Dziurawiec zwyczajny znany był już w starożytnej Grecji. Za czasów Paracelsusa (ok. 1493–1541 r.) stosowano go w leczeniu nerwobóli, lęku, depresji i nerwicy, zewnętrznie do leczenia ran, siniaków, a także półpaśca. Pory zbioru tej rośliny przypadają pod koniec czerwca, w okolicy święta Św. Jana. Nawiązuje do tego angielska nazwa dziurawca – „St John’s wort” (SJW). Obecnie roślina ta cieszy się dużą popularnością w Europie i na świecie. Stosowana jest jako popularny lek przeciwdepresyjny i żółciopędny. Warto zaznaczyć, że w Niemczech stanowi około 25% wszystkich stosowanych leków w depresji.^[1]

Surowce

Ziele dziurawca – Hyperici herba

Skład chemiczny

Charakterystycznymi związkami czynnymi dziurawca są naftodiantrony: hyperycyna, pseudohyperycyna, cyklohyperycyna, protohyperycyna. Ponadto występują w nim pochodne floroglucyny (hyperforyna, adhyperforyna), flawonoidy (na przykład hiperozyd i izokwercytryna), proantocyjanidyny, kwasy fenolowe, olejek eteryczny, ksantony, karotenoidy i garbniki.

Działanie dziurawca zależy nie tylko od składu chemicznego, ale także od sposobu przygotowania preparatu. Wyciągi olejowe, zawierające lipofilne składniki (takie jak hyperycyna i olejek eteryczny), mają działanie przeciwdepresyjne, przeciwzapalne i przyspieszające zabliźnianie ran. Wyciągi etanolowe dziurawca także posiadają właściwości przeciwdepresyjne ze względu na przechodzenie hyperycyny do roztworu.

Wyciągi wodne zawierają substancje hydrofilne (na przykład flawonoidy, fenolokwasy i garbniki) i mają działanie ściągające, spazmolityczne, żółciopędne i żółciotwórcze.

Działanie

Ziele dziurawca wykazuje działanie:

• żółciopędne i żółciotwórcze,
• przeciwskurczowe,^[2]
• przeciwdepresyjne,
• przeciwlękowe,^[3][4]
• przeciwzapalne,
• przeciwwirusowe,^[5]
• przeciwbakteryjne (w badaniach in vitro),
• poprawiające funkcje poznawcze.^[6]

Zastosowanie poparte wynikami badań klinicznych

W badaniach klinicznych potwierdzono skuteczność preparatów dziurawca zwyczajnego w takich chorobach jak:

• Depresja.^[7] Ekstrakt alkoholowy z ziela dziurawca wykazuje istotne działanie na poziomie kilku systemów biochemicznych, uważanych za związane z patofizjologią depresji.^[6] Działanie przeciwdepresyjne dziurawca porównywane jest do skuteczności popularnej grupy leków przeciwdepresyjnych – SSRI.^[7]

Zobacz też: Szafran uprawny (Crocus sativus L.)

Zastosowanie jako tradycyjny produkt leczniczy roślinny

Ziele dziurawca może być stosowane w leczeniu takich dolegliwości jak:

• Łagodna lub umiarkowana depresja u dzieci poniżej 12. roku życia.^[8]

Zastosowanie w medycynie ludowej

W medycynie ludowej ziele dziurawca jest stosowane także w takich dolegliwościach jak schorzenia wątroby (surowiec poprzez działanie rozkurczające na mięśnie gładkie zwiększa wydzielanie żółci i jej przepływ w drogach żółciowych), stany zapalne błony śluzowej żołądka, wzdęcia, ból brzucha, kamica moczanowa, stany nerwicowe, wrzody, odmrożenia, trudno gojące się rany, bielactwo.

Czytaj też:

Czym jest i jak leczymy zespół niespokojnych nóg (RLS)? [Ulotka dla pacjenta]

Babka lancetowata – Plantago lanceolata L.

Leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki)

Interakcje

Ziele dziurawca może wchodzić w interakcje z takimi preparatami jak:

• alprazolam (Afobam) i amitryptylina (Amitryptylinum VP) – dziurawiec może zmniejszać stężenie tych leków we krwi i ograniczać ich skuteczność,
• leki przeciwdepresyjne – przy wspólnym stosowaniu istnieje ryzyko wystąpienia zespołu serotoninowego (należy unikać jednoczesnego stosowania lub stosować pod kontrolą psychiatry w celu redukcji dawek),
• leki przeciwdrgawkowe – fenobarbital (Luminalum Unia) i fenytoina (Phenytoinum WZF) – dziurawiec nasila metabolizm tych leków, przez co może zmniejszać ich skuteczność,
• leki przeciwnowotworowe – w trakcie leczenia nowotworów przyjmowanie dziurawca powinno być kontrolowane przez lekarza,
• atorwastatyna (Sortis), simwastatyna (Simvacard) – dziurawiec może zmniejszać stężenie tych leków we krwi,
• cyklosporyna (Cyclaid) – ziele dziurawca obniża stężenie cyklosporyny we krwi, zmniejsza jej skuteczność,^[9]
• digoksyna – obserwuje się zmniejszenie stężenia digoksyny w surowicy po łącznym zastosowaniu z dziurawcem,^[10]
• metadon (Methadone Hydrochloride Molteni), midazolam (Dormicum),^[11] omeprazol (Bioprazol),^[12] takrolimus (Prograf), werapamil (Isoptin) – dziurawiec przyspiesza metabolizm tych leków, zmniejszając ich skuteczność,
• warfaryna (Warfin) – dziurawiec może zmniejszać stężenie warfaryny w osoczu, podczas jednoczesnego stosowania zaleca się dodatkową kontrolę INR,
• leki stosowane w terapii zakażeń wirusem HIV: nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy i inhibitory proteazy – należy unikać ich jednoczesnego stosowania,^[6]
• doustne leki antykoncepcyjne – dziurawiec może zmniejszać skuteczność tych preparatów.^[13]

Za interakcje odpowiada hyperforyna. W naparze wodnym jest nieobecna, więc interakcja dotyczy tylko wyciągów lipofilowych (też alkoholowych i wodnoalkoholowych), a nie herbat ziołowych.

Bezpieczeństwo stosowania

Ziele dziurawca może powodować takie działania niepożądane jak:

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe,
• suchość błony śluzowej jamy ustnej,
• fotouczulenia – uczulenia w obecności światła. Mało prawdopodobne w dawkach terapeutycznych.

Pamiętaj o działaniu fotouczulającym dziurawca. Choć dawki terapeutyczne nie powinny być szkodliwe, osoby o jasnej karnacji, podczas stosowania dużych dawek dziurawca, powinny być ostrożne i unikać nadmiernej ekspozycji na słońce. Według monografii EMA nie należy podawać preparatów dziurawca dzieciom do 18. roku życia oraz kobietom w ciąży i karmiącym piersią ze względu na brak danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania.

Praktyczne wskazówki dla pacjentów

Nalewka z dziurawca wykazuje inne działanie niż napar. Działanie nalewki zależne jest od dobrze rozpuszczalnych w alkoholu związków antracenowych, tj. hyperycyny, a także pochodne ksantonu i floroglucyny. Odpowiadają one za aktywność przeciwdepresyjną surowca.

Przykładowe preparaty

Leki zawierające dziurawiec zwyczajny to:

• Dziurawiec fix (Herbapol) – zioła do zaparzania (do stosowania w leczeniu niestrawności).
• Ziele dziurawca (FLOS/Kawon) – zioła do zaparzania (do stosowania w leczeniu niestrawności oraz stanów zapalnych i drobnych uszkodzeń skóry).
• Intractum hyperici – intrakt ze świeżego ziela dziurawca (do stosowany w celu łagodzenia przejściowych stanów wyczerpania nerwowego).
• Tinctura hyperici – nalewka (do stosowany w celu łagodzenia przejściowych stanów wyczerpania nerwowego).
• Deprim – tabletki (wyciąg, do stosowania w łagodnych stanach depresyjnych i zmianach nastroju związanych z okresem menopauzy lub zmianą pogody).
• Hyperherba – sproszkowany surowiec (do stosowania w celu łagodzenia występujących przejściowo objawów wyczerpania psychicznego).

Ponadto dziurawiec zwyczajny i wyciągi dostępne są w lekach złożonych:

• Digestonic – płyn doustny (do stosowania w leczeniu niestrawności).
• Krople żołądkowe (Aflofarm/Farmina/Amara) – krople doustne (do stosowania w leczeniu niestrawności).
• Krople żołądkowe forte (Herbapol) – krople doustne (do stosowania w leczeniu niestrawności).
• Succus hyperici – płyn doustny (do stosowania w leczeniu niestrawności).
• Gastrobonisol – płyn doustny (do stosowania w leczeniu niestrawności).
• Hyperherba – tabletki (do stosowania w nastrojach depresyjnych).
• Nervomix Forte – kapsułki (do stosowania w stanach nadpobudliwości nerwowej i zaburzeniach snu).
• Sedomix – płyn doustny (do stosowania w stanach nadpobudliwości nerwowej i zaburzeniach snu).

Zobacz też:

• Chmiel zwyczajny – Humulus lupulus L.
• Męczennica cielista – Passiflora incarnata L.
• Miłorząb japoński – Ginkgo biloba

Piśmiennictwo:

1. Schrader E: Equivalence of St John’s wort extract (Ze 117)and fluoxetine: a randomized, controlled study in mildmoderate depression. Int Clin Psychopharmacol, 2000.⬏
2. Jakovljevic V et al:. Pharmacodynamic study of Hypericum perforatum L. Phytomedicine 2000.⬏
3. Beijamini V, Andreatini R: Effects of Hypericum perforatum and paroxetine on rat performance in the elevated T-maze. Pharmacol Res, 2003.⬏
4. Vandenbogaerde A et al.: Evidence that total extract of Hypericum perforatum affects exploratory behavior and exerts anxiolytic effects in rats. Pharmacol Biochem Behav, 2000.⬏
5. Meruelo D, Lavie G, Lavie D: Therapeutic agents with dramatic antiretroviral activity and little toxicity at effective doses: aromatic polycyclic diones hypericin and pseudohypericin. Proc Natl Acad Sci USA,1988.⬏
6. Braun L, Cohen M: Herbs and natural supplements, 2010.⬏⬏⬏
7. Rahimi R, Nikfar S, Abdollahi M: Efficacy and tolerability of Hypericum perforatum in major depressive disorder incomparison with selective serotonin reuptakeinhibitors: a meta-analysis. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry, 2009.⬏⬏
8. Hubner WD, Kirste T: Experience with St John’s Wort (Hypericum perforatum) in children under 12 years with symptoms of depression and psychovegetative disturbances. Phytother Res, 2001.⬏
9. Bauer S et al.: Alterations in cyclosporin A pharmacokinetics and metabolism during treatment with St John’s wort in renaltransplant patients. Br J Clin Pharmacol, 2003.⬏
10. Gurley BJ et al.: Clinical assessment of CYP2D6-mediated herb-drug interactions in humans: effects of milk thistle, blackcohosh, goldenseal, kava kava, St. John’s wort, and Echinacea. Mol Nutr Food Res, 2008.⬏
11. Wang XD et al.: Rapid and simultaneous determination ofnifedipine and dehydronifedipine in human plasma by liquid chromatography-tandem mass spectrometry: application to a clinical herb-drug interaction study.
    J Chromatogr B AnalytTechnol Biomed Life Sci, 2007.⬏
12. Wang LS et al.: St John’s wort induces both cytochrome P450 3A4-catalyzed sulfoxidation and 2C19-dependent hydroxylation of omeprazole. Clin Pharmacol Ther, 2004.⬏
13. Hall SD et al.: The interaction between St John’s wort and an oral contraceptive. Clin Pharmacol Ther, 2003.⬏