Wraz ze starzeniem się społeczeństwa coraz więcej osób zmaga się z chorobą zwyrodnieniową stawów, która dotyka głównie osoby po 55. roku życia. Czy stosowanie leków z grupy NLPZ może wiązać się także z działaniem chondroprotekcyjnym?

Krótka odpowiedź

Nie ma dowodów na skuteczność kliniczną niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) w poprawie fizjologii chrząstki, jednak istnieją przesłanki z  badań in vitro, że może ono występować w przypadku niektórych substancji. Ochronny wpływ na chrząstkę stawową zaobserwowano wśród leków, które w sposób preferencyjny (aceklofenak) lub selektywny (celekoksyb) hamują działanie cyklooksygenazy 2 (COX-2). Zależności tej nie można jednak przypisać do całej grupy leków. Wysokie stężenia nimesulidu, który również preferencyjnie oddziałuje na COX-2, w warunkach in vivo obniżały syntezę chondrocytów, a nabumeton nie wykazał istotnego wpływu.

Wyjaśnienie

Choroba zwyrodnieniowa stawów to jedno z najbardziej rozpowszechnionych schorzeń układu ruchu. Jej przyczyną jest degeneracja chrząstki stawowej i innych struktur stawu spowodowane zaburzeniami równowagi między procesami degradacji i odbudowy, co w konsekwencji prowadzi do zwężenia szpary stawowej. Obraz utraty chrząstki jest widoczny w badaniu radiologicznym.  Pomimo że zachodzących zmian nie da się całkowicie wyleczyć, leki chondroprotekcyjne wpływają na modyfikację przebiegu choroby. Zadaniem tych substancji jest hamowanie czynników degradujących chrząstkę lub promowanie jej produkcji. przyczyną jest degeneracja chrząstki stawowej i innych struktur stawu, a także przez wpływ na szlaki zapalne złagodzić ból.^[1]

Główną przyczyną rozpadu proteoglikanów, wchodzących w skład macierzy stawowej jest oddziaływanie metaloproteinaz macierzy. Ich produkcja jest natomiast promowana przez interleukinę 1β (IL-1β) i 6 (IL-6), czynnik martwicy nowotworu α (TNF-α) oraz tlenek azotu (NO). Chondroprotekcyjnie będą działały więc między innymi substancje hamujące wytwarzanie tych związków.^[2] Jednym z przedstawicieli NLPZ-ów o preferencyjnym powinowactwie do COX-2 jest aceklofenak. Zmniejsza on syntezę takich markerów stanu zapalnego jak PGE2, IL-1 β, IL-6, TNFα czy NO. W badaniu prowadzonym ponad dwie dekady temu przez belgijskich naukowców wykazano, że zarówno aceklofenak jak i meloksykam mogą mieć korzystny wpływ na ogólny metabolizm chrząstki. Materiałem do badań były próbki chrząstki pobrane od 40 pacjentów podczas zabiegu endoprotezoplastyki. Następnie oceniono zachodzącą w nich syntezę po oddziaływaniu diklofenaku, aceklofenaku i meloksykamu. Dwa ostatnie zmniejszały utratę cząsteczek proteoglikanów z tkanki stawowej, podczas gdy diklofenak nie wykazywał takiego działania. Dodatkowo diklofenak nie wpływał na metabolizm kwasu hialuronowego, podczas gdy aceklofenak i meloksykam zwiększały jego syntezę.^[3][4]

W randomizowanym badaniu prowadzonym w Holandii pacjentom przez cztery tygodnie podawano indometacynę lub celekoksyb, a następnie podczas operacji stawu kolanowego pobrano próbki chrząstki i błony maziowej. W grupie pacjentów leczonych celekoksybem zaobserwowano korzystny wpływ na syntezę proteoglikanu, natomiast w przypadku indometacyny nie stwierdzono istotnych róznic.^[5]

 Przegląd systematyczny opublikowany w 2020 roku omawia skuteczność działania chondroprotekcyjnego selektywnych inhibitorów COX-2 w zależności od drogi podania. Nie wykazano w nim dowodów przemawiających za ochronnym działaniem na chrząstkę przy zastosowaniu doustnym. Pomimo ograniczonych informacji z badań klinicznych, dane przedkliniczne przemawiają jednak za uznaniem dostawowego podania selektywnych inhibitorów COX-2 jako skutecznej metody modulacji przebiegu choroby. Na ich efekt mają też wpływ takie czynniki jak: stadium i typ choroby oraz rodzaj leku z grupy selektywnych inhibitorów COX-2.^[6]

Podsumowując niektóre NLPZ-y mogą wykazywać działanie chondroprotekcyjne, jednak głównie przy podaniu dostawowym. Czynnikiem ograniczającym jest też preferencyjność w stosunku do izoformy 2 enzymu cyklooksygenazy. Skuteczność w badaniach wykazywały substancje o preferencyjnym lub selektywnym powinowactwie do COX-2. Potwierdzenie tych właściwości i ich znaczenia klinicznego wymaga jednak dalszych badań.

Piśmiennictwo

1. Mimpen, J. Y., & Snelling, S. J. B. (2019). Chondroprotective Factors in Osteoarthritis: a Joint Affair. Current rheumatology reports, 21(8), 41. pełny tekst ⬏
2. Brandt, K. D., Dieppe, P., & Radin, E. (2009). Etiopathogenesis of osteoarthritis. The Medical clinics of North America, 93(1), 1–xv.pełny tekst ⬏
3. Blot, L., Marcelis, A., Devogelaer, J. P., & Manicourt, D. H. (2000). Effects of diclofenac, aceclofenac and meloxicam on the metabolism of proteoglycans and hyaluronan in osteoarthritic human cartilage. British journal of pharmacology, 131(7), 1413–1421. pełny tekst ⬏
4. Dingle J. T. (1999). The effects of NSAID on the matrix of human articular cartilages. Zeitschrift fur Rheumatologie, 58(3), 125–129. abstrakt ⬏
5. de Boer, T. N., Huisman, A. M., Polak, A. A., Niehoff, A. G., van Rinsum, A. C., Saris, D., Bijlsma, J. W., Lafeber, F. J., & Mastbergen, S. C. (2009). The chondroprotective effect of selective COX-2 inhibition in osteoarthritis: ex vivo evaluation of human cartilage tissue after in vivo treatment. Osteoarthritis and cartilage, 17(4), 482–488. pełny tekst ⬏
6. Timur, U. T., Caron, M. M. J., Jeuken, R. M., Bastiaansen-Jenniskens, Y. M., Welting, T. J. M., van Rhijn, L. W., van Osch, G. J. V. M., & Emans, P. J. (2020). Chondroprotective Actions of Selective COX-2 Inhibitors In Vivo: A Systematic Review. International journal of molecular sciences, 21(18), 6962. pełny tekst ⬏