W ludowym lecznictwie owoce borówki były stosowane na kaszel już od średniowiecza.
Według przekazów historycznych w czasie II Wojny Światowej brytyjscy lotnicy wykonujący loty nocne zjadali borówki, wierząc, że pomoże im to lepiej widzieć. Ponadto rosyjski mnich Rasputin rzekomo miał wyleczyć carewicza Aleksego z dyzenterii (czerwonki) odwarem z czarnych jagód i pięciornika.
Surowce
Owoc borówki – Myrtilli fructus siccus
Skład chemiczny
Owoc borówki zawiera antocyjany, garbniki katechinowe, flawonoidy, kwasy fenolowe, cukier inwertowany, pektyny i witaminy.[1]
Działanie
Owoc borówki wykazuje działanie:
- ściągające i przeciwbiegunkowe (związane z obecnością garbników, niepotwierdzone klinicznie),
- poprawiające widzenie, szczególnie nocne (wykazane w badaniach epidemiologicznych i na modelach zwierzęcych),
- antyoksydacyjne i przeciwzapalne (w 2 badaniach klinicznych wykazano obniżenie markerów stanu zapalnego),
- hipoglikemiczne (wykazane w badaniach na myszach i jednym badaniu klinicznym),[2]
- hepato- i gastroprotekcyjne (w badaniach na myszach),
- kardioprotekcyjne (wykazane w badaniach na myszach, którym podawano kardiotoksyczną doksorubicynę),
- przeciwdziałające miażdżycy (w badaniach na myszach).
Zastosowanie poparte wynikami badań klinicznych
Według EMA brakuje wystarczająco wiarygodnych badań, aby uznać owoc borówki za surowiec o ugruntowanym zastosowaniu medycznym. Wiele małych badań klinicznych wykazało pozytywne efekty suplementacji sokiem lub wyciągami z borówki w takich wskazaniach jak:
- Jaskra. W 2 badaniach klinicznych wykazano obniżenie ciśnienia śródgałkowego po zastosowaniu antocyjanów z owocu borówki.[3]
- Retinopatia cukrzycowa. Liczne (lecz niewielkie) badania kliniczne wykazały znaczące zmniejszenie wylewów do oka oraz poprawę stanu naczyń krwionośnych.
- Zespół suchego oka. Małe badanie kliniczne z kontrolą placebo wykazało statystycznie istotną poprawę objawów zespołu suchego oka po 30 dniach suplementacji suszonymi borówkami. Inne badanie konkretnego wyciągu z borówki na większej liczbie pacjentów potwierdziło te obserwacje.[4]
- Wrzodziejące zapalenie jelita grubego. W jednym badaniu z udziałem 13 pacjentów zażywających równowartość 600 g borówek przez 6 tygodniu wykazano remisję objawów u ponad 60% badanych.[5]
Przegląd systematyczny 12 badań z kontrolą placebo (w tym 5 z randomizacją) wykazał brak efektu stosowania wyciągów z borówki w poprawie widzenia nocnego.[6]
Brakuje dowodów na skuteczność owocu borówki w leczeniu ostrej biegunki.
Zastosowanie jako tradycyjny produkt leczniczy roślinny
Owoc borówki może być stosowany w leczeniu takich dolegliwości jak:
- Uczucie ciężkości nóg spowodowane zaburzeniami krążenia żylnego. Efekt ten obserwowano szczególnie u kobiet ciężarnych.
- Kruchość naczyń włosowatych.[7]
Zastosowanie w medycynie ludowej
W medycynie ludowej borówka stosowana była także w leczeniu czerwonki, cukrzycy, schorzeń zapalnych układu pokarmowego, hemoroidów oraz ran.
Interakcje
Preparaty z borówki mogą utrudniać wchłanianie żelaza, więc zalecany jest 2 h odstęp w czasie. Teoretycznie duże dawki wyciągów z borówek lub samych borówek mogą potęgować działanie leków przeciwpłytkowych i przeciwzakrzepowych. Napary z liści borówek mogą teoretycznie potęgować działanie leków obniżających stężenie cukru we krwi, lecz nie są znane takie przypadki.
Bezpieczeństwo stosowania
Borówka i preparaty z borówki mogą być stosowane bezpiecznie przez kobiety w ciąże i karmiące piersią.
Przykładowe preparaty
Leki zawierające borówkę czernicę to:
- Owoc borówki czernicy (FLOS, Polpharma) – zioła do zaparzania (do stosowania pomocniczo w łagodnej biegunce jako środek zapierający).
Piśmiennictwo
- Braun L, Cohen M et al.: Herbs and natural supplements 4th edition. Elsevier, 2015.⬏
- Granfeldt, YE, Bjorck, IME: A bilberry drink with fermented oatmeal decreases postprandial insulin demand in young healthy adults. Nutrition Journal 2011.⬏
- Shim, S.H., et al.: Ginkgo biloba extract and bilberry anthocyanins improve visual function in patients with normal tension glaucoma. J. Med. Food, 2012.⬏
- Riva A, Togni S, Franceschi F, Kawada S, Inaba Y, Eggenhoffner R, Giacomelli L: The effect of a natural, standardized bilberry extract (Mirtoselect®) in dry eye: a randomized, double blinded, placebo-controlled trial. Eur Rev Med Pharmacol Sci, 2017.⬏
- Biedermann, L et al.: Bilberry ingestion improves disease activity in mild to moderate ulcerative colitis – an open pilot study. J. Crohn’s and Colitis, 2013.⬏
- Canter PH, Ernst E: Anthocyanosides of Vaccinium myrtillus (bilberry) for night vision – a systematic review of placebo-controlled trials. Surv Ophthalmol. 2004.⬏
- EMA: European Union herbal monograph on Vaccinium myrtillus L., fructus recens.⬏
