Odporność jest zdolnością organizmu do czynnej i biernej ochrony przed patogenami. Przez większość pacjentów osłabienie odporności jest utożsamiane z nawracającymi, szczególnie w okresie jesienno-zimowym, infekcjami. Aby „wspomóc” odporność, sięgają wtedy po preparaty o często dyskusyjnym składzie, niekiedy przyjmując jednocześnie wiele suplementów w myśl zasady „im więcej, tym lepiej”. W procesie budowania i wspomagania odporności nie ma drogi na skróty i w większości przypadków stosowanie suplementów z kilkunastoma składnikami, których działanie nie zostało potwierdzone w badaniach, nie będzie miało korzystnego wpływu na stan pacjenta. Warto więc zwrócić uwagę na takie produkty, które według oświadczeń zdrowotnych wywierają korzystny wpływ na układ immunologiczny.

Krótka odpowiedź

Kluczowym elementem pozwalającym na utrzy,anie odporności jest zdrowy styl życia. Wśród składników suplementów, których propozycję warto rozważyć w razie pytań pacjentów o “coś na odporność”, wymienić można witaminę C, cynk, selen, witaminę D, laktoferynę i biflawonoidy cytrucowe.

Wyjaśnienie

Jednym z najważniejszych elementów niezbędnych do zbudowania odporności jest zachowanie zdrowego rozsądku. Przede wszystkim warto uświadomić pacjentowi, że w większości przypadków zwiększenie częstości zachorowań jest związane z naturalną sezonowością. Jest również odwrotnie proporcjonalne do wieku – dzieci zapadają na infekcje dróg oddechowych średnio 6–8 razy do roku, a dorośli 2–4 razy.

Proces budowania odporności jest złożony i długotrwały. Żadne panaceum nie zastąpi zdrowego stylu życia. Kluczowymi elementami pozwalającymi na utrzymanie odporności są: dobrze zbilansowana dieta, aktywność fizyczna, odpowiednia ilość snu, ograniczenie stresu oraz racjonalna suplementacja.^[1]

Dieta

Dobrze zbilansowana dieta bogata w warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste, ryby, oleje roślinne i orzechy może wpłynąć pozytywnie na stan układu immunologicznego.^[2]

Aktywność fizyczna

Badanie obserwacyjne z 2011 roku wykazało, że ryzyko rozwoju infekcji dróg oddechowych u osób ćwiczących co najmniej 5 dni w tygodniu jest prawie o połowę niższe niż u osób preferujących siedzący tryb życia.^[3] Jednak nie należy przesadzać, ponieważ okazuje się, że zbyt intensywny wysiłek fizyczny może zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia infekcji.^[4] Zgodnie z rekomendacjami WHO dorośli powinni podejmować aktywność fizyczną o umiarkowanej intensywności 150–300 minut tygodniowo.

Stres

Badanie z 2012 roku udowodniło, że u osób bardziej narażonych na stres poziom cytokin prozapalnych był wyższy i były one dwa razy bardziej narażone na infekcje niż osoby prowadzące spokojniejszy tryb życia.^[5]

Sen

W badaniu klinicznym z 2015 roku udowodniono, że u osób śpiących co najmniej 7 godzin na dobę ryzyko infekcji jest 4 razy niższe niż u osób śpiących mniej niż 6 godzin na dobę.^[6]

Czytaj też:

Zeszyty Apteczne – edukacyjny miesięcznik dla pracowników apteki

Goniec Apteczny Ekstra 2/2022

Interaktywna mapa zakażeń koronawirusem

Suplementacja wspomagająca układ odpornościowy

Racjonalna suplementacja składnikami o korzystnym wpływie na układ immunologiczny jest dodatkowym, lecz istotnym, elementem budowania odporności. Polecając preparat „na odporność”, warto zwrócić uwagę, aby jego skład był możliwie kompleksowy oraz dopasowany do potrzeb danego pacjenta. Przykładem optymalnie skomponowanego suplementu może być np. preparat, który zawiera 6 składników aktywnych takich jak cynk, selen, witaminy D i C oraz bioflawonoidy cytrusowe oraz laktoferynę. Według oświadczeń zdrowotnych witaminy D oraz C, cynk oraz selen wpływają na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.^[7]

Witamina C

Przegląd Cochrane z 2013 roku wykazał, że regularna suplementacja witaminą C w dawce 200 mg na dobę w niewielkim, ale istotnym stopniu skraca czas trwania objawów przeziębienia. Efekt ten nie został zaobserwowany, gdy podawanie witaminy rozpoczęto już po wystąpieniu objawów. Witamina C charakteryzuje się bardzo dobrym profilem bezpieczeństwa, dlatego można rutynowo rekomendować jej suplementację pamietając o właściwych,nie za wysokich porcjach. ^[8]

Cynk

Przegląd systematyczny z 2017 roku wykazał, że niedobory cynku mogą zwiększać podatność pacjentów na infekcje.^[9] Metaanaliza z 2020 roku wykazała, że suplementacja cynku może skrócić czas trwania przeziębienia o 2,25 dnia.^[10] Według metaanalizy z 2017 roku stosowanie preparatów z cynkiem może skrócić czas trwania przeziębienia o 33%.^[11]

Warto pamiętać o korzyściach płynących z suplementacji cynku u osób starszych. Według badania klinicznego z randomizacją z 2007 roku przeprowadzonego na grupie osób w wieku 55–87 lat suplementacja glukonianu cynku wpływa na zmniejszenie częstości infekcji w porównaniu z grupą przyjmującą placebo.^[12]

Selen

Niedobory selenu mogą prowadzić do znacznego spadku odporności na skutek m.in. zmniejszenia aktywności limfocytów T i makrofagów. Selen wykazuje również dużą aktywność antyoksydacyjną.^[13] Badanie kliniczne z 2004 roku wykazało, że suplementacja selenu u osób dorosłych mogła wpłynąć na poprawę funkcji układu immunologicznego.^[14]

Witamina D

Istnieją dowody potwierdzające wpływ witaminy D na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego. W przeglądzie systematycznym z 2011 roku wykazano, że witamina D może odgrywać rolę w zapobieganiu zakażeniom i odgrywać pewną rolę w terapii wspomagającej w czasie infekcji wirusowych, bakteryjnych i grzybiczych.^[15]

Metaanaliza z 2017 roku wykazała, że suplementacja witaminy D zmniejszała ryzyko rozwoju ostrej infekcji dróg oddechowych. Największe korzyści z suplementacji odnieśli pacjenci z dużym niedoborem witaminy D.^[16]

Laktoferyna

Laktoferyna jest białkiem występującym naturalnie w organizmie człowieka. Szczególnie duże ilości laktoferyny zawiera siara, choć występuje ona również w wydzielinie śluzówki nosa, oskrzeli i dróg rodnych.^[17] Mechanizm działania przeciwbakteryjnego laktoferyny jest związany najprawdopodobniej z jej bardzo dużym powinowactwem do jonów żelaza. Laktoferyna odwracalnie wiąże się z nimi, tworząc kompleksy i zmniejszając pulę żelaza dostępnego dla bakterii. Dodatkowo może ona łączyć się ze ścianą komórkową bakterii, prowadząc do jej uszkodzenia, a także zaburzać ich metabolizm.^[18] Laktoferyna wykazuje również aktywność wobec wirusów DNA i RNA, w tym rotawirusów oraz wirusa opryszczki pospolitej.^[19] W małym polskim badaniu klinicznym z 2001 roku wykazano skuteczność suplementacji 20 mg laktoferyny w regulacji odpowiedzi immunologicznej u dorosłych pacjentów.^[20]

Zobacz też: Czym jest i jak właściwie działa laktoferyna?

Bioflawonoidy cytrusowe

Bioflawonioidy cytrusowe są dodatkowym składnikiem preparatu o udowodnionym w badaniach klinicznych wpływie na przyswajalność witaminy C.^[21]

Czytaj też:

Bez czarny (Sambucus nigra L.)

Webinarium „Tuszyński uczy konsultacji w aptece: Zaparcie”

Koronawirus a ciąża

Zdrowe nawyki a budowanie odporności

Budowanie odporności opiera się przede wszystkim na wypracowaniu zdrowych nawyków w codziennym życiu. Warto przypominać pacjentom, że podstawą prawidłowo funkcjonującego układu immunologicznego jest dobrze zbilansowana dieta, regularna aktywność fizyczna i odpoczynek.

Pacjentom dorosłym, a także młodzieży powyżej 15. r.ż., poszukującym „czegoś na odporność” oraz seniorom i osobom z grup ryzyka (z otyłością lub cukrzycą), a także wegetarianom można polecić preparaty o kompleksowym składzie. Dzięki odpowiednio opracowanemu składowi (np. 6 składników aktywnych o udowodnionym w badaniach pozytywnym wpływie na układ immunologiczny) pacjent może przyjąć tylko jedną kapsułkę zamiast kilku, co bez wątpienia wpływa na poprawę compliance oraz zmniejsza koszt suplementacji, co będzie miało znaczenie dla dużej grupy pacjentów.

W osobnym artykule przeczytasz o nowym preparacie na odporność. (Patrz: “Nowy preparat dedykowany pacjentom chcącym wspierać odporność”.)

Piśmiennictwo

1. Heikkinen, T., & Järvinen, A. (2003). The common cold. Lancet (London, England), 361(9351), 51–59. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(03)12162-9⬏
2. Maijo, M., Ivory, K., Clements, S. J., Dainty, J. R., Jennings, A., Gillings, R., Fairweather-Tait, S., Gulisano, M., Santoro, A., Franceschi, C., Carding, S. R., & Nicoletti, C. (2018). One-Year Consumption of a Mediterranean-Like Dietary Pattern With Vitamin D3 Supplements Induced Small Scale but Extensive Changes of Immune Cell Phenotype, Co-receptor Expression and Innate Immune Responses in Healthy Elderly Subjects: Results From the United Kingdom Arm of the NU-AGE Trial. Frontiers in physiology, 9, 997. https://doi.org/10.3389/fphys.2018.00997⬏
3. Nieman, D. C., Henson, D. A., Austin, M. D., & Sha, W. (2011). Upper respiratory tract infection is reduced in physically fit and active adults. British journal of sports medicine, 45(12), 987–992. https://doi.org/10.1136/bjsm.2010.077875⬏
4. Simpson, R. J., Campbell, J. P., Gleeson, M., Krüger, K., Nieman, D. C., Pyne, D. B., Turner, J. E., & Walsh, N. P. (2020). Can exercise affect immune function to increase susceptibility to infection?. Exercise immunology review, 26, 8–22.⬏
5. Cohen, S., Janicki-Deverts, D., Doyle, W. J., Miller, G. E., Frank, E., Rabin, B. S., & Turner, R. B. (2012). Chronic stress, glucocorticoid receptor resistance, inflammation, and disease risk. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 109(16), 5995–5999. https://doi.org/10.1073/pnas.1118355109⬏
6. Prather, A. A., Janicki-Deverts, D., Hall, M. H., & Cohen, S. (2015). Behaviorally Assessed Sleep and Susceptibility to the Common Cold. Sleep, 38(9), 1353–1359. https://doi.org/10.5665/sleep.4968⬏
7. Komisja Europejska. (2017). Rozporządzenie Komisji (UE) nr 432/2012 z dnia 16 maja 2012 r. ustanawiające wykaz dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych dotyczących żywności, innych niż oświadczenia odnoszące się do zmniejszenia ryzyka choroby oraz rozwoju i zdrowia dzieci Tekst mający znaczenie dla EOG. Aktualizacja: 22.08.2017. Pobrano z: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32012R0432&from=PL⬏
8. Hemilä, H., & Chalker, E. (2013). Vitamin C for preventing and treating the common cold. The Cochrane database of systematic reviews, (1), CD000980. https://doi.org/10.1002/14651858.CD000980.pub4.⬏
9. Maywald, M., Wessels, I., Rink, L. (2017).: Zinc Signals and Immunity. International journal of molecular sciences, 18(10), 2222 https://www.mdpi.com/1422-0067/18/10/2222⬏
10. Wang, M. X., Win, S. S., & Pang, J. (2020). Zinc Supplementation Reduces Common Cold Duration among Healthy Adults: A Systematic Review of Randomized Controlled Trials with Micronutrients Supplementation. The American journal of tropical medicine and hygiene, 103(1), 86–99. https://doi.org/10.4269/ajtmh.19-0718⬏
11. Hemilä H. (2017). Zinc lozenges and the common cold: a meta-analysis comparing zinc acetate and zinc gluconate, and the role of zinc dosage. JRSM open, 8(5), 2054270417694291.⬏
12. Prasad, A. S., Beck, F. W., Bao, B., Fitzgerald, J. T., Snell, D. C., Steinberg, J. D., Cardozo, L. J. (2007). Zinc supplementation decreases incidence of infections in the elderly: effect of zinc on generation of cytokines and oxidative stress. The American journal of clinical nutrition,85(3), 837–844 https://doi.org/10.1093/ajcn/85.3.837⬏
13. Rayman M. P. (2000). The importance of selenium to human health. Lancet (London, England), 356(9225), 233–241. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(00)02490-9⬏
14. Broome, C. S., McArdle, F., Kyle, J. A., Andrews, F., Lowe, N. M., Hart, C. A., Arthur, J. R., & Jackson, M. J. (2004). An increase in selenium intake improves immune function and poliovirus handling in adults with marginal selenium status. The American journal of clinical nutrition, 80(1), 154–162. https://doi.org/10.1093/ajcn/80.1.154⬏
15. Schwalfenberg G. K. (2011). A review of the critical role of vitamin D in the functioning of the immune system and the clinical implications of vitamin D deficiency. Molecular nutrition & food research, 55(1), 96–108. https://doi.org/10.1002/mnfr.201000174⬏
16. Martineau, A. R., Jolliffe, D. A., Hooper, R. L., Greenberg, L., Aloia, J. F., Bergman, P., Dubnov-Raz, G., Esposito, S., Ganmaa, D., Ginde, A. A., Goodall, E. C., Grant, C. C., Griffiths, C. J., Janssens, W., Laaksi, I., Manaseki-Holland, S., Mauger, D., Murdoch, D. R., Neale, R., Rees, J. R., … Camargo, C. A., Jr (2017). Vitamin D supplementation to prevent acute respiratory tract infections: systematic review and meta-analysis of individual participant data. BMJ (Clinical research ed.), 356, i6583. https://doi.org/10.1136/bmj.i6583⬏
17. Artym, J. (2013). Laktoferyna – niezwykłe białko. Borgis⬏
18. Valenti, P., & Antonini, G. (2005). Lactoferrin: an important host defence against microbial and viral attack. Cellular and molecular life sciences: CMLS, 62(22), 2576–2587. https://doi.org/10.1007/s00018-005-5372-0⬏
19. van der Strate, B. W., Beljaars, L., Molema, G., Harmsen, M. C., & Meijer, D. K. (2001). Antiviral activities of lactoferrin. Antiviral research, 52(3), 225–239. https://doi.org/10.1016/s0166-3542(01)00195-4⬏
20. Zimecki, M., Właszczyk, A., Wojciechowski, R., Dawiskiba, J., & Kruzel, M. (2001). Lactoferrin regulates the immune responses in post-surgical patients. Archivum immunologiae et therapiae experimentalis, 49(4), 325–333.⬏
21. Vinson, J. A., & Bose, P. (1988). Comparative bioavailability to humans of ascorbic acid alone or in a citrus extract. The American journal of clinical nutrition, 48(3), 601–604. https://doi.org/10.1093/ajcn/48.3.601⬏