Pytanie

Płukanie zatok to jedna z najstarszych metod stosowanych w leczeniu infekcji i stanów zapalnych górnych dróg oddechowych. Czy istnieją jednak dowody naukowe na jej skuteczność?

Krótka odpowiedź

Istnieją badania potwierdzające skuteczność płukania zatok w leczeniu:

• zapalenia zatok (a dokładnie przewlekłego zapalenia zatok przynosowych – PZZP),
• alergicznego nieżytu nosa (ANN), oraz
• łagodzeniu objawów ostrych infekcji górnych dróg oddechowych.

Większość z nich dostarcza jednak dowodów niskiej jakości.

Wyjaśnienie

Wśród badań dotyczących skuteczności płukania zatok w infekcjach górnych dróg oddechowych najlepiej udokumentowany jest ich wpływ na przebieg przewlekłego zapalenia zatok przynosowych oraz alergicznego nieżytu nosa.^[1][2]

Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych a płukanie zatok

Płukanie zatok roztworami soli znajduje zastosowanie w leczeniu przewlekłego zapalenia zatok przynosowych. Choć dostępne są jedynie dowody niskiej jakości, autorzy, opierając się na przewadze doniesień o skuteczności metody, przy jednoczesnym, wysokim stopniu jej bezpieczeństwa, zalecają stosowanie irygacji nosa w przebiegu PZZP.^[2] Płukanie zatok izotonicznym roztworem NaCl może być również z wysokim bezpieczeństwem stosowane w zapaleniu zatok u dzieci.^[3]

Alergiczny nieżyt nosa a płukanie zatok

Według przeglądu Cochrane irygacje roztworami soli mogą także łagodzić objawy alergicznego nieżytu nosa.^[1] Ze względu na wysokie bezpieczeństwo, są one także dobrą alternatywą leczenia ANN dla kobiet w ciąży oraz dzieci – przy czym w grupie dzieci zaobserwowano wyższą skuteczność roztworów hipertonicznych w porównaniu do irygacji z wykorzystaniem 0,9% NaCl.^[4]

Ostre zakażenia górnych dróg oddechowych a płukanie zatok

Według EPOS płukanie nosa solą fizjologiczną może być korzystne w łagodzeniu objawów ostrych zakażeń górnych dróg oddechowych, w tym przeziębienia.^[5] 

Autorzy przeglądu Cochrane z 2015 roku uznali stosowanie irygacji w przebiegu ostrych zakażeń za prawdopodobnie skuteczne, jednak wymagające dalszych badań pod kątem ich właściwego stosowania – w celach zarówno leczniczych jak i zapobiegawczych.^[6]

Roztwór izotoniczny czy hipertoniczny?

Mechanizm działania irygacji nosa roztworami soli nie jest w pełni poznany. Istotne znaczenie odgrywa w nim rozrzedzanie i usuwanie śluzu, stanowiącego podłoże dla rozwoju bakterii, a także mediatorów stanu zapalnego (m.in. histaminy), antygenów czy biofilmu. Płukanie zatok może także przywracać prawidłowy transport śluzówkowo-rzęskowy, zaburzony w przebiegu infekcji.^[7][1]

Do płukania zatok wykorzystywane są zazwyczaj izotoniczne lub hipertoniczne roztwory NaCl. Dane literaturowe wskazują na wyższą skuteczność irygacji nosa roztworami hipertonicznymi w łagodzeniu objawów związanych z infekcjami górnych dróg oddechowych. W porównaniu do roztworów izotonicznych lepiej redukują one obrzęk błony śluzowej nosa oraz poprawiają klirens śluzowo-rzęskowy. Irygacje roztworami hipertonicznymi mogą również skuteczniej łagodzić objawy takie jak zatkany nos czy wyciek z nosa.^[8][9][2] Korzyść ta jest wyraźna szczególnie w przypadku dzieci oraz u osób z nieżytem nosa. W przypadku zapalenia zatok różnica między stosowaniem hipertonicznych i izotonicznych roztworów NaCl jest mniej istotna.^[9] Według autorów konieczne są jednak dalsze badania dotyczące stosowania soli hipertonicznej, w celu ustalenia sposobu przeprowadzania irygacji oraz określenia stężenia roztworu do płukania zatok wykazującego największą korzyść dla pacjentów.^[10]

Działania niepożądane przy płukaniu zatok występują rzadko i zazwyczaj są łagodne. Częściej zgłaszane są jednak podczas stosowania roztworów hipertonicznych. Można wśród nich wymienić pieczenie i krwawienie z nosa czy dyskomfort polegający na uczuciu pełności w uchu.^[1][9]

Płukanie zatok w praktyce

Na rynku dostępne są wyroby medyczne zawierające gotowe zestawy do przygotowania roztworów do płukania zatok (m.in. Irigasin i Fixsin). Zawierają one saszetki z chlorkiem sodu. Pacjenci poprzez rozpuszczenie zawartości saszetek w odpowiedniej ilości wody mogą wykonać zarówno roztwór o stężeniu 0,9% (izotoniczny) jak i wyższym – 1,5% lub 3% (hipertoniczny).

Pomimo braku wysokiej jakości dowodów naukowych, korzystanie z irygacji roztworami NaCl warto polecać pacjentom z PZZP, AZZ oraz innymi infekcjami górnych dróg oddechowych. To stosunkowo tania i charakteryzująca się wysokim bezpieczeństwem metoda, która może zmniejszyć nasilenie dolegliwości w ich przebiegu.

Piśmiennictwo

1. Head, K., Snidvongs, K., Glew, S., Scadding, G., Schilder, A. G., Philpott, C., Hopkins, C. (2018). Saline irrigation for allergic rhinitis. Cochrane Database of Systematic Reviews, (6). https://doi.org/10.1002/14651858.cd012597.pub2⬏⬏⬏⬏
2. Succar, EF. Turner, JH. Chandra, R. (2019). Nasal saline irrigation: a clinical update. International Forum of Allergy & Rhinology, (9), 4-8. https://doi.org/10.1002/alr.22330 ⬏⬏⬏
3. Fokkens, W. J., Lund, V. J., Hopkins, C., Hellings, P. W., Kern, R., Reitsma, S., Toppila-Salmi, S., Bernal-Sprekelsen, M., Mullol, J., Alobid, I., Terezinha Anselmo-Lima, W., Bachert, C., Baroody, F., von Buchwald, C., Cervin, A., Cohen, N., Constantinidis, J., De Gabory, L., Desrosiers, M., … Zwetsloot, C. P. (2020). European Position Paper on Rhinosinusitis and Nasal Polyps 2020. Rhinology, 58(Supplement 29), 1-464. https://doi.org/10.4193/Rhin20.600⬏
4. Wang, Y., Jin, L., Liu, S. X., Fan, K., Qin, M. L., & Yu, S. Q. (2020). Role of nasal saline irrigation in the treatment of allergic rhinitis in children and adults: A systematic analysis. Allergologia et Immunopathologia, 48(4), 360-367. https://doi.org/10.1016/j.aller.2020.01.002⬏
5. Fokkens, W. J., Lund, V. J., Hopkins, C., Hellings, P. W., Kern, R., Reitsma, S., Toppila-Salmi, S., Bernal-Sprekelsen, M., Mullol, J., Alobid, I., Terezinha Anselmo-Lima, W., Bachert, C., Baroody, F., von Buchwald, C., Cervin, A., Cohen, N., Constantinidis, J., De Gabory, L., Desrosiers, M., … Zwetsloot, C. P. (2020). European Position Paper on Rhinosinusitis and Nasal Polyps 2020. Rhinology, 58(Supplement 29), 1-464. https://doi.org/10.4193/Rhin20.600⬏
6. King, D., Mitchell, B., Williams, C. P., & Spurling, G. K. (2015). Saline nasal irrigation for acute upper respiratory tract infections. Cochrane Database of Systematic Reviews. https://doi.org/10.1002/14651858.CD006821.pub3⬏
7. Gallant, J. N., Basem, J. I., Turner, J. H., Shannon, C. N., & Virgin, F. W. (2018). Nasal saline irrigation in pediatric rhinosinusitis: a systematic review. International journal of pediatric otorhinolaryngology, 108, 155-162. https://doi.org/10.1016/j.ijporl.2018.03.001⬏
8. Casale, M., Moffa, A., Cassano, M., Carinci, F., Lopez, M. A., Trecca, E. M. C., … & Pignataro, L. (2018). Saline nasal irrigations for chronic rhinosinusitis: From everyday practice to evidence-based medicine. An update. International Journal of Immunopathology and Pharmacology, 32. https://doi.org/10.1177/2058738418802676⬏
9. Kanjanawasee, D., Seresirikachorn, K., Chitsuthipakorn, W., & Snidvongs, K. (2018). Hypertonic saline versus isotonic saline nasal irrigation: systematic review and meta-analysis. American journal of rhinology & allergy, 32(4), 269-279. https://doi.org/10.1177/1945892418773566⬏⬏⬏
10. Liu, L., Pan, M., Li, Y., Tan, G., & Yang, Y. (2020). Efficacy of nasal irrigation with hypertonic saline on chronic rhinosinusitis: systematic review and meta-analysis. Brazilian Journal of Otorhinolaryngology, 86, 639-646. https://doi.org/10.1016/j.bjorl.2020.03.008 ⬏