Pytanie
Czy stosowanie witaminy C i żurawiny jako uzupełnienie terapii furaginą powoduje lepsze wyniki terapeutyczne i czy w związku z tym warto polecać witaminę C i żurawinę pacjentowi w czasie leczenia furaginą?
Krótka odpowiedź
Rekomendacja witaminy C i żurawiny w terapii ZUM (zakażeń układu moczowego) nie jest zasadna, ponieważ w badaniach nie wykazano skuteczności zarówno witaminy C jak i żurawiny w tym wskazaniu. W czasie terapii furaginą zakwaszenie moczu może wręcz być szkodliwe ze względu na zwiększoną resorpcję zwrotną furaginy, aczkolwiek witamina C tylko w nieznacznym stopniu wpływa na pH moczu, dlatego jeśli pacjent bardzo chce, to może stosować preparaty z witaminą C i żurawiną jako dodatek do terapii, jednak nie przyniesie to żadnych korzyści.
Wyjaśnienie
Prawidłowe pH moczu mieści się w granicach 6-7,5. Zakwaszanie moczu w czasie trwającej już infekcji stwarza środowisko niekorzystnie dla rozwoju bakterii, stąd też, ze względu na przypisywane witaminie C działanie zakwaszające mocz, zdarza się, że jest rekomendowana, aby zwiększyć skuteczność leczenia ZUM. Ponadto furagina wykazuje silniejsze działanie w środowisku kwaśnym, dlatego można spotkać się z rekomendacjami witaminy C jako terapii uzupełniającej leczenie furaginą. Warto jednak w tym miejscu zwrócić uwagę, że furagina rzeczywiście, choć lepiej działa w kwaśnym środowisku, to w zakwaszonym moczu ulega nasilonej resorpcji zwrotnej, co oznacza, że zamiast wydalać się z moczem i odkażać drogi moczowe, penetruje do tkanek, jednocześnie powodując wzrost ryzyka wystąpienia działań niepożądanych.
Dostępne są dość jednoznaczne dane literaturowe dotyczące wpływu witaminy C na pH moczu – witamina C nie obniża pH moczu w istotny sposób. Wyniki badań jasno oceniają brak istotnego klinicznie wpływu witaminy C na pH moczu, zarówno po podaniu doustnym, jak i dożylnym w wysokich dawkach.[1] Z kolei w 2017 roku opublikowano wyniki przeglądu oceniającego wpływ witaminy C w dawce 1000 mg/dobę na pH moczu u pacjentów z nawracającą kamicą nerkową i zasadowym pH moczu, w którym wykazano, że suplementacja witaminą C obniżyła pH moczu z 7,6 na 6,9 u tych pacjentów.[2]
Obok teorii korzystnego wpływu zakwaszania moczu w zapobieganiu i leczeniu ZUM istnieją doniesienia o korzystnym wpływie alkalizacji moczu na objawy ZUM. W 2016 roku opublikowano wyniki przeglądu Cochrane, którego celem była ocena wpływu środków alkalizujących mocz w leczeniu niepowikłanych ZUM u dorosłych kobiet. Wyniki analizowanych badań były rozbieżne – niektóre wykazały korzyści z jednoczesnego stosowania środków alkalizujących mocz i stosowania antybiotyków, natomiast według innych badań zakwaszenie moczu jest korzystne, ponieważ może mieć działanie bakteriobójcze. Autorzy przeglądu nie znaleźli żadnych badań z randomizacją, dlatego wskazali na słabą jakość zebranych dowodów. Wyciągnęli wniosek, że nie ma wystarczających danych na poparcie stosowania środków alkalizujących mocz w przypadku objawów ostrego niepowikłanego ZUM.[3] Ponadto alkalizacja moczu może wpłynąć istotnie na działanie niektórych leków stosowanych w leczeniu ZUM.[4] Celem badania retrospektywnego, którego wyniki opublikowano w 2019 roku, była ocena wpływu pH moczu na nawroty ZUM. Do badania włączono 793 pacjentów i wykazano, że pacjenci z moczem zasadowym częściej mieli nawroty ZUM.[5]
Za granicą popularne są preparaty alkalizujące mocz, zawierające wodorowęglan sodu lub cytrynian potasu, przeznaczone do łagodzenia pieczenia i szczypania związanego z infekcją dróg moczowych, jednak według przeglądu Cochrane nie ma wystarczających dowodów na poparcie tego zastosowania. W Polsce dostępny był preparat UTIfem zawierający wodorowęglan sodu, a obecnie jednym ze składników leku Urosept jest wodorowęglan potasu.
Żurawina wielkoowocowa (Vaccinium macrocarpon) powszechnie i tradycyjnie od dawna jest kojarzona z korzystnym wpływem na drogi moczowe. Jej lecznicze działanie polega na hamowaniu przylegania bakterii Escherichia coli (głównego patogenu wywołującego ZUM) do nabłonka dróg moczowych dzięki zawartości proantocyjanidyn.[6]
Czytaj też: Żurawina wielkoowocowa (Vaccinium macrocarpon Aiton)
Według autorów przeglądu systematycznego z metaanalizą opublikowanego w 2021 roku zebrane dowody naukowe wykazały, że suplementacja żurawiny znacznie zmniejsza częstość występowania ZUM u osób z nawracającymi ZUM.[6] W badaniu z 2016 roku z udziałem 42 kobiet oceniono skuteczność połączenia żurawiny, Lactobacillus rhamnosus SGL06 i witaminy C w leczeniu nawracających ZUM u kobiet. Wykazano, że stosowanie połączenia 120 mg żurawiny (minimalna zawartość proantocyjanidyn: 32 mg), 1 miliard L. rhamnosus SGL06 i 750 mg witaminy C 3× dziennie przez 20 kolejnych dni, następnie 10 dni przerwy i trzykrotne powtórzenie całego cyklu, może stanowić bezpieczną i skuteczną metodę leczenia u kobiet z nawracającymi ZUM.[7]
W przeglądzie narracyjnym opublikowanym w kwietniu 2022 roku omówiony został wpływ m.in. witaminy C i żurawiny jako profilaktykę i uzupełnienie antybiotykoterapii w leczeniu ZUM u dzieci i kobiet w ciąży. Według opinii autorów produkty naturalne (w tym żurawina i witamina C) stosowane jako uzupełnienie konwencjonalnych metod leczenia ostrych ZUM lub jako profilaktyka leczenia ZUM, mogą przynieść korzyści zarówno kobietom w ciąży, jak i dzieciom.[8]
Autorzy polskich zaleceń dotyczących leczenia ZUM u dorosłych i dzieci nie uwzględniają witaminy C i żurawiny w leczeniu ZUM. Jedynie w wytycznych dotyczących leczenia dzieci autorzy powołują się na badania dotyczące skuteczności żurawiny w zapobieganiu nawrotom nawracających ZUM, jednak według nich, ze względu na niewielką liczbę dostępnych wyników badań, nie można jednoznacznie ustalić rekomendacji.[9][10] Ze względu na dość jednoznaczne wyniki badań klinicznych i brak rekomendacji, nie ma podstaw do tego, by polecać witaminę C i żurawinę pacjentom stosującym furaginę. Brakuje dowodów ku temu, by stosowanie witaminy C w czasie ZUM miało znaczenie kliniczne, ponadto w przypadku rzeczywistego zakwaszenia moczu, istnieje ryzyko zwiększonych działań niepożądanych furaginy. Z kolei stosowanie żurawiny wydaje się być bardziej zasadne w zapobieganiu nawracających ZUM niż w czasie trwania infekcji.
Piśmiennictwo
- Barton, C. H., Sterling, M. L., Thomas, R., Vaziri, N. D., Byrne, C., Ryan, G. (1981). Ineffectiveness of intravenous ascorbic acid as an acidifying agent in man. Archives of internal medicine, 141(2), 211–212⬏
- Noureldin, Y. A., da Silva, A., Fahmy, N., Andonian, S. (2017). Is it safe to prescribe ascorbic acid for urinary acidification in stone-forming patients with alkaline urine?. Turkish journal of urology, 43(2), 183–188. https://doi.org/10.5152/tud.2017.02700⬏
- O’Kane, D. B., Dave, S. K., Gore, N., Patel, F., Hoffmann, T. C., Trill, J. L., & Del Mar, C. B. (2016). Urinary alkalisation for symptomatic uncomplicated urinary tract infection in women. The Cochrane database of systematic reviews, 4(4), CD010745. https://doi.org/10.1002/14651858.CD010745.pub2⬏
- Kavanagh O. N. (2022). Alkalising agents in urinary tract infections: theoretical contraindications, interactions and synergy. Therapeutic advances in drug safety, 13, 20420986221080794. https://doi.org/10.1177/20420986221080794⬏
- Wattengel, B. A., Schroeck, J., DiTursi, S., Sellick, J. A., Mergenhagen, K. A. (2019). 1466. Alkaline Urine: A Cause for Urinary Tract Infection Recurrence. Open Forum Infectious Diseases, 6(Suppl 2), S535. https://doi.org/10.1093/ofid/ofz360.1330⬏
- Xia, J. Y., Yang, C., Xu, D. F., Xia, H., Yang, L. G., Sun, G. J. (2021). Consumption of cranberry as adjuvant therapy for urinary tract infections in susceptible populations: A systematic review and meta-analysis with trial sequential analysis. PloS one, 16(9), e0256992. https://doi.org/10.1371⬏⬏
- Montorsi, F., Gandaglia, G., Salonia, A., Briganti, A., Mirone, V. (2016). Effectiveness of a Combination of Cranberries, Lactobacillus rhamnosus, and Vitamin C for the Management of Recurrent Urinary Tract Infections in Women: Results of a Pilot Study. European urology, 70(6), 912–915.⬏
- Hudson, R. E., Job, K. M., Sayre, C. L., Krepkova, L. V., Sherwin, C. M., Enioutina, E. Y. (2022). Examination of Complementary Medicine for Treating Urinary Tract Infections Among Pregnant Women and Children. Frontiers in pharmacology, 13, 883216⬏
- Hryniewicz, W., Holecki, M., Duława, J., Imiela, J., Klinger, M., Pawlik, K., Wanke-Rytt, M. (2015). Rekomendacje diagnostyki, terapii i profilaktyki zakażeń układu moczowego u dorosłych.⬏
- Wasilewska, A., Żurowska, A., Jung, A., Kiliś-Pstrusińska, K., Sikora, P., Skrzypczyk, P.,Tkaczyk, M., Zagożdżon, I. (2021). Zalecenia Polskiego Towarzystwa Nefrologii Dziecięcej (PTNFD) dotyczące postępowania z dzieckiem z zakażeniem układu moczowego.⬏
Pacjenci często zgłaszają nasilenie skurczy w kończynach dolnych po furaginie. co Można zalecić i czy rzeczywiście jest jakiś związek przyczynowo-skutkowy z terpią furaginą?
Z pogadanki farmaceutycznej na temat furaginy
Nie mówi nic o tym ChPL, nie mówią o kurczach także charakterystyki leków z nitrofurantoiną. Jednak trzeba pamiętać, że stosowanie furaginy wiąże się z ryzykiem neuropatii (stąd jest ona wręcz p/wskazaniem do stosowania leków z furaginą), a neuropatia objawia się m.in. kurczami mięśni – stąd zalecenie, aby u pacjentów, którzy stosują furazynę dłużej, stosować witaminy z grupy B. Nie znalazłem dowodów na skuteczność takiego postępowania, ale biorąc pod uwagę to, że jest taki zapis w dokumentach rejestracyjnych (które powstają na podstawie badań) i że stosowanie kompleksu witamin z grupy B jest postępowaniem bezpiecznym i niedrogim, można przyjąć, że pacjentom, którzy zgłaszają takie dolegliwości, można polecać te witaminy. 🙂
Bardzo przydatny w codziennej pracy farmaceuty artykuł. Duży odsetek pacjentów boryka się z zakażeniami dróg moczowych i często “słyszeli coś” o wskazaniach do stosowania witaminy C w dużych dawkach w trakcie infekcji. Opracowanie jasno wskazuje czy jest to dobra droga rekomendacji czy nie. Dodam od siebie – wśród pacjentów zagranicznych (turystów) bardzo często spotykam się z tym, że poszukują oni sprawdzonego przez nich już wcześniej cytrynianu potasu. Dobrze, że są na rynku produkty OTC i suplementy z tą formą potasu.