Insulina jest podstawą leczenia cukrzycy typu 1 (nazywanej czasem insulinozależną, ang. insulin-dependent diabetes mellitus, IDDM).[1]
Insulina jest inaktywowana przez enzymy żołądkowo-jelitowe, wiec podawana jest poprzez wstrzyknięcie podskórnie.
Wyróżniamy następujące grupy insulin:
1. Insuliny ludzkie krótko działające
- Actrapid
- Gensulin R
- Humulin R
- Polhumin R
- Insuman Rapid
2. Analogi szybko działające
- Apidra (glulizynowa)
- Humalog (lispro)
- NovoRapid (aspart)
3. Insuliny ludzkie o pośrednim czasie działania
- Gensulin N
- Humulin N
- Insulatard /Protophane (izofanowe/NPH)
- Polhumin N
- Insuman Basal
4. Analogi długo działające
- Lantus, Abasaglar (glargine) (ang. lente)
- Levemir (detemir)
- Tresiba (degludec)
5. Mieszanki ludzkie (dwufazowe)
- Gensulin M 30, 40, 50
- Humulin M3 (30/70)
- Mixtard 30, 40, 50
- Polhumin Mix-2, 3, 4, 5
- Insuman Comb 25
6. Mieszanki analogów
- Humalog Mix 25, 50 (lispro + zaw. protaminowa lispro)
- NovoMix 30, 50 (aspart + zaw. protaminowa aspart)
Ze względu na zróżnicowany czas działania insulin, schematy dawkowania muszą być dostosowane indywidualnie do każdego pacjenta. Powszechne w użyciu są również mieszaniny, zawierające więcej niż jeden typ insuliny (np. Mixtard, Humalog mix, Humulin M3).
Jakich informacji udzielić o dawkowaniu?
Najważniejsze informacje, które powinieneś przekazać pacjentowi na temat dawkowania to:
- Krótko działające insuliny rekombinowane (analogi) i mieszanki muszą być wstrzykiwane bezpośrednio przed lub po posiłku, ponieważ mają szybki początek działania.
- Krótko działające insuliny ludzkie i mieszanki podaje się 15-30 minut przed posiłkiem.
- Insuliny krótko działające podaje się zazwyczaj w powłoki jamy brzusznej i ramiona.
- Insuliny podstawowe/bazalne podaje się w uda lub pośladki.
- Insuliny pośrednie są zwykle wstrzykiwane dwa razy dziennie, choć detemir może być użyty tylko jeden raz dziennie.[2]
- Długo działające insuliny zazwyczaj podawane są raz dziennie.
- Mieszane insuliny są zwykle wstrzykiwane dwa razy dziennie.
Na czym się skupić edukując pacjenta o leku lub chorobie?
W rozmowie z pacjentem zapytaj go, czy odróżnia on insulinę bazalną (długo działającą) od insuliny okołoposiłkowej. Pomyłkowe podanie insuliny okołoposiłkowej może skutkować niebezpiecznym spadkiem glikemii w nocy. W razie pomyłkowego podania szybko działającego analogi na noc pacjent powinien zjeść większy posiłek i podać insulinę bazalną. W przypadku podania insuliny szybko działającej ludzkiej przez pomyłkę, należy dodatkowo spożyć przekąskę (np. kromkę chleba) 2.5-3h po incydencie.
Czy leczenie przynosi efekty?
Aby dowiedzieć się, czy leczenie przynosi efekty, zapytaj pacjenta:
- czy pacjent zna swoje najnowsze pomiary HbA1c – w przypadku cukrzycy dobrze kontrolowanej wynik powinien być poniżej 7%,
- czy pacjent wie jak i samodzielnie kontroluje poziom glukozy we krwi – niezadowalające wyniki wymagają kontroli lekarza prowadzącego terapię.
Świeżo zdiagnozowanych pacjentów warto poinformować o możliwości wystąpienia zjawiska remisji cukrzycy tzn. okresu mniejszego zapotrzebowania na insulinę, występującego kilka miesięcy po rozpoznaniu – w takim przypadku należy częściej kontrolować glikemię i pamiętać, że jest to sytuacja przejściowa.
Jakich działań niepożądanych można się spodziewać?
Głównym efektem ubocznym leczenia insuliną jest hipoglikemia[3][4]. Zwróć uwagę na objawy, które mogą sugerować zbyt niskie stężenie glukozy we krwi takie jak: osłabienie, drżenie rąk, przyśpieszenie pracy serca, zimne poty, wilczy głód, ból głowy, senność, zaburzenia pamięci. Pacjenci powinni być świadomi możliwości wystąpienia takich objawów i wiedzieć co robić, gdy wystąpią. Jeżeli takie incydenty zdarzają się częściej powinni zgłaszać to lekarzowi – konieczna może okazać się zmiana terapii lub dawkowania.
Jak pomóc monitorować leczenie i ryzyko interakcji?
Zapytaj pacjenta kiedy ostatni raz sprawdzał, czy cukrzyca jest dobrze kontrolowana. Zaleca się kontrolę HbA1c przynajmniej raz na 3-6 miesiące. Istotna jest również systematyczna kontrola BMI, poziomu cholesterolu, poziomu cukru oraz monitorowanie potencjalnych powikłań takich jak stopa cukrzycowa, retinopatia, nefropatia, neuropatia czy zaburzenia układu sercowo-naczyniowego.[5] Pacjenci z cukrzycą są narażeni na zwiększone ryzyko rozwoju choroby nerek, serca lub udaru mózgu, więc najprawdopodobniej będzie konieczne wprowadzenie leków na nadciśnieniowe, statyn czy aspiryny kardiologicznej.
Zaproponuj zmiany w stylu życia
Edukacja pacjenta w zakresie zmian w stylu życia jest niezbędnym elementem terapii. Dieta pacjenta opiera się na liczeniu wymienników węglowodanowych, upewnij się, czy pacjent wie jak się do tej diety zastosować oraz czy rozumie konieczność jej stosowania. W cukrzycy zalecana jest też umiarkowana aktywność fizyczna, która pomaga utrzymać prawidłową masę ciała oraz zmniejsza insulinooporność, umożliwiając redukcję dawki insuliny. Należy uczulić pacjenta na częstsze pomiary glikemii w czasie wysiłku, w celu uniknięcia hipoglikemii.
Jeśli pacjent stosuje insuliny ludzkie, zaleca się 3 posiłki w ciągu dnia oraz 3 przekąski pomiędzy nimi. Przekąski nie są konieczne w przypadku stosowania analogów insuliny. Przypomnij także pacjentowi o konieczności ograniczenia palenia papierosów oraz alkoholu.
Piśmiennictwo
- Eliaschewitz FG, Barreto T. Concepts and clinical use of ultra-long basal insulin. Diabetology & Metabolic Syndrome. 2016;8:2. doi:10.1186/s13098-015-0117-1.pełny tekst [dostęp 28.02.2018]⬏
- ChPL Levemir⬏
- McCall AL. Insulin therapy and hypoglycemia. Endocrinol Metab Clin North Am.
2012 Mar;41(1):57-87. doi: 10.1016/j.ecl.2012.03.001. abstract [dostęp: 28.02.2018]⬏ - Aathira R, Jain V. Advances in management of type 1 diabetes mellitus. World Journal of Diabetes. 2014;5(5):689-696. doi:10.4239/wjd.v5.i5.689. pełny tekst [dostęp 28.02.2018]⬏
- Atkinson MA, Eisenbarth GS, Michels AW. Type 1 diabetes. Lancet. 2014;383(9911):69-82. doi:10.1016/S0140-6736(13)60591-7. pełny tekst [ dostęp: 28.02.2018]⬏
