich mają status GRAS (Generally Recognized As Safe). W badaniach nie odnotowano działań niepożądanych beta-glukanów, jednakże u osób immunoniekompetentnych drożdże piekarnicze mogą powodować drożdżycę przewodu pokarmowego. Beta-glukany nie wchodzą w istotne interakcje z lekami ani żywnością.

Preparaty dostępne na rynku zawierające beta-glukany

Preparaty zawierające beta-glukany mają status suplementów diety. Wybrane przykłady zostały przedstawione w poniższej tabeli:

Wybrane suplementy zawierające beta-glukany:

Piśmiennictwo

1. Talbott, S., Talbott, J. (2009). Effect of BETA 1, 3/1, 6 GLUCAN on Upper Respiratory Tract Infection Symptoms and Mood State in Marathon Athletes. Journal of sports science & medicine, 8(4), 509–515.⬏
2. McFarlin, B. K., Carpenter, K. C., Davidson, T., McFarlin, M. A. (2013). Baker’s yeast beta glucan supplementation increases salivary IgA and decreases cold/flu symptomatic days after intense exercise. Journal of dietary supplements, 10(3), 171–183. https://doi.org/10.3109/19390211.2013.820248⬏
3. Bergendiova, K., Tibenska, E., Majtan, J. (2011). Pleuran (β-glucan from Pleurotus ostreatus) supplementation, cellular immune response and respiratory tract infections in athletes. European journal of applied physiology, 111(9), 2033–2040. https://doi.org/10.1007/s00421-011-1837-z⬏
4. Nieman, D. C., Henson, D. A., McMahon, M., Wrieden, J. L., Davis, J. M., Murphy, E. A., Gross, S. J., McAnulty, L. S., Dumke, C. L. (2008). Beta-glucan, immune function, and upper respiratory tract infections in athletes. Medicine and science in sports and exercise, 40(8), 1463–1471. https://doi.org/10.1249/MSS.0b013e31817057c2⬏
5. Talbott, S. M., Talbott, J. A., Talbott, T. L., Dingler, E. (2013). β-Glucan supplementation, allergy symptoms, and quality of life in self-described ragweed allergy sufferers. Food science & nutrition, 1(1), 90–101. https://doi.org/10.1002/fsn3.11⬏
6. Jesenak, M., Hrubisko, M., Majtan, J., Rennerova, Z., Banovcin, P. (2014). Anti-allergic effect of Pleuran (β-glucan from Pleurotus ostreatus) in children with recurrent respiratory tract infections. Phytotherapy research : PTR, 28(3), 471–474. https://doi.org/10.1002/ptr.5020⬏
7. Ho, H. V., Sievenpiper, J. L., Zurbau, A., Blanco Mejia, S., Jovanovski, E., Au-Yeung, F., Jenkins, A. L., Vuksan, V. (2016). The effect of oat β-glucan on LDL-cholesterol, non-HDL-cholesterol and apoB for CVD risk reduction: a systematic review and meta-analysis of randomised-controlled trials. The British journal of nutrition, 116(8), 1369–1382. https://doi.org/10.1017/S000711451600341X⬏
8. Whitehead, A., Beck, E. J., Tosh, S., Wolever, T. M. (2014). Cholesterol-lowering effects of oat β-glucan: a meta-analysis of randomized controlled trials. The American journal of clinical nutrition, 100(6), 1413–1421. https://doi.org/10.3945/ajcn.114.086108⬏
9. Koray, M., Ak, G., Kürklü, E., Tanyeri, H., Aydin, F., Oguz, F. S., Temurhan, S., Ciltci, H., Carin, M., Onal, A. E., Ozdilli, K. (2009). The effect of beta-glucan on recurrent aphthous stomatitis. Journal of alternative and complementary medicine (New York, N.Y.), 15(2), 111–112. https://doi.org/10.1089/acm.2008.0118⬏
10. Natural Medicines. (2020). Beta-Glucans. Aktualizacja: 12.11.2020.⬏
11. Mosikanon, K., Arthan, D., Kettawan, A., Tungtrongchitr, R., Prangthip, P. (2017). Yeast β-Glucan Modulates Inflammation and Waist Circumference in Overweight and Obese Subjects. Journal of dietary supplements, 14(2), 173–185. https://doi.org/10.1080/19390211.2016.1207005⬏
12. Fazilaty, Z., Chenari, H., Shariatpanahi, Z. V. (2018). Effect of ß-glucan on serum levels of IL-12, hs-CRP, and clinical outcomes in multiple-trauma patients: a prospective randomized study. Ulusal travma ve acil cerrahi dergisi = Turkish journal of trauma & emergency surgery : TJTES, 24(4), 287–293. https://doi.org/10.5505/tjtes.2017.34514⬏