Transkrypcja

Cześć, tu Agata Bereś-Jabs. Witam w programie Pogadanki Farmaceutyczne. W tym odcinku porozmawiamy o żywieniu medycznym w chorobie nowotworowej. Co warto polecać pacjentom onkologicznym, jakich informacji, na temat żywności specjalnego przeznaczenia medycznego, udzielić im oraz ich opiekunom? Zapraszam.

Kiedy w zasadzie mówimy o pacjencie onkologicznym? Do tej grupy zaliczamy chorych nie tylko w trakcie leczenia, także tych, ze świeżo rozpoznanym nowotworem, którzy oczekują dopiero na rozpoczęcie terapii, pacjentów w trakcie rekonwalescencji po leczeniu onkologicznym, a także pacjentów leczonych już tylko paliatywnie. W moim odczuciu pacjent onkologiczny w aptece to zawsze wyzwanie dla farmaceuty z wielu powodów. Po pierwsze to osoba przewlekle chora, często wyniszczona kolejnymi seriami chemioterapii, blada i bardzo szczupła. Po drugie niekiedy potrzeba dużo empatii, zrozumienia i uwagi, bo nie każdy z nich chce się zwierzać w aptece ze swoich problemów zdrowotnych. Aby móc rozpoznać pacjenta onkologicznego, zwróćcie uwagę na szereg symptomówzachowań, na przykład, jakie leki pacjent najczęściej wykupuje w aptece. Mogą to być: preparaty zażywane w terapii nowotworów czyli zawierające hydroksykarbamid, cyklofosfamid, merkaptopurynę, tamoksifen, letrozol, goserelinę, flutamid, a także leki wspomagające terapię, takie jak: narkotyczne leki przeciwbólowe: buprenorfina w plastrach, leki przeciwwymiotne: ondansetron, leki przeczyszczające, przeciwbiegunkowe, zobojętniające sok żołądkowy, a także leki łagodzące owrzodzenia, infekcje oraz suchość w jamie ustnej.
Poza tym charakterystyczne mogą być regularne wizyty pacjenta lub jego opiekuna w aptece z zapytaniem o te same preparaty, na przykład: wspomagające odporność, stymulujące wzrost włosów, pobudzające apetyt czy poprawiające nastrój. I tu też niekiedy mamy problem z doborem właściwego preparatu, szczególnie pod kątem bezpieczeństwa ale też skuteczności. Pamiętajcie, czasem lepiej jest odradzić zakup, niż na prośbę pacjenta wydać niesprawdzone suplementy diety o wątpliwym bezpieczeństwie czy leki o małej skuteczności w tym danym wskazaniu.

Poza lekami przeciwnowotworowymi i wspomagającymi terapię, o których przed chwilą powiedziałam, w zasadzie każdy pacjent onkologiczny prędzej czy później będzie zmagać się z problemem niedożywienia. Zwracają na to uwagę także eksperci z towarzystwa organizacji ESPEN (European Society for Clinical Nutrition and Metabolism) czyli Europejskiego Towarzystwa Żywienia i Metabolizmu, zajmujący się tworzeniem wytycznych dotyczących właściwego żywienia w różnych jednostkach chorobowych. Niedożywienie bardzo negatywnie wpływa na rokowania pacjenta. Eksperci podkreślają istotną rolę codziennej diety, która może wspomóc pacjenta onkologicznego na każdym etapie terapii.
Agresywne leczenie, to jest zabiegi chemio- lub radioterapii, często prowadzą do szybkiego wyczerpania organizmu i wystąpienia wielu działań niepożądanych, które mogą prowadzić do niedożywienia. Należą do nich: uszkodzenie śluzówki jamy ustnej i przewodu pokarmowego, zapalenie lub owrzodzenie jamy ustnej, ból dziąseł, owrzodzenia i suchość w obrębie jamy ustnej, zaburzenia w odczuwaniu smaku, trudności w połykaniu a także nudności, wymioty, biegunka i zaparcie. To właśnie apteka jest pierwszym miejscem, a farmaceuta osobą, której pacjenci opowiadają o tych dolegliwościach, szukając skutecznych sposobów na ich wyleczenie. Nie zapominajcie, że ryzyko niedożywienia jest tym większe, im gorsza jest kondycja psychiczna pacjenta. Stres związany z diagnozą i leczeniem, depresja, zniechęcenie, zwątpienie w sens terapii mogązawsze negatywnie wpływaćją na rokowaniea pacjenta.
Właściwe odżywianie ma znaczenie także, kiedy pacjent oczekuje na operację, a także gdy jest już po zabiegu. Niedożywienie prowadzidoprowadza do utraty masy mięśniowej, a w efekcie do wzrostu ryzyka powikłań pooperacyjnych a także wzrostu toksyczności chemioterapii. Zwróćcie uwagę, że właściwe odżywianie jest niezwykle ważne u pacjentów leczonych paliatywnie. Warto przekonać opiekuna, że medycyna ma jeszcze coś do zaproponowania takiemu pacjentowi. Odpowiednia podaż składników odżywczych pozwala jak najdłużej zachować siły i energię do podstawowych czynności dnia codziennego takich jakto jest: ubieranie się, poruszanie, samodzielne korzystanie z toalety.

U pacjentów onkologicznych często dochodzi do rozwoju kacheksji czyli wyniszczenia nowotworowego. Może na to wskazywać realizacja w aptece recept na leki zawierające megestrol w postaci doustnych zawiesin. Kacheksja nowotworowa to zespół zaburzeń metabolicznych, powodujący znaczny spadek masy ciała. Jej najważniejsze objawy to: sarkopenia czyli utrata masy mięśniowej, utrata łaknienia, uczucie szybkiego nasycenia się po posiłku, narastające osłabienie organizmu. O kacheksji mówimy, gdy w czasie dwunastu miesięcy lub krótszym doszło do ubytku o co najmniej pięć procent masy ciała wraz z co najmniej trzema towarzyszącymi objawami spośród: obniżenie masy mięśniowej czyli sarkopenia, uczucie wyczerpania, anoreksja czyli jadlowstręt, niski wskaźnik beztłuszczowej masy ciała, zmiany biochemiczne (podwyższone markery zapalenia CRP lub interleukiny szóstej) niedokrwistość, hipoalbuminemia.
W rozmowie z pacjentem lub jego opiekunem zaznacz, jak ważne jest wczesne wdrożenie właściwego odżywiania, aby zapobiec rozwojowi kacheksji. Przypomnij, aby pacjentom serwować posiłki w małych porcjach, dobrze przyprawione, ze względu na mogące pojawić się zaburzone poczucie smaku. Dieta powinna brać pod uwagę preferencje pacjenta, przestrzegaj przed karmieniem „na siłę”. Odradzaj spożywanie potraw gorących, smażonych w głębokim tłuszczu, rekomenduj dania gotowane na parze, pieczone w folii lub na ruszcie. Jeśli pacjent ma problemy z połykaniem, zalecaj posiłki zmiksowane, zupy w formie kremów. Pacjentowi lub jego opiekunowi zwróć uwagę, aby w pierwszej kolejności zniwelować czynniki upośledzające normalne odżywianie to jest: wszelkie zmiany zapalne w jamie ustnej, afty, zakażenia grzybicze a także problemy gastryczne, czyli nudności, biegunki, wymioty i zaparcia.

W celu uzupełnienia jadłospisu pacjentom onkologicznym warto polecać żywność specjalnego przeznaczenia medycznego w postaci doustnych suplementów pokarmowych (oral nutritional suplements) zwanych potocznie odżywkami medycznymi., mleczkami czy jogurtami. Pod względem składu najczęściej to dieta kompletna, która w całości lub częściowo pokrywa dzienne zapotrzebowanie na składniki pokarmowe.
Zwróćcie uwagę, że według wytycznych ESPEN, u pacjentów onkologicznych optymalne spożycie białka powinno wynosić jeden do dwóch gramów na kilogram masy ciała na dobę. W przypadku osoby ważącej siedemdziesiąt kilogramów, odpowiada to spożyciu stu pięciu gramów białka (taka ilość znajduje się w około kilogramiepół kilo chudego twarogu lub piętnastu jajkach) co w praktyce może być trudno osiągalne nawet dla osoby zdrowej bez zaburzeń odżywiania.
Warto wiedzieć, że w chorobie nowotworowej dochodzi do zaburzeń metabolizmu glukozy lub rozwoju insulinooporności. Dlatego korzystniejsze jest zwiększone spożycie tłuszczów kosztem węglowodanów. Większość dostępnych na rynku odżywek medycznych cechuje płynna postać, wysoka kaloryczność a także wysoka zawartość białka.
Niektóre z nich, jak na przykład Supportan DRINK posiadają w składzie dodatkowo kwasy omega trzy: kwas DHA i EPA. Wyniki kontrolowanych badań klinicznych z randomizacją u pacjentów z rakiem trzustki i pacjentów z kacheksją, wykazały pozytywny wpływ kwasów omega trzy, w postaci zapobieganiazapobiegający utracie masy ciała. Poza tym wyniki innych badań klinicznych przeprowadzonyche u pacjentów z rakiem trzustki a także cierpiących na nie drobnokomórkowego raka płuc czy metaanaliza u pacjentów z rakiem jelita grubego, wskazują na wpływ kwasów omega trzy na obniżanie miana markerówy zapalnyche, a w efekcie tłumienie procesów zapalnych, które mogą być podłożem rozwijającej się kacheksji. Ponadto według zaleceń ESPEN przyjmowanie dwóch gramów kwasu EPA dziennie poprawia jakość życia u pacjentów z zaawansowaną chorobą nowotworową.

Jak wspomniałam, doustne suplementy pokarmowe cechuje wysoka kaloryczność, w przypadku preparatu Supportan DRINK to około trzysta kilokalorii na butelkę o pojemności dwieście mililitrów. Ponadto Supportan DRINK ma największą ilość białka i kwasów omega trzy w jednej butelce, odpowiednio dwadzieścia gramów białka i jeden półtora grama kwasów EPA i DHA. Preparat ten wspomaga pacjenta na każdym etapie terapii. Możesz go polecać pacjentom będącym w trakcie chemioterapii bez konsultacji z lekarzem. Co więcej, kwasy omega trzy mogą wzmacniać skuteczność chemioterapii. Przekonaj pacjenta lub jego opiekuna, że warto przyjmować Supportan DRINK, gdyż zmniejsza on ryzyko utraty masy mięśniowej, która wynika z utraty białka w czasie chemioterapii. Supportan DRINK wspomaga również pacjenta w trakcie rekonwalescencji po chorobie nowotworowej, pozwala szybciej wrócić do pełni sił. Preparat możesz także polecać opiekunom pacjentów leczonych paliatywnie. Jego regularne stosowanie pozwala zachować jak najdłużej normalną aktywność mimo choroby, co ma znaczenie także dla kondycji psychicznej pacjenta onkologicznego.

Zwróćcie uwagę, że zawartość białka w preparacie Supportan DRINK czyli dwadzieścia gramów jest równorzędna z porcją dwóch i pół szklanek mleka czy nawet trzech jajek. Produkt wyróżnia także duża zawartość kwasów omega trzy w tym półtora jeden grama kwasówu EPA i DHA w przeliczeniu na butelkę. Pamiętajcie też, że składniki odżywcze to nie wszystko, preparat Supportan DRINK zawiera także witaminy z grupy B oraz A, D, E i K oraz aminokwasy argininę i glutaminę. Przy wydawaniu preparatu z apteki, możesz poinformować pacjenta lub jego opiekuna, że Supportan DRINK nie zawiera syropu glukozowego, laktozy ani glutenu, a w składzie ma dodatek błonnika. Dzięki temu wspiera pracę jelit, zmniejszając ryzyko zaparć, szczególnie u pacjentów leżących, leczonych opioidowymi lekami przeciwbólowymi. Supportan DRINK nie zawiera związków purynowych, co pozwala na jego rekomendację u pacjentów z hiperurykemią lub dną moczanową. Na tle konkurencji wyróżnia go także niska osmolarność w granicach trzysta osiemdziesiąt do czterystu trzydziestu pięciu miliosmomoli na litr. Dzięki temu może byćjest lepiej tolerowany przez pacjentów, cechuje go mniejsze ryzyko pojawienia się wzdęć, nudności czy biegunki po spożyciu produktu.

Na koniec garść informacji praktycznych. Odżywki medyczne Supportan DRINK dostępne są w trzech czterech smakach: owoce tropikalne, ananasowo-kokosowy, czekoladowym oraz cappuccino. Ten ostatni ma najbardziej neutralny smak, przypomina mrożoną kawę i wedle moich obserwacji to po niego najchętniej sięgają pacjenci. Smak czekoladowy jest nowością wprowadzoną do obrotu w kwietniu. Wszystkie produkty z serii Supportan mogą być przechowywane w temperaturze pokojowej, choć tuż przed podaniem można je lekko schłodzić, będą wtedy smaczniejsze. Jeśli pacjent nie jest w stanie wypić jednorazowo całej porcji dwustu mililitrów, otwarte opakowanie można trzymać w lodówce, ale należy je spożyć w ciągu doby. Preparat należy pić powoli, małymi łykami, między posiłkami, jeśli stanowi dodatek do normalnej diety lub stosować go jako zamiennik posiłku. Przy wydawaniu produktów z tej serii, poinformuj pacjenta lub jego opiekuna, że dzienne spożycie to dwie do pięciu butelek dziennie w zależności czy jest to uzupełnienie regularnej diety czy żywienie całkowite. Przypomnij, że podczas stosowania doustnych odżywek pokarmowych pacjenci powinni pić dużo płynów. Napoje można łączyć z jedzeniem, stosować jako dodatek do zup, deserów i koktajli, a także przygotowywać z nich gotowe dania, podgrzewać lub mrozić. Zaznacz jednak, że odżywek doustnych nie powinno się łączyć z lekami. Na koniec, warto pamiętać, że wszelkie doustne suplementy pokarmowe należy stosować regularnie i długo, minimum dziesięć-czternaście dni, aby móc zauważyć ich pozytywny efekt wzmocnienia organizmu i zahamowania rozwoju kacheksji nowotworowej.
To już wszystko, dziękuję za uwagę i do zobaczenia w kolejnym odcinku.