Melatonina reguluje zegar biologiczny człowieka i pełni rolę w synchronizacji cyklu dobowego. Jest to hormon wytwarzany w organizmie człowieka przez szyszynkę – gruczoł dokrewny zlokalizowany w centralnej części mózgu. Jego stężenie osiąga różne wartości w zależności od pory: w ciągu dnia jej stężenie we krwi są niskie, natomiast w nocy wysokie (największe między godz. 2 a 4 w nocy). Poziom melatoniny we krwi zmienia się także z wiekiem – u osób starszych jest niższe niż u osób młodszych.[1][2]
Zobacz też materiał wideo: Melatonina – co warto przekazać pacjentowi? [Wideo]
Zaburzenia snu mogą wynikać ze schorzeń takich jak:
- ślepota[3],
- nadciśnienie tętnicze,
- choroba niedokrwienna serca,
- niewydolność nerek,
- zaburzenia hormonalne,
- depresja.
Zobacz też: Higiena snu zamiast leków nasennych[ulotka]
Objawy zaburzenia rytmu dobowego są u ludzi związane również z przekraczaniem stref czasowych czy pracą zmianową. Bezsenność wpływa niekorzystnie na ogólny stan zdrowia [4].
Melatonina zastosowana wczesnym wieczorem przyspiesza czas zaśnięcia i poprawia jakość snu. W przeciwieństwie do konwencjonalnych leków nasennych (wywołujących sen “złej jakości”), melatonina nie wywołuje zaburzeń czynności poznawczych oraz w nieznacznym stopniu wpływa na strukturę snu (nie zaburza faz snu).
Wskazania do stosowania melatoniny
Wskazaniami do stosowania melatoniny są:
- zaburzenia snu zwłaszcza u osób w podeszłym wieku, czy też cierpiących na depresje i inne zaburzenia psychiczne,
- zespół opóźnionej fazy snu (DSPS, ang. delayed sleep phase syndrome)
- regulacja rytmu sen-czuwanie u osób niewidomych oraz wykonujących pracę zmianową,
- profilaktyka i leczenie zaburzeń snu u osób zmieniających strefy czasowe w czasie podróży międzykontynentalnych (tzw. jet-lag).[5]
Dawkowanie
Dawkowanie melatoniny uzależnione jest od wskazania, w jakim będziemy ją polecać. Stosowane dawki melatoniny wynoszą:
- w przypadku zaburzeń snu: 1-5 mg przed snem (początkowo wyższe dawki, po okresie intensywnego leczenia 1 mg jako dawkę podtrzymującą), czas trwania terapii: 3-6 tyg,
- do regulacji rytmu sen-czuwanie u osób niewidomych: 1-6 mg przed snem ok. godziny 21-22,
- w przypadku zmian stref czasowych:
- loty na zachód: 1-6 mg przed snem, przez 4 dni po przylocie
- loty na wschód: 1-6 mg 2 dni przed planowanym wylotem ok. 19 i przez kolejne 4 dni na godzinę przed snem
- do krótkotrwałego leczenia pierwotnej bezsenności z niską jakością snu u chorych po 55. rż.: 2 mg, 1-2 godzin przed snem.
Preparaty z melatoniną zaleca się stosować do 13 tygodni.
Dawka 1-6 czyli ile? W większości badan klinicznych podawano dawkę 3 mg. Melatoninę stosuje się też w leczeniu wielu innych schorzeń niezwiązanych z zaburzeniami snu, od leczenia uzależnienia od benzodiazepin, po leczenie nowotworów. Na ten temat powstało osobne opracowanie. (Patrz: “Melatonina”.)
Zobacz też: Leki przeciwdepresyjne a bezsenność
Przykłady preparatów
Leki zawierające melatoninę to:
- Melabiorytm (5 mg) – tabletki
- Melatonina LEK-AM (1 mg, 3 mg, 5 mg) – tabletki
Przykładowe suplementy diety, których producenci deklarują zawartość melatoniny to:
- Destresan noc z melatoniną
- ZzzQuil Natura
- Tonaxinum Forte + Melatonina
- Doppelherz aktiv Na sen Forte
- Novanoc
Piśmiennictwo
- Juszczak M.: Udział szyszynki oraz melatoniny w regulacji syntezy i uwalniania hormonów części nerwowej przysadki. Endokrynologia Polska, 2004; 55: 206-210⬏
- Karasek M., Winczyk K.: Melatonin in humans. J Physiol Pharmacol., 2006; 56(5): 19-39⬏
- Fischer S., et al.: Melatonin acutely improves the neuroendocrine atchitecture of sleep in blind individuals. J. Clin. Endocrinol. Metab., 2003; 88: 5315-5320⬏
- Leger D., Giulleminault C., et al.: Medical and socio-professional impact of insomnia. Sleep, 2002; 25, s.6⬏
- Zawilska J.B., et al.: Physiology and pharmacology of melatonin in relation to biological rhythms. Pharmacol Reports, 2009; 61: 383-410⬏
Cześć, jaką dawkę proponujecie pacjentom przychodzącym po melatoninę? Zawsze mam z tym problem, chpl podaje 1-6mg, ale jak to przełożyć na praktykę? A jak z dziećmi, ostatnio miałam 13 latka dla którego mama kupowała melatoninę z zalecenia lekarza, który nie wskazał dawki?
W przypadku zaburzeń snu początkowo można zalecić stosowanie wyższych dawek (3-5 mg), a następnie stosowanie 1 mg jako dawki podtrzymującej – terapia 3-6 tygodni. Jeżeli leczenie ma być krótkotrwałe, zalecić można 1 lub 2 mg.
Preparaty OTC z melatoniną posiadają rejestrację do stosowania wyłącznie u osób dorosłych, zatem podawanie ich dzieciom będzie zastosowaniem off-label. Znalazłam przegląd systematyczny (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29720494/), w którym oceniano skuteczność melatoniny w zaburzeniach snu u osób poniżej 18. r.ż. z zaburzeniami neurorozwojowymi. Stosowane dawki wahały się od 0,5 mg do 12 mg, najczęściej jednak podawano 3-5 mg. Mimo wszystko w takim przypadku uważam, że to lekarz powinien wskazać dawkę.