Synonimy: kalonji, często błędnie nazywana czarnym kminem, black seed

Nasiona czarnuszki siewnej stosowane są w kuchni jako przyprawa, np. do pieczywa. Surowcem farmaceutycznym są nasiona czarnuszki, z których pozyskuje się olej. Wśród preparatów z czarnuszki dostępne są oleje tłoczone na zimno do stosowania wewnętrznego i zewnętrznego oraz suplementy diety w postaci kapsułek zawierających olej lub sproszkowane nasiona.

Działanie i zastosowanie czarnuszki siewnej

Głównymi składnikami nasion czarnuszki są nielotne oleje, białka, alkaloidy, saponiny i olejek eteryczny. Większość składników tłuszczowych stanowią kwasy nienasycone, takie jak kwas linolowy i kwas oleinowy. W mniejszej ilości występują również kwasy nasycone – palmitynowy i stearynowy. Głównym składnikiem lotnego olejku eterycznego jest tymochinon, a do pozostałych należą: ditymochinon (nigellon), tymohydrochinon i tymol. W nasionach czarnuszki wyodrębniono co najmniej 4 alkaloidy: nigellicynę i nigelidynę (indazole) oraz N-tlenek nigelliminy i nigelliminy (izochinoliny). Inne składniki obejmują kwas glutaminowy i askorbinowy, argininę, metioninę, lizynę, glicynę, leucynę i fitosterole. Składniki lotne są zawarte w preparatach w postaci kapsułek, natomiast składniki tłuszczowe w olejach.

Badania kliniczne potwierdziły skuteczność czarnuszki w leczeniu takich wskazań jak cukrzyca, astma, nadciśnienie, padaczka, zespół metaboliczny, alergie, niepłodność męska i łuszczyca. Dowody na skuteczność czarnuszki w leczeniu trądziku, w poprawie funkcji poznawczych, w łagodzeniu niestrawności, objawów menopauzy i reumatoidalnego zapalenia stawów, w redukcji masy ciała i w chorobie zwyrodnieniowej stawu kolanowego są niewystarczające. Tradycyjnie czarnuszka była stosowana jako roślina pobudzająca laktację, jednak brakuje dowodów z badań klinicznych uzasadniających jej stosowanie w tym wskazaniu.

Skuteczność czarnuszki siewnej potwierdzona w badaniach klinicznych

Badania kliniczne potwierdziły skuteczność czarnuszki siewnej w leczeniu schorzeń takich jak:

• Cukrzyca – badanie kliniczne z 2010 roku z udziałem 94 pacjentów z cukrzycą typu II wykazało, że przyjmowanie 2 g czarnuszki dziennie przez trzy miesiące przyczynia się do redukcji poziomu glukozy na czczo, HbA_1c i wskaźnika insulinooporności. Stosowanie niższych dawek (1 g na dobę) również skutkowało poprawą, lecz zmiany nie były statystycznie istotne. Ponadto przyjmowanie wyższych ilości czarnuszki (3 g na dobę) nie wiązało się z dodatkową poprawą.^[1] Otwarte badanie kliniczne porównujące skuteczność czarnuszki i metforminy wykazało, że jej suplementacja jest porównywalnie skuteczna do przyjmowania metforminy, m.in. pod kątem obniżania masy ciała i obwodu talii, lecz była mniej skuteczna w zakresie redukcji stężenia glukozy na czczo i poziomu HbA_1c.^[2]
• Astma oskrzelowa – niewielkie badanie kliniczne wykazało, że stosowanie ekstraktu z czarnuszki przyczynia się do redukcji objawów astmy, takich jak kaszel i świszczący oddech, oraz do zmniejszenia konieczności stosowania leków doraźnych.^[3] Podwójnie zaślepione badanie kliniczne, w którym stosowano 500 mg oleju z czarnuszki 2 razy dziennie przez 4 tygodnie, wykazało, że przyczynia się ona do poprawy w skali kontroli astmy redukcji poziomu eozynofilów i IgE oraz poprawy czynności płuc, w tym wskaźnika FEV₁.^[4] Warto jednak zaznaczyć, że nie wszystkie przeprowadzone badania wskazały na skuteczność czarnuszki u astmatyków.
• Nadciśnienie tętnicze – metaanaliza z 2016 roku obejmująca 11 badań klinicznych wykazała, że przyjmowanie czarnuszki wpływa statystycznie istotnie na redukcję wartości ciśnienia tętniczego.^[5]
• Padaczka lekooporna – w czterotygodniowym podwójnie zaślepionym badaniu z udziałem 22 dzieci z napadami opornymi na leczenie stwierdzono zmniejszenie częstości napadów po zastosowaniu tymochinonu w dawce 1 mg/kg w porównaniu z placebo.^[6] Inne badania nie potwierdzają jednak skuteczności czarnuszki u pacjentów z padaczką.
• Zespół metaboliczny – podwójnie zaślepione badanie kliniczne z randomizacją wykazało, że przyjmowanie czarnuszki (1,5 g na dobę) lub kurkumy (2,4 g na dobę) przyczynia się do poprawy wartość wskaźnika BMI i obniżenia procentowego poziomu tłuszczu (wpływ na obwód bioder), a przyjmowanie obu substancji razem pozwala dodatkowo zredukować poziom glukozy we krwi, LDL i ciśnienia tętniczego.^[7] Suplementacja czarnuszki w ilości 500 mg dziennie przyczyniała się również do redukcji poziomu LDL, trójglicerydów, cholesterolu całkowitego i stężenia glukozy u kobiet po menopauzie cierpiących na zespół metaboliczny.^[8]
• Alergia – u pacjentów z alergicznym nieżytem nosa i astmą, którym podawano olej z czarnuszki, wykazano zmniejszoną liczbę immunoglobuliny E i eozynofilii.^[9] W niewielkim badaniu klinicznym stosowanie oleju z czarnuszki przyczyniało się do zmniejszało objawów takich jak kichanie, katar i zatkanie nosa u pacjentów z alergicznym nieżytem nosa. Potencjalnie czarnuszka może stanowić alternatywę w terapii, jeśli występuje konieczność unikania leków przeciwalergicznych.^[10]
• Niepłodność męska – stosowanie oleju z czarnuszki przyczyniało się do zwiększenia objętości nasienia, liczby i ruchliwości plemników po 2 miesiącach suplementacji.^[11]
• Łuszczyca – niewielkie badanie kliniczne wykazało, że stosowanie preparatu z czarnuszką łącznie z terapią metotreksatem skutkowało istotną poprawą w redukcji objawów łuszczycy.^[12]

Niewystarczające lub brak dowodów na skuteczność czarnuszki siewnej

Brakuje wystarczających dowodów z badań klinicznych, które potwierdziłyby skuteczność czarnuszki w leczeniu trądziku, w poprawie funkcji poznawczych, niestrawności, łagodzeniu objawów menopauzy i reumatoidalnego zapalenia stawów.

Metaanaliza z 2018 roku obejmująca 13 badań klinicznych z udziałem 875 pacjentów wykazała, że suplementacja czarnuszki przyczynia się do redukcji masy ciała i wskaźnika BMI, lecz nie było to statystycznie istotne.^[13] Inna metaanaliza z tego samego roku wykazała istotne obniżenie masy ciała, BMI i obwodu talii u pacjentów przyjmujących czarnuszkę, lecz badacze podkreślają, że włączone badania wykazywały dużą różnorodność.^[14]

U pacjentów z pierwotną chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego stosowanie sproszkowanych nasion czarnuszki (2 g na dzień) nie wpływało na łagodzenie bólu ani na poprawę wyników czynnościowych w porównaniu z grupą kontrolną.^[15]

Bezpieczeństwo stosowania czarnuszki siewnej

Istnieją opisy przypadków alergicznego kontaktowego zapalenia skóry spowodowanego miejscowym stosowaniem olejku z czarnuszki. Zgłaszane działania niepożądane z badań klinicznych obejmowały nudności, zaparcie i dyskomfort w jamie brzusznej. Czarnuszka siewna nie wchodzi w istotne interakcje z lekami ani żywnością.

Czarnuszka siewna w ciąży i podczas laktacji

Istnieją doniesienia, że czarnuszka może powodować skurcze macicy, w związku z czym powinno się jej unikać w okresie ciąży. Ograniczone badania przeprowadzone w latach 90. sugerowały, że olej z czarnuszki może działać jako środek antykoncepcyjny. Nasiona czarnuszki są również tradycyjnie spożywane w celu pobudzenia laktacji.

Preparaty dostępne na rynku zawierające czarnuszkę siewną

Przykładowe preparaty zawierające czarnuszkę siewną zostały przedstawione w tabelach poniżej.

Wybrane suplementy diety zawierające czarnuszkę siewną.

Wybrane produkty spożywcze zawierające czarnuszkę siewną.

Piśmiennictwo

1. Bamosa, A. O., Kaatabi, H., Lebdaa, F. M., Elq, A. M., Al-Sultanb, A. (2010). Effect of Nigella sativa seeds on the glycemic control of patients with type 2 diabetes mellitus. Indian journal of physiology and pharmacology, 54(4), 344–354. abstrakt⬏
2. Moustafa, H., El Wakeel, L. M., Halawa, M. R., Sabri, N. A., El-Bahy, A. Z., Singab, A. N. (2019). Effect of Nigella Sativa oil versus metformin on glycemic control and biochemical parameters of newly diagnosed type 2 diabetes mellitus patients. Endocrine, 65(2), 286–294. abstrakt⬏
3. Boskabady, M. H., Javan, H., Sajady, M., Rakhshandeh, H. (2007). The possible prophylactic effect of Nigella sativa seed extract in asthmatic patients. Fundamental & clinical pharmacology, 21(5), 559–566. abstrakt⬏
4. Koshak, A., Wei, L., Koshak, E., Wali, S., Alamoudi, O., Demerdash, A., Qutub, M., Pushparaj, P. N., Heinrich, M. (2017). Nigella sativa Supplementation Improves Asthma Control and Biomarkers: A Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled Trial. Phytotherapy research : PTR, 31(3), 403–409. abstrakt⬏
5. Sahebkar, A., Soranna, D., Liu, X., Thomopoulos, C., Simental-Mendia, L. E., Derosa, G., Maffioli, P., Parati, G. (2016). A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials investigating the effects of supplementation with Nigella sativa (black seed) on blood pressure. Journal of hypertension, 34(11), 2127–2135. abstrakt⬏
6. Akhondian, J., Kianifar, H., Raoofziaee, M., Moayedpour, A., Toosi, M. B., Khajedaluee, M. (2011). The effect of thymoquinone on intractable pediatric seizures (pilot study). Epilepsy research, 93(1), 39–43. abstrakt⬏
7. Amin, F., Islam, N., Anila, N., Gilani, A. H. (2015). Clinical efficacy of the co-administration of Turmeric and Black seeds (Kalongi) in metabolic syndrome – a double blind randomized controlled trial – TAK-MetS trial. Complementary therapies in medicine, 23(2), 165–174. abstrakt⬏
8. Shirazi, M., Khodakarami, F., Feizabad, E., Ghaemi, M. (2020). The effects of nigella sativa on anthropometric and biochemical indices in postmenopausal women with metabolic syndrome. Endocrine, 69(1), 49–52. abstrakt⬏
9. Kalus, U., Pruss, A., Bystron, J., Jurecka, M., Smekalova, A., Lichius, J. J., Kiesewetter, H. (2003). Effect of Nigella sativa (black seed) on subjective feeling in patients with allergic diseases. Phytotherapy research : PTR, 17(10), 1209–1214. abstrakt⬏
10. Nikakhlagh, S., Rahim, F., Aryani, F. H., Syahpoush, A., Brougerdnya, M. G., Saki, N. (2011). Herbal treatment of allergic rhinitis: the use of Nigella sativa. American journal of otolaryngology, 32(5), 402–407. abstrakt⬏
11. Kolahdooz, M., Nasri, S., Modarres, S. Z., Kianbakht, S., Huseini, H. F. (2014). Effects of Nigella sativa L. seed oil on abnormal semen quality in infertile men: a randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial. Phytomedicine : international journal of phytotherapy and phytopharmacology, 21(6), 901–905. abstrakt⬏
12. Ahmed, JH., Kadhim, sN., Al-Hamdi, KI. (2014). The effectiveness of Nigella sativa, methotrexate and their combination in the treatment of moderate to severe psoriasis. JCEI. 2014;5(4):521-528 pełny tekst .pdf⬏
13. Mousavi, S. M., Sheikhi, A., Varkaneh, H. K., Zarezadeh, M., Rahmani, J., Milajerdi, A. (2018). Effect of Nigella sativa supplementation on obesity indices: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Complementary therapies in medicine, 38, 48–57. abstrakt⬏
14. Namazi, N., Larijani, B., Ayati, M. H., Abdollahi, M. (2018). The effects of Nigella sativa L. on obesity: A systematic review and meta-analysis. Journal of ethnopharmacology, 219, 173–181. abstrakt⬏
15. Salimzadeh, A., Ghourchian, A., Choopani, R., Hajimehdipoor, H., Kamalinejad, M., Abolhasani, M. (2017). Effect of an orally formulated processed black cumin, from Iranian traditional medicine pharmacopoeia, in relieving symptoms of knee osteoarthritis: A prospective, randomized, double-blind and placebo-controlled clinical trial. International journal of rheumatic diseases, 20(6), 691–701. abstrakt⬏