Przybieranie na wadze nie zawsze towarzyszy zażywaniu leków psychotropowych i zależy od wielu czynników, m. in. od rodzaju substancji leczniczej. O czym warto porozmawiać z pacjentem, który obawia się przyrostu wagi podczas terapii, np. depresji? Które leki psychotropowe mają udowodniony wpływ na zwiększenie masy ciała?
Krótka odpowiedź
Wytłumacz pacjentowi, że nie wszystkie leki psychotropowe w tym samym stopniu zwiększają masę ciała. Według przeglądu systematycznego z 2019 roku najwyższy średni wzrost wagi zaobserwowano u pacjentów stosujących leki takie jak:
- haloperidol,
- olanzapina,
- kwetiapina,
- klozapina,
- arypiprazol,
natomiast pacjenci przyjmujący bupropion średnio tracili na wadze.[1] Warto zaznaczyć, że zwiększenie masy ciała nie jest związane wyłącznie z mechanizmem działania leków, ale również z czynnikami zależnymi od pacjenta, takimi jak: wysokokaloryczna dieta, stosowanie używek i niska aktywność fizyczna. Wprowadzenie zmian stylu życia może nie tylko zmniejszyć prawdopodobieństwo przybrania na wadze, ale także pozytywnie wpłynąć na samopoczucie pacjenta w czasie leczenia.
Wyjaśnienie
Nie istnieje jednoznaczna przyczyna, odpowiadająca za wzrost wagi u pacjentów stosujących leki psychotropowe, zwłaszcza jeśli pacjent przyjmuje wiele leków o różnych mechanizmach działania. Spośród najważniejszych działań niepożądanych, predysponujących do wzrostu masy ciała, a w konsekwencji nadwagi i otyłości, wymienia się m.in.:[1][2]
- zwiększenie apetytu poprzez oddziaływanie na receptory dopaminergiczne i serotoninergiczne,
- insulinooporność i hipoglikemię,
- spowolnienie rozkładu tkanki tłuszczowej,
- brak energii i spadek aktywności fizycznej.
Obok działań niepożądanych leków, istotne czynniki wpływające na wzrost masy ciała w czasie leczenia to:[1]
- dieta bogatą w węglowodany proste i produkty wysokoprzetworzone,
- siedzący tryb życia,
- stosowanie używek (np. picie alkoholu, palenie papierosów),
- długi czas leczenia,
- wysokie BMI wyjściowe przed rozpoczęciem leczenia.
Według FDA istotny klinicznie przyrost masy ciała wynosi >7% od wartości wyjściowej. W przeglądzie systematycznym z 2019 roku oceniono natomiast, że spośród leków przeciwpsychotycznych najczęściej kwetiapina, haloperydol, rysperydon, olanzapina i klozapina powodują wzrost masy ciała przekraczający tę wartość. Z kolei na podstawie danych z powyższego przeglądu oraz przeglądu literaturowego z 2020 roku, leki przeciwdepresyjne można podzielić w zależności od ryzyka wzrostu masy ciała w czasie leczenia, co przedstawia poniższa tabela.[1][2]
| WYSOKIE | ŚREDNIE | NISKIE |
|---|---|---|
| amitryptylina citalopram mirtazapina paroksetyna | escitalopram sertralina duloksetyna | moklobemid wortioksetyna wenlafaksyna bupropion fluoksetyna |
Piśmiennictwo
- Alonso-Pedrero, L., Bes-Rastrollo, M., & Marti, A. (2019).: Effects of antidepressant and antipsychotic use on weight gain: A systematic review. Obesity reviews: an official journal of the International Association for the Study of Obesity, 20(12), 1680–1690. https://doi.org/10.1111/obr.12934 ⬏⬏⬏⬏
- Gill, H., Gill, B., El-Halabi, S., Chen-Li, D., Lipsitz, O., Rosenblat, J. D., Van Rheenen, T. E., Rodrigues, N. B., Mansur, R. B., Majeed, A., Lui, L. M. W., Nasri, F., Lee, Y., & Mcintyre, R. S. (2020).: Antidepressant Medications and Weight Change: A Narrative Review. Obesity (Silver Spring, Md.), 28(11), 2064–2072. https://doi.org/10.1002/oby.22969 ⬏⬏