Pytanie czytelnika
Dlaczego na antykoncepcję “po” mówi się tabletka wczesnoporonna? Czy są dostępne w Polsce tabletki poronne?
Krótka odpowiedź
W Polsce nie ma zarejestrowanego produktu leczniczego do przerywania ciąży.
Wyjaśnienie
W Polsce nigdy nie mieliśmy produktu leczniczego zarejestrowanego do przerywania ciąży i może dlatego określenie tabletka wczesnoporonna mylone jest z antykoncepcją postkoitalną (“pigułką po”). Ten błąd powielany jest przez setki stron internetowych dla pacjentów, więc nie dziwne, że traktują te pojęcia jako synonimy.
Antykoncepcja postkoitalna (po stosunku) to:
- lewonorgestrel (Escapelle) lub
- octan uliprystalu (EllaOne, żargonowo nazywana “Elką”).
Lewonorgestrel musi być przyjęty do 3 dni (72 h) po stosunku, a uliprystal do 5 dni (120 h). Związki te należą do innych grup, ale zasadniczo ich główny mechanizm działania jest ten sam: blokują lub opóźniają owulację i (prawdopodobnie) wywołują zmiany w śluzie narządów rodnych,[1] a więc pomimo obecności plemników w drogach rodnych, nie dochodzi do zapłodnienia. W przypadku, gdy doszło do połączenia plemnika z komórką jajową (zapłodnienia), antykoncepcja awaryjna jest nieskuteczna, bo zgodnie z aktualnym stanem wiedzy, choć zmienia ona śluzówkę endometrium i potencjalnie mogłyby hamować implantację, efekt ten nie ma znaczenia klinicznego przy doraźnych dawkach.
Dodatkowo ani lewonorgestrel, ani uliprystal, nie przerywa ciąży, nie ma też działania teratogennego. Jednak w związku z tym, że nie ma 100% pewności, że implantacja po przyjęciu leku nie będzie utrudniona, stosowanie antykoncepcji “po” może być mimo wszystko dla niektórych nieetyczne. Ponadto wg przeglądów publikowanych przez katolickie stowarzyszenia medyczne, nadal nie można wykluczyć innych efektów.[2][3] Choć nadal nie będzie to tożsame z aborcją, czyli terminacją ciąży (bo bez implantacji nie ma ciąży), pacjenci mogą mieć do tego zastrzeżenia.[4]
Tabletka wczesnoporonna lub po prostu poronna, to w rzeczywistości 2 odrębne leki (podaje się najpierw 1., następnie 2.), do 10. tygodnia ciąży.
- mifepriston (antagonista progesteronu, podawany doustnie) lub rzadziej stosowany metotreksat (antymetabolit kwas foliowego) ORAZ
- mizoprostol (analog prostaglandyny E1, podawany doustnie lub dopochwowo).
Metotreksat (Metotab, Metex) jest nam dobrze znany, bo jest to lek stosowany m.in. w leczeniu RZS i łuszczycy. Mifepriston jest w Polsce niezarejestrowany, więc w aptekach go nie mamy. Działa on inaczej niż metotreksat, bo blokuje on działanie progestronu, który umożliwia podtrzymanie ciąży. Niezależnie od tego, czy stosuje się metotreksat, czy mifepriston, kolejnym lekiem, który musi być przyjęty, jest wywołujący skurcze macicy i wydalenie zarodka mizoprostol.
Mizoprostol jest z kolei składnikiem stosowanego w ginekologii leku Cytotec oraz leków przeciwbólowych Arthrotec oraz Arthrotec forte, w których łączony jest z diklofenakiem. Diklofenak jako substancja z grupy NLPZ, hamuje syntezę prostaglandyny E2, która w żołądku działa gastroprotekcyjnie poprzez ograniczaniu wydzielania kwasu i stymulacji wydzielania ochronnego śluzu. Podanie jej z diklofenakiem jest więc korzystne, bo “zastępuje” endogenną prostaglandynę, ale z uwagi na efekty uboczne i dostępność skuteczniejszych leków gastroprotekcyjnych (PPI takich jak omeprazol itd), mizoprostol nie jest już pierwszym wyborem jako środek ochronny. Warto być więc czujnym, kiedy właśnie o Arthrotec poprosi nas pacjent. Na stronach Women on Waves znajdziemy takie oto rady dla pacjentek:
Kupując te środki w aptece powołuj się na wymienione schorzenia [RZS] lub powiedz, że potrzebujesz ten lek dla chorej na reumatyzm babci, która z bólu nie może się poruszać, a Ty nie masz pieniędzy żeby udać się do lekarza po receptę dla niej. Jeśli masz trudności z nabyciem tych środków w aptece, idź do innej lub być może bliskiemu Ci mężczyźnie łatwiej będzie kupić te środki. (…) Przeważnie środki te jest łatwiej dostać w małych prywatnych aptekach niż tych należących do sieci.
Problem ten naświetliła Śląska Izba Aptekarska już w 2011 roku (!), ale rady jak nabrać farmaceutę nadal znajdują się na stronie.[5] Niezależnie od naszych poglądów, warto więc zachować czujność.
W tabeli poniżej zebrałem podsumowanie tych informacji.
| Metoda | Tabletka wczesnoporonna | Tabletka po stosunku |
|---|---|---|
| Inne nazwy | pigułka aborcyjna lub poronna, aborcja farmakologiczna | antykoncepcja postkoitalna lub awaryjna |
| Substancje i przykłady leków je zawierające | 2 leki: mifepriston (niezarejestrowany w Polsce) lub rzadziej metotreksat (Metex, Metotab) + mizoprostol (Cytotec, w: Arthrotec) lub gemeprost (niezarejestrowany w Polsce) UWAGA: Zaden z preparatów handlowych dostępnych w Polsce nie ma aborcji we wskazaniach. | lewonorgestrel (Escapelle), octan uliprystalu (EllaOne), także jako rzadziej stosowana metoda Yuzpe: etynyloestradiol + lewonorgestrel (Microgynon 21) |
| Zastosowanie | Usunięcie wczesnej ciąży | Zapobieganie ciąży |
| Mechanizm działania | Zahamowanie rozwoju zarodka i jego wydalenie | Głównie zahamowanie owulacji i zapobieganie zapłodnieniu (prawdopodobnie też przez zmiany śluzu w drogach rodnych) |
| Wpływ na zarodek | Poronienie, dodatkowo możliwe działanie teratogenne w razie niepowodzenia aborcji (mizoprostol) | Brak działania na zarodek i płód, w tym działania poronnego oraz teratogennego |
| Przyjmowanie | zwykle do 70. dnia ciąży (10. tygodnia) | do 3 (lewonorgestrel) lub 5 (octan uliprystalu) dni po stosunku |
| Dylematy etyczne | Podobne jak przy innych metodach aborcji | Możliwe, choć mało prawdopodobne, hamowanie implantacji, jeśli doszło do zapłodnienia oraz inne efekty |
Mam nadzieję, że po zapoznaniu się z tym opracowaniem, każdy już będzie umiał wyjaśnić Pacjentowi, dlaczego Escapelle czy EllaOne to nie to samo co tabletka wczesnoporonna. Więcej informacji znajdziecie w podręczniku pt. Intymne problemy kobiet z perspektywy farmaceuty, w którym opisano także inne dostępne metody antykoncepcji.
Piśmiennictwo
- FIGO: Mechanism of Action for Emergency Contraception, 2009 pełny tekst⬏
- Kahlenborn, C., Peck, R., & Severs, W. B. (2015). Mechanism of action of levonorgestrel emergency contraception. The Linacre quarterly, 82(1), 18–33. pełny tekst⬏
- Peck, R., Rella, W., Tudela, J., Aznar, J., & Mozzanega, B. (2016). Does levonorgestrel emergency contraceptive have a post-fertilization effect? A review of its mechanism of action. The Linacre quarterly, 83(1), 35–51. pełny tekst⬏
- The Difference Between the Morning-After Pill and the Abortion Pill pełny tekst .pdf⬏
- ŚIA: Nie bądź naiwnym farmaceutą! pełny tekst ⬏
Warto pamiętać, że pacjentka może mieć przepisany Arthrotec w celu oczyszczenia macicy po poronieniu lub nieudanej procedurze in vitro. Jest to zastosowanie off-label, ale jak najbardziej zgodne z aktualnym stanem wiedzy.