Zdarza się, że pacjenci proszą o polecenie preparatu, który mogą zastosować w sytuacji spadku ciśnienia. Czy w aptece są dostępne preparaty, które możesz polecić w takiej sytuacji? Jakich innych rad należy udzielić pacjentowi borykającemu się z epizodami niedociśnienia?

Krótka odpowiedź

Pacjentowi zgłaszającemu objawy niedociśnienia możesz polecić lek OTC zawierający w swoim składzie niketamid oraz glukozę (Glucardiamid), ale dowody na jego skuteczność są ograniczone. Dostępnymi w Polsce lekami na receptę o potwierdzonej skuteczności w leczeniu hipotonii są midodryna (Gutron) i fludrokortyzon (Cortineff)^[1][2] i etylefryna (Effortil).^[3] W celu łagodzenia objawów spadku ciśnienia, takich jak uczucie zmęczenia i znużenia pomocne mogą okazać się suplementy zawierające w swoim składzie substancje energetyzujące, takie jak wyciąg z żeń-szenia czy kofeina, ale ich skuteczność jest ograniczona. Często epizody niedociśnienia są efektem ubocznym stosowania leków hipotensyjnych i występują u osób starszych.^[4] Zatem przed wydaniem leku podwyższającego ciśnienie upewnij się, że pacjent nie stosuje leków hipotensyjnych.

Wyjaśnienie

Z niedociśnieniem mamy do czynienia, kiedy wartości ciśnienia tętniczego spadają poniżej optymalnych. U dorosłego człowieka prawidłowe ciśnienie krwi mieści się w granicach 90/60 mmHg a 120/80 mmHg. W sytuacji, kiedy ciśnienie spada poniżej tych wartości, przepływ krwi przez serce, mózg oraz inne narządy może być niewystarczający i dawać szereg objawów.^[5]

Rodzaje niedociśnienia

Wyróżniamy następujące rodzaje niedociśnienia:^[6]

• Samoistne
• Wtórne:
  • Spowodowane zaburzeniami gruczołów dokrewnych (niedoczynność tarczycy, kory nadnerczy, przedniego płata przysadki oraz hipoaldosteronizm)
  • Spowodowane zaburzeniami sercowo-naczyniowymi (zwężenie ujścia aorty, niewydolność krążenia)
  • Infekcyjno-toksyczne – w przebiegu chorób zakaźnych
  • Spowodowane lekami (leki hipotensyjne, psychotropowe, rozszerzające naczynia krwionośne)
• Ortostatyczne (hipotonia ortostatyczna) – obniżenie ciśnienia skurczowego w pozycji stojącej o ponad 20 mm Hg w porównaniu do pozycji leżącej. W przypadku pacjenta zażywającego leki hipotensyjne, upewnij się, że spadki ciśnienia nie są wynikiem nieprawidłowego ich stosowania.

Ryzyko wystąpienia hipotonii ortostatycznej wzrasta z wiekiem i u osób powyżej 65. r.ż. sięga nawet 20%. Czynnikiem istotnie zwiększającym ryzyko jej występowania jest stosowanie leków takich jak: leki obniżające ciśnienie, leki rozszerzające naczynia krwionośne, opioidy i TLPD.^[7]

Często skoki ciśnienia są skutkiem niewłaściwego stosowania leków hipotensyjnych. Jak wykazało przeprowadzone w Polsce badanie obserwacyjne, aż 45,5% chorych pomija kolejne dawki leku hipotensyjnego kiedy czuje się dobrze, zaś w sytuacji złego samopoczucia 50,9% nie przyjmuje kolejnej dawki.^[8] Zapytaj pacjenta jak często zdarza mu się zapomnieć zażyć lek i poinformuj o konieczności ciągłego stosowania leków hipotensyjnych, by zapobiegać naprzemiennym skokom i spadkom ciśnienia.

Zobacz też: Wytyczne leczenia nadciśnienia – farmakoterapia w zależności od indywidualnych cech pacjenta

Objawy niedociśnienia

Charakterystyczne objawy hipotonii obejmują pojawianie się zawrotów głowy i nudności, które mogą prowadzić do omdleń. Część pacjentów może zgłaszać bardziej uogólnione objawy, jak bóle głowy, osłabienie, zmęczenie, zaburzenia koncentracji czy niewyraźne widzenie. ^[9] W przypadku hipotonii ortostatycznej pacjent może zgłaszać, że objawy ustępują, kiedy przyjmuje pozycję leżącą lub siedzącą.

Czytaj też:

Czy statyny należy stosować rano czy wieczorem? [Q&A]

Kwas acetylosalicylowy – Ścieżka rekomendacji

Co trzeba wiedzieć o normach cholesterolu?

Niedociśnienie a inne choroby

Nie należy jednak ignorować zgłaszanych przez pacjenta objawów hipotonii, gdyż mogą one towarzyszyć cięższym jednostkom chorobowym, takim jak choroba Alzheimera, demencja^[11] czy depresja.^[12]

Preparaty które możesz polecić w niedociśnieniu

Substancją dostępną bez recepty, którą możesz polecić pacjentowi w sytuacji spadku ciśnienia jest niketamid. Z leków na receptę możesz rozważyć wydanie midodryny, fludrokortyzonu czy etylefryny. Pomocniczo możesz zalecić stosowanie suplementów zawierających w składzie żeń-szeń i kofeinę.

Leki bez recepty

Substancją, którą możesz polecić pacjentowi w przypadku spadku ciśnienia jest niketamid, czyli inaczej kardiamid, wchodzący w skład leku Glucardiamid. Według ChPL niketamid poprzez zwiększenie częstości uderzeń serca, rzutu minutowego serca i ciśnienia w tętnicach płucnych podwyższa ciśnienie krwi – zwłaszcza u pacjentów z hipotensją.^[13] Nie odnalazłam jednak badań potwierdzających jego skuteczność kliniczną. Glucardiamid jest dostępny w postaci tabletek do ssania, a zalecana dawka to 4-6 pastylek na dobę. Przeciwwskazany jest u pacjentów cierpiących na ciężkie zaburzenia rytmu serca, tachykardię, niestabilną dusznicę bolesną. Możesz polecać go pacjentom powyżej 12. roku życia. Osoby uprawiające sport poinformuj, że niketamid znajduje się na liście leków uznanych za środki dopingujące w sporcie i może dawać pozytywny wynik testów antydopingowych.^[13]

Leki na receptę

Możesz rozważyć wystawienie recepty farmaceutycznej na następujące substancje podnoszące ciśnienie:

• Midodryna (Gutron) – jest lekiem sympatykomimetycznym, który obkurcza naczynie krwionośne, przez co podnosi ciśnienie krwi. Jej skuteczność potwierdzają liczne badania,^[14][15] przez co została zatwierdzona przez FDA w tym wskazaniu. Jest lekiem krótko działającym, a efekt podwyższonego ciśnienia utrzymuje się do 3 godzin. Wydając lek wspomnij, że należy go przyjmować w ciągu dnia, kiedy pacjent przebywa w pozycji stojącej, nigdy później niż 4 godziny przed snem. Z uwagi na ryzyko wystąpienia odruchowej bradykardii podczas terapii midodryną, poinformuj pacjenta o konieczności zwrócenia uwagi na objawy subiektywne i obiektywne wskazujące na bradykardię (spowolnienie tętna, nasilone zawroty głowy, omdlenia) i zleć przerwanie leczenia gdy wystąpią.^[16]
• Fludrokortyzon (Cortineff) – zwiększa wchłanianie zwrotne sodu i wody w nerkach, co zwiększa objętość wewnątrznaczyniową i podnosi ciśnienie krwi. Przegląd Cochrane z 2021. roku wskazuje na jego niską skuteczność w leczeniu niedociśnienia,^[17] a lek ten nie został zatwierdzony przez FDA w tym wskazaniu. Leczenie fludrokortyzonem powinno być prowadzone przez jak najkrótszy okres czasu, a pacjenci powinni w trakcie terapii suplementować potas.^[18]
• Etylefryna (Effortil) – jest lekiem sympatykomimetycznym. Badania potwierdzające jej skuteczność są ograniczone i przestarzałe.^[19] Wskazana jest w niedociśnieniu tętniczym objawowym lub ortostatycznym, gdyż przede wszystkim łagodzi objawy takie jak: zawroty głowy, niewytłumaczalne uczucie zmęczenia, rozmyte widzenie.^[20] Dla uzyskania szybkiego efektu działania zleć pacjentowi zażywanie kropli z etylefryną przed posiłkiem. Pamiętaj, że etylefryna daje pozytywny wynik testów antydopingowych.

Suplementy diety

W łagodzeniu typowych objawów hipotensji pomocne mogą okazać się suplementy zawierające w składzie kofeinę oraz żeń-szeń.

Zobacz też: Żeń-szeń właściwy (Panax ginseng C.A. Meyer)

Kofeina poprzez pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego daje uczucie pobudzenia. Kofeina może również podwyższać ciśnienie krwi.^[21] Brak jest wystarczających danych potwierdzających skuteczność kofeiny w leczeniu niedociśnienia.

Do suplementów zawierających w składzie kofeinę należą:

• Cardiamid z kofeiną (krople oraz pastylki do ssania) – w swoim składzie oprócz kofeiny zawierają również wyciąg z guarany i witaminę B₆ (pastylki i krople) oraz wyciąg z żeń-szenia i głogu (krople). Producent zaleca ich stosowanie u osób odczuwających osłabienie, zmęczenie oraz spadek witalności i brak energii. Zwróć uwagę, że ten preparat nie ma w składzie kardiamidu, a jego nazwa może być myląca i kojarzyć się z wycofanym z obrotu lekiem Cardiamid-Coffein, który zawierał w składzie niketamid.
• Olimp KofAktin Forte Shot + żeń-szeń – zawiera w składzie kofeinę, wyciąg z żeń-szenia oraz witaminy z grupy B, których stosowanie ma celu zniesienie uczucia zmęczenia

Zobacz też: Paulinia guarana (Paullinia cupana Kunth)

Żeń-szeń jest składnikiem wielu preparatów mających na celu redukcję zmęczenia i znużenia, czyli objawów typowych dla niedociśnienia. Podwójnie zaślepione badanie z randomizacją z 2013 roku potwierdziło skuteczność wyciągu z żeń-szenia w redukowaniu objawów chronicznego zmęczenia,^[22] a przegląd systematyczny z 2002 roku pokazuje, że suplementacja żeń-szeniem jest bardzo dobrze tolerowana, a rzadko występujące efekty uboczne są łagodne i odwracalne.^[23] Brak jest dowodów na skuteczność wyciągu z żeń-szenia w hipotonii, więc możesz rekomendować go pacjentom zgłaszającym jedynie lekkie objawy, takie jak zmęczenie i znużenie.

Suplementy zawierające w swoim składzie wyciąg z żeń-szenia to m.in.: Olimp Gold Żeń-szeń complex, Naturell Żeń-szeń Forte, Geriamoc i Body Max 50+.

Piśmiennictwo

1. Lahrmann, H., Cortelli, P., Hilz, M., Mathias, C. J., Struhal, W., & Tassinari, M. (2006).: EFNS guidelines on the diagnosis and management of orthostatic hypotension. European Journal of Neurology, 13(9), 930–936. pełny tekst⬏
2. Lanier, J. B., Mote, M. B., & Clay, E. C. (2011).: Evaluation and management of orthostatic hypotension. American family physician, 84(5), 527–536.⬏
3. Sánchez-Ferro, A., Benito-León, J., & Gómez-Esteban, J. C. (2013).: The management of orthostatic hypotension in Parkinson’s disease. Frontiers in neurology, 4, 64. pełny tekst⬏
4. Press, Y., Punchik, B., & Freud, T. (2016).: Orthostatic hypotension and drug therapy in patients at an outpatient comprehensive geriatric assessment unit. Journal of hypertension, 34(2), 351–358. abstrakt⬏
5. MedlinePlus. (2022).: Low blood pressure. MedlinePlus.gov, aktualizacja: 12.01.2022 pełny tekst⬏
6. Herold, G. (2001).: Medycyna Wewnętrzna – Przewlekłe niedociśnienie krwi tętniczej i hipotonia ortostatyczna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 326-331⬏
7. Palma, J. A., & Kaufmann, H. (2020).: Management of Orthostatic Hypotension. Continuum (Minneapolis, Minn.), 26(1), 154–177. abstrakt⬏
8. Dziwura-Ogonowska, J., Miazgowski, T., Głowala, J., Piekarska, A., Jurago, R., Tykarski, A., & Widecka, K. (2012).: Assessment of the improvement in treatment efficacy and compliance in patients with arterial hypertension treated with antihypertensive drug combinations. Arterial Hypertension, 16, 338-344.⬏
9. National Heart, Lung, and Blood Institute (2022).: Low Blood Pressure.⬏
10. Januszewicz, W. Sznajderman, M. (2004).: Niskie ciśnienie krwi – norma czy choroba? Choroby Serca i Naczyń; 1(1):81-83.⬏
11. Guo, Z., Viitanen, M., Fratiglioni, L., & Winblad, B. (1996). Low blood pressure and dementia in elderly people: the Kungsholmen project. BMJ (Clinical research ed.), 312(7034), 805–808. pełny tekst⬏
12. Paterniti, S., Verdier-Taillefer, M. H., Geneste, C., Bisserbe, J. C., & Alpérovitch, A. (2000). Low blood pressure and risk of depression in the elderly. A prospective community-based study. The British journal of psychiatry : the journal of mental science, 176, 464–467. abstrakt⬏
13. ChPL Glucardiamid. https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/2698/characteristic dostęp: 09.02.2022⬏⬏
14. Byun, J. I., Moon, J., Kim, D. Y., Shin, H., Sunwoo, J. S., Lim, J. A., Kim, T. J., Lee, W. J., Lee, H. S., Jun, J. S., Park, K. I., Lee, S. T., Jung, K. H., Jung, K. Y., Lee, S. K., & Chu, K. (2017).: Efficacy of single or combined midodrine and pyridostigmine in orthostatic hypotension. Neurology, 89(10), 1078–1086. abstrakt⬏
15. Smith, W., Wan, H., Much, D., Robinson, A. G., & Martin, P. (2016).: Clinical benefit of midodrine hydrochloride in symptomatic orthostatic hypotension: a phase 4, double-blind, placebo-controlled, randomized, tilt-table study. Clinical Autonomic Research, 26(4), 269–277. pełny tekst⬏
16. ChPL GUTRON, https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/2767/characteristic, dostęp: 10.02.2022⬏
17. Veazie, S., Peterson, K., Ansari, Y., Chung, K. A., Gibbons, C. H., Raj, S. R., & Helfand, M. (2021).: Fludrocortisone for orthostatic hypotension. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2021(5). abstrakt⬏
18. Palma, J. A., & Kaufmann, H. (2020).: Management of Orthostatic Hypotension. Continuum (Minneapolis, Minn.), 26(1), 154–177. abstrakt⬏
19. Miller, E., Wiener, L., & Bloomfield, D. (1973).: Etilefrine in the Treatment of Levodopa-Induced Orthostatic Hypotension. Archives of Neurology, 29(2), 99–103. abstrakt⬏
20. ChPL Effortil, https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/2133/characteristic, dostęp: 10.02.2022⬏
21. Gibbon, J. R., & Frith, J. (2021).: The effects of caffeine in adults with neurogenic orthostatic hypotension: a systematic review. Clinical autonomic research : official journal of the Clinical Autonomic Research Society, 31(4), 499–509 pełny tekst⬏
22. Kim, H. G., Cho, J. H., Yoo, S. R., Lee, J. S., Han, J. M., Lee, N. H., Ahn, Y. C., & Son, C. G. (2013).: Antifatigue effects of Panax ginseng C.A. Meyer: a randomised, double-blind, placebo-controlled trial. PloS one, 8(4), e61271. pełny tekst⬏
23. Coon, J. T., & Ernst, E. (2002).: Panax ginseng: a systematic review of adverse effects and drug interactions. Drug safety, 25(5), 323–344. abstrakt⬏