Drzewo bzu czarnego w ciągu wieków cieszyło się dużą popularnością. Starożytni Egipcjanie używali kwiatów bzu czarnego do leczenia ran i pielęgnacji cery. W Anglii nazywane były „lekarstwem na klatkę piersiową”, a rdzenni Amerykanie stosowali je w przeziębieniach, kaszlu i stanach zapalnych skóry.

Obecnie bez czarny jest popularnym składnikiem herbat i win. Jest powszechnie stosowany w lecznictwie, a jego działanie zostało potwierdzone w badaniach klinicznych.

Surowce

Kwiat bzu czarnego – Sambuci flos

Owoc bzu czarnego – Sambuci fructus

Skład chemiczny

Głównym składnikiem kwiatów bzu czarnego są flawonoidy, a wśród nich rutozyd, pochodne kemferolu – astragalina, kwercetyna i izokwercytryna Ponadto zawierają fenolokwasy, kwasy organiczne aminy, garbniki, śluz i triterpeny.

Świeże owoce mają w składzie trującą sambunigrynę (glikozyd cyjanogenny), ale ulega ona rozkładowi w procesie suszenia lub pod wpływem wysokiej temperatury (gotowanie).

Owoce bzu czarnego zawierają głównie antocyjany: glikozydy cyjanidyny (chryzantemina, sambucyjanina, sambucyna), a także flawonoidy, olejek eteryczny, węglowodany, pektyny, garbniki, witaminy: C, B₂ i kwas foliowy.

Działanie

Bez czarny wykazuje działanie:

• przeciwgorączkowe (kwiaty),
• napotne (kwiaty),
• przeciwutleniające (wyciąg alkoholowy z kwiatów i owoców),^[1]
• przeciwwirusowe (kwiaty i owoce),
• immunostymulujące (owoce),
• przeciwzapalne (ekstrakty wodne z kwiatów),^[2]
• wykrztuśne (kwiaty),
• przeczyszczające (owoce),
• moczopędne (kwiaty),^[3]
• przeciwcukrzycowe (kwiaty).

Zastosowanie poparte wynikami badań klinicznych

Kwiaty bzu czarnego mają ugruntowane stosowanie w schorzeniach takich jak:

• Zaparcie. Przeprowadzone badania kliniczne wykazały, że terapia skojarzona Sambucus nigra, Pimpinella anisum, Foeniculum vulgare i Cassia angustifolia jest skuteczna i może być bezpiecznie stosowana.^[4]

Owoc bzu czarnego może być stosowany w leczeniu takich dolegliwości jak:

• Grypa.^[5] Kwiat bzu może działać wspomagająco w obniżaniu temperatury ciała podczas infekcji. Surowce działają napotnie, przez co ułatwiają wydalanie szkodliwych metabolitów. Kwiat bzu czarnego zwiększa aktywność wydzielniczą oskrzeli i ułatwia usuwanie zalegającej wydzieliny, a ekstrakt z owoców zwiększa produkcję cytokin prozapalnych w monocytach.^[6][7] Wykazano także działanie przeciwwirusowe w badaniach klinicznych. Ekstrakt z owoców jest skuteczny wobec dziesięciu szczepów wirusa grypy.^[1][8]

Zastosowanie jako tradycyjny produkt leczniczy roślinny

Kwiat bzu czarnego ma zastosowanie w takich schorzeniach jak:

• Przeziębienie.^[9]

Ponadto przeprowadzono badania in vitro, które pokazały, że składniki kwiatu bzu czarnego zwiększały wydzielanie insuliny, mięśniowy wychwyt glukozy i glikogenezę w komórkach trzustki.^[10]

Zastosowanie w medycynie ludowej

W medycynie ludowej kwiat bzu czarnego jest stosowany zewnętrznie na takie schorzenia jak angina, zapalenie jamy ustnej i zapalenie spojówek. Owoc bzu czarnego stosuje się w takich dolegliwościach jak zatrucia pokarmowe, rwa kulszowa i gościec.

Interakcje

Bez czarny może wchodzić w interakcje z lekami, takimi jak:

• leki moczopędne – kwiat bzu czarnego wykazuje słabe działanie moczopędne, dlatego przy równoległym stosowaniu z lekami o podobnym działaniu istnieje niebezpieczeństwo zwiększenia diurezy,^[3]
• leki hipoglikemizujące – w połączeniu z lekami o działaniu hipoglikemizującym może powodować nadmierne obniżenie poziomu cukru we krwi.^[11]

Bezpieczeństwo stosowania

Bez czarny jest dobrze tolerowany, jednak możliwe jest wystąpienie alergii na kwiaty bzu czarnego.^[12] Według monografii EMA, ze względu na brak danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania w czasie ciąży i laktacji, nie zaleca się przyjmowania preparatów z bzu czarnego kobietom w tych okresach oraz podawania ich dzieciom do 12. roku życia.

Praktyczne wskazówki dla pacjentów

Nie należy spożywać niedojrzałych albo niedogotowanych owoców bzu czarnego, ponieważ zawierają one szkodliwe związki cyjanogenne. Ich spożycie może być bardzo niebezpieczne.

Przykładowe preparaty

Leki zawierające dziki bez czarny to:

• Kwiat bzu czarnego (FLOS) – zioła do zaparzania (do stosowania pomocniczo w przeziębieniu jako środek napotny).
• Owoc bzu czarnego (FLOS) – do zaparzania (do stosowania jako łagodny środek przeczyszczający).

Ponadto kwiat i wyciągi z kwiatu bzu dostępne są w lekach złożonych:

• Pyrosal – syrop (do stosowania pomocniczo w przeziębieniu jako środek przeciwgorączkowy i napotny).
• Sinupret – krople, tabletki drażowane (do stosowania wspomagająco w stanach zapalnych zatok jako lek, który rozrzedza śluz i zmniejsza obrzęk błon śluzowych).
• Normosan – zioła do sporządzania odwaru (do stosowania jako środek przeczyszczający).
• Cholesol – płyn doustny (do stosowania jako środek żółciopędny w niestrawności).
• Owoc bzu jest składnikiem złożonego leku:
• Normosan fix – w połączeniu z korą kruszyny, owocem kminku, liściem senesu i mięty (do stosowania jako środek przeczyszczający).

Zobacz też:

• Dziewanna drobnokwiatowa – Verbascum thapsus L.
• Róża dzika – Rosa canina L.
• Płucnica islandzka – Cetraria islandica L.

Piśmiennictwo

1. Dawidowicz AL, Wianowska D, Baraniak B: The antioxidant properties of alcoholic extracts from Sambucus nigra L. (antioxidant properties of extracts). LWT – Food Science and Technology, 2006.⬏⬏
2. Harokopakis E et al.: Inhibition of proinflammatory activities of major periodontal pathogens by aqueous extracts from elderflower (Sambucus nigra). J Periodontol, 2006.⬏
3. Beaux D, Fleurentin J, Mortier F: Effect of extracts of Orthosiphon stamineus Benth, Hieracium pilosella L., Sambucus nigra L. and Arctostaphylos uva-ursi (L.) Spreng. inrats. Phytother Res, 1999.⬏⬏
4. Picon PD et al.: Randomized clinical trial of a phytotherapic compound containing Pimpinella anisum, Foeniculum vulgare,Sambucus nigra, and Cassia augustifolia for chronic constipation. BMC Complement Altern Med, 2010.⬏
5. Zakay-Rones Z et al.: Randomized study of the efficacy and safety of oral elderberry extract in the treatment of influenza A and B virus infections. J Int Med Res, 2004.⬏
6. Blumenthal M et al.: The complete German Commission E monographs: therapeutic guide to herbal medicines. Integrative Medicine Communications, 1998.⬏
7. Barak V, Halperin T, Kalickman I: The effect of Sambucol, a black elderberry-based, natural product, on the production of human cytokines: I. Inflammatory cytokines. Eur Cytokine Netw, 2001.⬏
8. Zakay-Rones Z et al.: Inhibition of several strains of influenza virus in vitro and reduction of symptoms by an elderberry extract (Sambucus nigra L.) during an outbreak of influenza B Panama. J Altern Complement Med, 1995.⬏
9. EMA: European Union herbal monograph on Sambucus nigra L., flos, 2018.⬏
10. Gray AM, Abdel-Wahab YH, Flatt PR: The traditional plant treatment, Sambucus nigra (elder), exhibits insulin-like and insulin-releasing actions in vitro. J Nutr, 2000.⬏
11. Gallagher AM et al.: The effects of traditional antidiabetic plants on in vitro glucose diffusion. Nutrition Research, 2003.⬏
12. Forster-Waldl E et al.: Type I allergy to elderberry (Sambucus nigra) is elicited by a 33.2 kDa allergen with significant homology to ribosomal inactivating proteins. Clin Exp Allergy, 2003.⬏