Synonimy: siarczan chondroityny

Siarczan chondroityny jest biologicznym polimerem – mukopolisacharydem o dużej lepkości (z grupy glikozaminoglikanów), który występuje w organizmie jako składnik tkanki chrzęstnej. Chondroitynę wytwarza się syntetycznie lub izoluje z naturalnych źródeł, takich jak chrząstka rekina czy bydlęca.  Ze względu na dużą masę cząsteczkową przyjmowany doustnie siarczan chondroityny wchłania się z przewodu pokarmowego w niewielkim stopniu (do 13%) i jego dostarczanie do komórek chrząstki jest bardzo ograniczone.^[1] W badaniu na zwierzętach zauważono, że wielokrotne podanie znacznie polepsza biodostępność chondroityny, co może przemawiać za jej większą skutecznością przy przewlekłym stosowaniu.

Działanie i zastosowanie chondroityny

Tkanka chrzęstna składa się głównie z wody, kolagenu oraz z wypełniających przestrzeń międzykomórkową proteoglikanów. Proteoglikany są wielkocząsteczkowymi kompleksami białek i glikozaminoglikanów, w tym siarczanu chondroityny. Chondroityna jest więc składnikiem budulcowym chrząstki, a łącząc włókna białkowe, zapewnia jej elastyczność i odpowiednie właściwości mechaniczne. Dodatkowo siarczan chondroityny hamuje aktywność enzymów litycznych w obrębie chrząstki.

Chondroitynę zalicza się do SYSADOA (ang. Symptomatic Slow Acting Drugs for Osteoarthritis) – grupy wolno działających leków objawowych stosowanych w ChZS. Jak wskazuje nazwa, początek działania jest opóźniony, zwykle musi minąć kilka tygodni, by pojawiły się pierwsze efekty stosowania. Przeprowadzone badania kliniczne potwierdziły skuteczność chondroityny w ChZS. Ponadto chondroityna może wykazywać potencjalną skuteczność w leczeniu choroby refluksowej przełyku, zespołu suchego oka, kamicy nerkowej i w zmniejszaniu ryzyka nowotworów.

Skuteczność chondroityny potwierdzona w badaniach klinicznych

Badania kliniczne potwierdziły skuteczność chondroityny w leczeniu takich schorzeń jak:

• Choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS) – w metaanalizie oceniającej 7 badań klinicznych z udziałem pacjentów z ChZS biodrowego i/lub kolanowego wykazano, że podawanie chondroityny przez co najmniej trzy miesiące może wpływać na zmniejszenie bólu stawów, a zatem i na zmniejszenie spożycia leków przeciwbólowych.^[2] Korzyści z krótkotrwałego (do 6 miesięcy) stosowania chondroityny potwierdził także przegląd Cochrane, w którym wzięto pod uwagę 43 badania kliniczne, przeważnie jednak niskiej jakości.^[3] Sprzeczne wyniki płyną natomiast z dwóch wieloośrodkowych badań z randomizacją i podwójnie ślepą próbą, w których porównywano skuteczność 6-miesięcznego stosowania chondroityny w dawce 1200 mg dziennie, glukozaminy w dawce 1500 mg dziennie oraz celekoksybu w dawce 200 mg u osób z ChZS kolanowego. W pierwszym z badań, z udziałem ponad 1500 chorych, chondroityna wywołała odpowiedź na leczenie (czyli co najmniej 20-procentową redukcję bólu kolana) u 64,5% pacjentów, natomiast placebo u 60%, co nie przemawiało za skutecznością przeciwbólową chondroityny.^[4] Z kolei w drugim badaniu stosowanie chondroityny w połączeniu z glukozaminą wykazywało porównywalne bezpieczeństwo i skutkowało podobną odpowiedzią na leczenie (79%) co przyjmowanie celekoksybu.^[5] U pacjentów z ChZS kolanowego stosowanie chondroityny w dawce 800 mg dziennie przez trzy miesięcy wpłynęło na zmniejszenie bólu, a zatem i na zmniejszenie użycia leków doraźnych, w porównaniu z grupą kontrolną.^[6] Oceniano również wpływ długotrwałej (2-letniej) suplementacji chondroityny u pacjentów z ChZS kolanowego. Metaanaliza obejmująca 4 badania kliniczne potwierdziła niewielki, ale statystycznie istotny, wpływ ochronny chondroityny na minimalne zwężenie szpar stawowych w kolanie.^[7] Natomiast w badaniu z randomizacją i podwójnie ślepą próbą zaobserwowano, że mniej pacjentów stosujących siarczan chondroityny doświadczyło radiologicznej progresji ChZS w porównaniu z placebo (28% vs 41%) i ból ustępował u nich szybciej.^[8] Ze względu na niejednoznaczne wyniki badań i dowody na małą lub umiarkowaną skuteczność chondroityny w profilaktyce i leczeniu ChZS, amerykańskie wytyczne odradzają jej stosowanie w monoterapii lub w połączeniu z glukozaminą u pacjentów z objawową ChZS kolanowych, szczególnie w początkowym leczeniu.^[9][10]

Niewystarczające dowody na skuteczność chondroityny

Wskazania, w których leczenie chondroityną wykazuje pewną skuteczność, jednak dowody są niewystarczające, aby w pełni ocenić jej działanie, to:

• Choroba refluksowa przełyku – w podwójnie zaślepionym badaniu z randomizacją pacjentom z refluksem żołądkowo-przełykowym podawano doustnie przez 14 dni siarczan chondroityny w połączeniu z kwasem hialuronowym. Zaobserwowano, że terapia skojarzona szybko, bo w ciągu średnio 38 minut, przyczyniała się do zmniejszenia zgagi i cofania się kwaśnej treści żołądkowej w porównaniu z placebo. Efekt był istotny klinicznie: objawy całkowicie ustąpiły u 50% pacjentów otrzymujących leczenie w porównaniu z 10% w grupie placebo.^[11]
• Zespół suchego oka – siarczan chondroityny stosowany przez dwa tygodnie miejscowo w postaci kropli do oczu łagodził suchość i podrażnienie oka u pacjentów z suchym zapaleniem rogówki i spojówek.^[12]
• Nowotwory – zbadano, że stężenie chondroityny wzrasta od 10 do 100 razy w guzach w porównaniu z normalną tkanką, a ponadto w raporcie, który dotyczył 44 pacjentów z rakiem, u wszystkich stwierdzono podwyższony poziom siarczanu chondroityny, także w moczu. Wskazuje to na możliwość jej wykorzystania jako potencjalnego nowego markera diagnozy nowotworów.^[13] Dodatkowo w trwającym 8 lat badaniu z udziałem ponad 96 tys. pracowników służby zdrowia, których pytano o stosowanie suplementów (m.in. chondroityny i glukozaminy), wykazano, że ich przyjmowanie wiązało się ze znaczącym (bo o 31%) zmniejszeniem ryzyka wystąpienia raka jelita grubego. Trudno jednak oszacować, jaki był wpływ samej chondroityny, gdyż w 98% przypadków stosowano ją łącznie z glukozaminą.^[14]
• Kamica nerkowa – w badaniach in vitro glukozaminoglikany (w tym siarczan chondroityny) zapobiegały łączeniu się kryształów szczawianu wapnia i tworzeniu złogów oraz wywierały ochronny wpływ na tkankę nerek, jednak badania na zwierzętach oraz nieliczne badania kliniczne nie potwierdziły jednoznacznie skuteczności chondroityny w pomocniczym leczeniu kamicy nerkowej.^[15]

Bezpieczeństwo stosowania chondroityny

Siarczan chondroityny jest dobrze tolerowany i stosunkowo bezpieczny nawet podczas przewlekłego przyjmowania (w przeciwieństwie do często stosowanych z powodu bólu stawów NLPZ). Według metaanalizy badań klinicznych do potencjalnych działań niepożądanych związanych z przyjmowaniem chondroityny należą: łysienie, zaparcie, biegunka, bóle w nadbrzuszu, skurcze, obrzęk powiek, obrzęk kończyn dolnych i objawy skórne.^[2]

Ze względu na możliwość powodowania krwawień przez chondroitynę jej stosowanie nie jest wskazane u osób z zaburzeniami krzepnięcia. Warto poinformować pacjenta, aby przerwał stosowanie chondroityny co najmniej dwa tygodnie przed zabiegami dentystycznymi lub chirurgicznymi.

W jednym badaniu oceniano biopsje oskrzelowe pacjentów z astmą atopową i stwierdzono u nich większe złogi siarczanu chondroityny w porównaniu z grupą kontrolną.^[16] Zasugerowano, że chondroityna może odgrywać rolę w remodelingu ścian dróg oddechowych u astmatyków, jednak ta pojedyncza obserwacja nie wyklucza możliwości zastosowania chondroityny u osób z astmą.

Interakcje chondroityny

Chondroityna, w monoterapii lub w połączeniu z glukozaminą, może nasilać działanie przeciwzakrzepowe warfaryny oraz acenokumarolu i powodować wzrost wartości INR. Jest to najprawdopodobniej interakcja farmakodynamiczna związana z addytywnym hamującym wpływem chondroityny na krzepnięcie krwi.

Preparaty dostępne na rynku zawierające chondroitynę

Wybrane suplementy diety dostępne na rynku zawierające chondroitynę zostały przedstawione w tabeli poniżej. Oprócz suplementów diety dostępny jest także produkt leczniczy zawierający siarczan chondroityny (Structum), przeznaczony do leczenia objawów ChZS kolanowych u dorosłych pacjentów.

Wybrane suplementy diety zawierające chondroitynę.

Piśmiennictwo:

1. Benedikt, H. (1997). Chondroitin sulfate: the new arthritis therapy. Nat Pharm, 1(8), 1–22.⬏
2. Leeb, B. F., Schweitzer, H., Montag, K., Smolen, J. S. (2000). A metaanalysis of chondroitin sulfate in the treatment of osteoarthritis. The Journal of rheumatology, 27(1), 205–211.⬏⬏
3. Singh, J. A., Noorbaloochi, S., MacDonald, R., Maxwell, L. J. (2015). Chondroitin for osteoarthritis. The Cochrane database of systematic reviews, 1, CD005614. https://doi.org/10.1002/14651858.CD005614.pub2⬏
4. Clegg, D. O., Reda, D. J., Harris, C. L., Klein, M. A., O’Dell, J. R., Hooper, M. M., Bradley, J. D., Bingham, C. O., 3rd, Weisman, M. H., Jackson, C. G., Lane, N. E., Cush, J. J., Moreland, L. W., Schumacher, H. R., Jr, Oddis, C. V., Wolfe, F., Molitor, J. A., Yocum, D. E., Schnitzer, T. J., Furst, D. E., … Williams, H. J. (2006). Glucosamine, chondroitin sulfate, and the two in combination for painful knee osteoarthritis. The New England journal of medicine, 354(8), 795–808. https://doi.org/10.1056/NEJMoa052771⬏
5. Hochberg, M. C., Martel-Pelletier, J., Monfort, J., Möller, I., Castillo, J. R., Arden, N., Berenbaum, F., Blanco, F. J., Conaghan, P. G., Doménech, G., Henrotin, Y., Pap, T., Richette, P., Sawitzke, A., du Souich, P., Pelletier, J. P., MOVES Investigation Group (2016). Combined chondroitin sulfate and glucosamine for painful knee osteoarthritis: a multicentre, randomised, double-blind, non-inferiority trial versus celecoxib. Annals of the rheumatic diseases, 75(1), 37–44. https://doi.org/10.1136/annrheumdis-2014-206792⬏
6. Möller, I., Pérez, M., Monfort, J., Benito, P., Cuevas, J., Perna, C., Doménech, G., Herrero, M., Montell, E., Vergés, J. (2010). Effectiveness of chondroitin sulphate in patients with concomitant knee osteoarthritis and psoriasis: a randomized, double-blind, placebo-controlled study. Osteoarthritis and cartilage, 18 Suppl 1, S32–S40. https://doi.org/10.1016/j.joca.2010.01.018⬏
7. Lee, Y. H., Woo, J. H., Choi, S. J., Ji, J. D., Song, G. G. (2010). Effect of glucosamine or chondroitin sulfate on the osteoarthritis progression: a meta-analysis. Rheumatology international, 30(3), 357–363. https://doi.org/10.1007/s00296-009-0969-5⬏
8. Kahan, A., Uebelhart, D., De Vathaire, F., Delmas, P. D., Reginster, J. Y. (2009). Long-term effects of chondroitins 4 and 6 sulfate on knee osteoarthritis: the study on osteoarthritis progression prevention, a two-year, randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Arthritis and rheumatism, 60(2), 524–533. https://doi.org/10.1002/art.24255⬏
9. Richmond, J., Hunter, D., Irrgang, J., Jones, M. H., Snyder-Mackler, L., Van Durme, D., Rubin, C., Matzkin, E. G., Marx, R. G., Levy, B. A., Watters, W. C., 3rd, Goldberg, M. J., Keith, M., Haralson, R. H., 3rd, Turkelson, C. M., Wies, J. L., Anderson, S., Boyer, K.,⬏
10. Hochberg, M. C., Altman, R. D., April, K. T., Benkhalti, M., Guyatt, G., McGowan, J., Towheed, T., Welch, V., Wells, G., Tugwell, P., American College of Rheumatology (2012). American College of Rheumatology 2012 recommendations for the use of nonpharmacologic and pharmacologic therapies in osteoarthritis of the hand, hip, and knee. Arthritis care & research, 64(4), 465–474. https://doi.org/10.1002/acr.21596⬏
11. Palmieri, B., Merighi, A., Corbascio, D., Rottigni, V., Fistetto, G., Esposito, A. (2013). Fixed combination of hyaluronic acid and chondroitin-sulphate oral formulation in a randomized double blind, placebo controlled study for the treatment of symptoms in patients with non-erosive gastroesophageal reflux. European review for medical and pharmacological sciences, 17(24), 3272–3278.⬏
12. Limberg, M. B., McCaa, C., Kissling, G. E., Kaufman, H. E. (1987). Topical application of hyaluronic acid and chondroitin sulfate in the treatment of dry eyes. American journal of ophthalmology, 103(2), 194–197. https://doi.org/10.1016/s0002-9394(14)74226-6⬏
13. Dietrich, C. P., Martins, J. R., Sampaio, L. O., Nader, H. B. (1993). Anomalous structure of urinary chondroitin sulfate from cancer patients. A potential new marker for diagnosis of neoplasias. Laboratory investigation; a journal of technical methods and pathology, 68(4), 439–445.⬏
14. Kantor, E. D., Zhang, X., Wu, K., Signorello, L. B., Chan, A. T., Fuchs, C. S., Giovannucci, E. L. (2016). Use of glucosamine and chondroitin supplements in relation to risk of colorectal cancer: Results from the Nurses’ Health Study and Health Professionals follow-up study. International journal of cancer, 139(9), 1949–1957. https://doi.org/10.1002/ijc.30250⬏
15. Cao, L. C., Boevé, E. R., de Bruijn, W. C., Kok, D. J., de Water, R., Deng, G., Schröder, F. H. (1997). Glycosaminoglycans and semisynthetic sulfated polysaccharides: an overview of their potential application in treatment of patients with urolithiasis. Urology, 50(2), 173–183. https://doi.org/10.1016/S0090-4295(97)00227-6⬏
16. Huang, J., Olivenstein, R., Taha, R., Hamid, Q., Ludwig, M. (1999). Enhanced proteoglycan deposition in the airway wall of atopic asthmatics. American journal of respiratory and critical care medicine, 160(2), 725–729. https://doi.org/10.1164/ajrccm.160.2.9809040⬏