Transkrypcja
Cześć, tu Agata Bereś-Jabs. Witam w programie Pogadanki Farmaceutyczne. W tym odcinku porozmawiamy o elektrolitach. O co zapytać pacjenta przy zakupie preparatu elektrolitowego, jakich informacji mu udzielić i na co zwrócić uwagę przy wyborze produktu? Zapraszam.
Na początek mała powtórka z biochemii. Na utrzymanie równowagi wodno-elektrolitowej mają wpływ jony: sodu, potasu, chloru, magnezu, wapnia, wodorowęglany i fosforany. Płyny ustrojowe są zawsze elektrycznie obojętne, co znaczy, że suma stężeń anionów równa się sumie stężeń kationów. W płynie pozakomórkowym głównym kationem jest Na+, a główne aniony to Cl− i HCO3−, natomiast w płynie śródkomórkowym głównym kationem jest K+, a anionami białczany i fosforany. Zaburzenia elektrolitowe zawsze należy leczyć, gdyż mogą doprowadzić do odwodnienia, a w konsekwencji zagrożenia życia.
Doustny płyn nawadniający, z ang. oral rehydration salts został po raz pierwszy opracowany przez WHO w 1969 roku. Podstawą stały się prace badawcze stwierdzające, że prawidłowe wchłanianie glukozy i jonów sodu w jelicie cienkim jest uwarunkowane ich współwystępowaniem w błonie komórkowej. Mieszanina elektrolitów i glukozy była potem kilkukrotnie modyfikowana w celu poprawy skuteczności i stabilności. W 1984 roku w pierwotnym składzie zmieniono wodorowęglan sodu na dwuwodny cytrynian trójsodowy, aby poprawić stabilność roztworu w gorącym i wilgotnym klimacie. Jednak najbardziej znacząca zmiana nastąpiła w 2006 roku, kiedy zmniejszono osmolarność roztworu z 330 mOsm/l na 245 mOsm/l. Udowodniono, że stosowanie DPN o zmniejszonej osmolarności pozwala zredukować ryzyko niepowodzenia nawadniania doustnego.
Niedobory elektrolitów mogą pojawić się:
• wskutek zwiększonego wysiłku fizycznego
• w wyniku długotrwałych wymiotów, ostrej biegunki
• jako efekt uboczny przyjmowania niektórych grup leków, np. leków moczopędnych, IKA
Obecnie, posiadamy w aptece szereg preparatów elektrolitowych należących do różnych kategorii produktowych. Są to m.in.:
• leki , jedynym przedstawicielem jest Gastrolit, dostępny na receptę
• dietetyczne środki specjalnego przeznaczenia medycznego, np. saszetki Hydronea, Dicodral, Acidolit, Elektrolity firmy USP,
• żywność specjalnego przeznaczenia medycznego, w tej kategorii znajdziemy preparaty serii Orsalit i saszetki Dicoflor elektrolity
• Suplementy diety, np. Litorsal, Floractin elektrolity, Oryal
Różnią się one składem, a co za tym idzie również i zastosowaniem. Warto więc przede wszystkim przeprowadzić wywiad z pacjentem, w celu uzyskania odpowiedzi na najważniejsze pytanie – o powód zakupu preparatu z elektrolitami.
Przejdźmy więc do sedna – jakimi kryteriami kierować się podczas wyboru produktu, o co zapytać pacjenta i na co zwrócić uwagę, czytając składy poszczególnych preparatów handlowych?
Po pierwsze i najważniejsze… zawsze przed wydaniem preparatu zapytaj o powód jego zakupu oraz wiek pacjenta. W przypadku biegunki, wymiotów, wybieraj te preparaty, które mają skład zbliżony do wzorcowego DPN według WHO. Należy przede wszystkim zwrócić uwagę na zawartość: sodu i glukozy (po 75 mmol/l), potasu (20 mmol/l). Kolejnym ważnym kryterium jest informacja o jego osmolarności. Powinna się mieścić w granicach 200-240 mOsm /l. Producenci preparatów, spełniających te wymagania, najczęściej sami informują o tym na ulotkach lub opakowaniach produktów. Na uwagę zasługuje lek Gastrolit oraz preparaty z serii Orsalit. Obydwa mają jasny, czytelny skład i będą właściwym wyborem, zarówno w terapii biegunki u dzieci jak i dorosłych. Zasadniczą różnicą jest w tym przypadku źródło sodu. Lek Gastrolit zawiera wodorowęglan sodu a Orsalit – cytrynian. Mają podobne właściwości, ale na korzyść cytrynianu przemawia jego lepszy smak.
Pamiętaj, że glukoza to niezbędny składnik płynu nawadniającego. Od jej obecności uzależnione jest wchłanianie sodu i wody w jelicie cienkim. Przekonaj pacjenta, że ryzyko jakie niesie odwodnienie jest dużo wyższe niż krótkotrwały skok stężenia glukozy. Roztwór DPN bez glukozy jest nieskuteczny. Dlatego odradzaj preparaty reklamowane jako „specjalne dla diabetyków” lub „o obniżonej zawartości sodu i glukozy”. Najczęściej będą to suplementy diety, które z definicji nie leczą, a są tylko uzupełnieniem diety.
Przekonaj pacjenta, aby dokładnie stosował się do podanego na opakowaniu schematu dawkowania. W przypadku nasilonych wymiotów, rekomenduj podawanie schłodzonego DPN małymi porcjami, aby zminimalizować ryzyko odruchu wymiotnego.
Jeśli pacjent nie zgłasza problemów żołądkowo-jelitowych, biegunki ani wymiotów, a jedynie chęć właściwego nawodnienia w trakcie uprawiania sportu, uzupełnienia elektrolitów podczas upałów, kryteria doboru preparatu nie są aż tak ostre. Pacjenci lubią formę tabletek musujących, najlepiej smakowych. Często potrzeba uzupełnienia elektrolitów wynika też z zachęty reklamowej. W tym przypadku warto też przestudiować skład dostępnych preparatów. Im krótszy i prostszy, tym lepiej. Dodatek słodzików, np. sukralozy, sorbitolu czy acesulfamu K też nie jest wskazany. Pamiętajmy, że dla właściwego działania roztworu nawadniającego wystarczy odpowiednia zawartość glukozy.
Warto zachować czujność w przypadku osób starszych. Pacjenci często mylnie interpretują wyniki badań a niedobory elektrolitowe, najczęściej sodu lub potasu chcą uzupełnić preparatami OTC. Lepiej wtedy zalecić konsultację lekarską.
Na koniec, cenna uwaga… Pamiętaj, że dobry preparat nawadniający zawsze będzie miał słodko-słony posmak, niekiedy trudno akceptowalny dla pacjentów. Ale to tylko świadczy o jego jakości i właściwych proporcjach elektrolitów.
To już wszystko, dziękuję za uwagę i do zobaczenia w kolejnym odcinku.
