Stosowanie aspartamu jako sztucznego środka słodzącego w produktach spożywczych, lekach i wyrobach medycznych Wyeliminowanie cukru lub zmniejszenie jego przyjmowanych ilości jest istotne zwłaszcza dla osób chorujących na cukrzycę czy osób chorujących na otyłość – pożądany efekt można uzyskać właśnie przez użycie substytutów cukru. Dlaczego niektórzy pacjenci obawiają się aspartamu?

Krótka odpowiedź

Obawy niektórych pacjentów związane z aspartamem dotyczą głównie jego potencjalnej karcynogenności oraz szkodliwości produktów jego rozpadu (fenyloalaniny, kwasu asparaginowego i metanolu). Jednak zgodnie z aktualną oceną EFSA (European Food Safety Authority) dzienne spożycie aspartamu do 40 mg/kg mc. jest bezpieczne. Osoby chorujące na fenyloketonurię powinny unikać produktów zawierających aspartam ze względu na fenyloalaninę powstającą w wyniku jego hydrolizy.^[1][2]

Wyjaśnienie

Na podstawie zebranych dowodów dotyczących bezpieczeństwa aspartamu już w 1981 roku FDA wydała zgodę na dopuszczenie go jako dodatku do żywności.^[3] Ze względu na swoją niską kaloryczność (wręcz pomijalną w większości zastosowań) i wywoływane wrażenie słodyczy około 200 razy silniejsze od sacharozy, jest stosowany zarówno przy wytwarzaniu produktów spożywczych o obniżonej zawartości cukru oraz leków bez cukru (przykładami w Polsce są: Taromentin, Cholinex Bez cukru, Supremin, Ascorvita, Fervex D). Choć obecny jest w różnych produktach na rynku od ponad 40 lat, nadal pojawiają się kontrowersje odnośnie do szkodliwości produktów rozpadu aspartamu oraz jego potencjalnej karcynogenności.

Produkty enzymatycznej hydrolizy aspartamu to:^[4][5]

• fenyloalanina (50%),
• kwas asparaginowy (40%),
• metanol (10%).

Fenyloalanina jest zdolna do pokonywania bariery krew-mózg. Wysokie osoczowe stężenia fenyloalaniny są związane ze zmianami stężeń katecholamin, serotoniny oraz dopaminy w mózgu. U osób chorujących na fenyloketonurię wykluczenie produktów stanowiących źródło fenyloalaniny jest ważne w prewencji zmian neurodegeneracyjnych. Kwas asparaginowy w wysokich stężeniach osoczowych może przekraczać barierę krew-mózg i wiązać się z receptorami NMDA powodując wzrost częstości wzbudzania potencjałów czynnościowych komórek poprzez napływ jonów wapniowych, co ma potencjał neurodegeneracyjny. Metanol jest metabolizowany w wątrobie do formaldehydu a następnie utleniany do kwasu mrówkowego. Ze względu na niskie stężenia kwasu foliowego w wątrobie, znaczne stężenia kwasu mrówkowego mogą prowadzić do kwasicy metabolicznej i uszkodzenia tkanek. ^[4]

Ekspozycja na produkty rozpadu aspartamu po spożyciu żywności czy leków go zawierających jest niewielka i nie stwarza zagrożenia dla zdrowia. Warto zaznaczyć, że przeciętnie spożywane porcje mleka, owoców, warzyw oraz ich przetworów dostarczają do organizmu kilkukrotnie większe ilości metanolu czy fenyloalaniny bez negatywnych konsekwencji.^[4]

Wraz z rozpowszechnieniem stosowania aspartamu wątpliwości dotyczące jego potencjalnej karcynogenności powracają – pomimo pozytywnej oceny bezpieczeństwa wydanej przed wprowadzeniem go do użycia.^[3] Często niejednoznaczne wyniki badań podważały dotychczasowe wytyczne. W 2013 roku EFSA wydała pełną zrewidowaną ocenę ryzyka stosowania aspartamu, w której podtrzymano dotychczasowe stanowisko – przyjmowanie aspartamu w ilości do 40 mg/kg mc. dziennie nie jest związane ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia nowotworów.^[6] Doniesienia z badania kohortowego z lat 2009-2021^[7] czy powtórzonych badań na modelach zwierzęcych^[8] mogą wskazywać na potrzebę dalszych prac w celu stałego uaktualniania wytycznych.

Podsumowując, przyjmowanie nawet większych ilości aspartamu od tych zawartych w lekach i wyrobach medycznych uznawane jest za bezpieczne, na co możesz zwrócić uwagę pacjentowi zatroskanemu jego obecnością w składzie zaproponowanego przez Ciebie produktu.

Piśmiennictwo:

1. EFSA ANS Panel (EFSA Panel on Food Additives and Nutrient Sources added to Food) (2013).: Scientific Opinion on the re-evaluation of aspartame (E 951) as a food additive. EFSA Journal 2013, 11( 12):3496, 263 pp. doi:10.2903/j.efsa.2013.3496 ⬏
2. Czarnecka, K., Pilarz, A., Rogut, A., Maj, P., Szymańska, J., Olejnik, Ł., & Szymański, P. (2021).: Aspartame-True or False? Narrative Review of Safety Analysis of General Use in Products. Nutrients, 13(6), 1957. https://doi.org/10.3390/nu13061957 ⬏
3. Food and Drug Administration (1981).: Aspartame: Comissioner’s Final Decision. Federal Register, Vol.46, No.142, Pages 38283-38308. https://www.fda.gov/media/89219/download ⬏⬏
4. Choudhary, A. K., & Pretorius, E. (2017).: Revisiting the safety of aspartame. Nutrition reviews, 75(9), 718–730. https://doi.org/10.1093/nutrit/nux035 ⬏⬏⬏
5. Corrigendum for “Revisiting the safety of aspartame” by Arbind Kumar Choudhary and Etheresia Pretorius (2017).: Nutrition Reviews, 75:718–730. Nutrition Revievs, Volume 76, Issue 11, November 2018, Page 860, https://doi.org/10.1093/nutrit/nuy041 ⬏
6. EFSA ANS Panel (EFSA Panel on Food Additives and Nutrient Sources added to Food) (2013). Scientific Opinion on the re-evaluation of aspartame (E 951) as a food additive. EFSA Journal 2013, 11( 12):3496, 263 pp. doi:10.2903/j.efsa.2013.3496 ⬏
7. Debras, C., Chazelas, E., Srour, B., Druesne-Pecollo, N., Esseddik, Y., Szabo de Edelenyi, F., Agaësse, C., De Sa, A., Lutchia, R., Gigandet, S., Huybrechts, I., Julia, C., Kesse-Guyot, E., Allès, B., Andreeva, V. A., Galan, P., Hercberg, S., Deschasaux-Tanguy, M., & Touvier, M. (2022).: Artificial sweeteners and cancer risk: Results from the NutriNet-Santé population-based cohort study. PLoS medicine, 19(3), e1003950. https://doi.org/10.1371/journal.pmed.1003950 ⬏
8. Landrigan, P.J., Straif, K. (2021).: Aspartame and cancer – new evidence for causation. Environ Health 20, 42. https://doi.org/10.1186/s12940-021-00725-y ⬏