Pytanie

Kodeina bywa nadużywana i stosowana w celach rekreacyjnych – w dawkach wyższych niż zalecane (jednorazowo 240 mg i więcej) działa euforyzująco.^[1] Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 16 grudnia 2016r. w aptece jednorazowo bez recepty można sprzedać 240 mg kodeiny. Nie stanowi to jednak większej przeszkody dla osób uzależnionych, które potrafią odwiedzić kilka aptek pod rząd, aby wykupić większą ilość. Jak w takim razie postępować z osobą uzależnioną od kodeiny?

Krótka odpowiedź

Możliwe, że sami zaobserwujemy problem u pacjenta, który mimo dawno przebytej choroby nadal stosuje preparat z kodeiną. Warto przeprowadzić wywiad, aby zapytać w jakim celu kupuje lek i zweryfikować, czy faktycznie jest on potrzebny. Należy uświadomić pacjenta, że przewlekłe stosowanie wysokich dawek może wywołać uzależnienie, ponieważ może on nie zdawać sobie z tego sprawy i nie zauważać problemu u siebie. Ważne, aby uzmysłowić pacjentowi, że uzależnienie spowoduje, że nie będzie mógł normalnie funkcjonować bez kodeiny i stanie się po prostu narkomanem. Warto wyjaśnić pacjentowi jakie mogą pojawić się objawy odstawienne, jaki to będzie miało długofalowy wpływ na jego/jej życie i że może to mieć skutki śmiertelne.

Jeżeli z tym pytaniem zgłosi się do apteki osoba zaniepokojona o kogoś ze swojego otoczenia, także należy wyjaśnić na czym polega uzależnienie i jakie są jego objawy. W przypadku uzależnienia od kodeiny konieczna może okazać się terapia uzależnienia pod kontrolą specjalisty.

Wśród pacjentów są także osoby, które świadomie stosują wysokie dawki kodeiny w celach rekreacyjnych. W przypadku podejrzenia, że preparat z kodeiną może być zastosowany w celu pozamedycznym, mamy prawo odmówić sprzedaży produktu leczniczego.

Wyjaśnienie

Aby wiedzieć, jak postępować z osobą uzależnioną od kodeiny, musimy lepiej poznać potencjał uzależniający i objawy uzależnienia kodeiny.

Potencjał uzależniający kodeiny

Wrażliwość na działanie kodeiny zależy od uwarunkowanej genetycznie aktywności izoenzymu CYP2D6, który uczestniczy w przekształcaniu kodeiny do morfiny. Zwykle przekształceniu ulega ok. 10% przyjętej dawki. Szacuje się jednak, że nawet 10% osób rasy białej charakteryzuje się ultraszybkim metabolizmem kodeiny (ang. ultra-rapid metabolizers). U takich osób morfina tworzy się znacznie szybciej i osiąga wyższe stężenie we krwi, przez co nawet standardowe dawki kodeiny mogą wywołać działania niepożądane jak nadmierne uspokojenie, osłabienie, trudności w oddychaniu, a przyjęcie wysokich dawek (np. w celach pozamedycznych) może doprowadzić do ciężkiego zatrucia.^[2]

Czytaj też: Kodeina – Co przekazać pacjentowi?

Objawy uzależnienia od kodeiny

Kodeina jest opiatem i może powodować uzależnienie zarówno psychiczne, jak i fizyczne. Osoby uzależnione psychicznie od kodeiny stosują ją ze względu na pożądane efekty, poprawę samopoczucia, podniecenie, uśmierzenie bólu, zrelaksowanie, oderwanie od rzeczywistości oraz omamy wzrokowe i słuchowe.^[3] U osób uzależnionych fizycznie pojawiają się dodatkowo nieprzyjemne objawy po odstawieniu leku związane z zespołem abstynencyjnym, takie jak bezsenność, wzmożona potliwość, tachykardia, nerwowość, bóle mięśni, dreszcze, utrata apetytu, nudności i wymioty oraz biegunka. Po zażyciu wysokiej dawki kodeiny w połączeniu z alkoholem może dojść do zagrażającej życiu niewydolności oddechowej.

Uzależnienie fizyczne rozwija się od 6 do 12 miesięcy, natomiast psychiczne nawet po kilku lub kilkunastu dniach regularnego stosowania kodeiny. Ponadto, zaobserwowano zjawisko wykształcania tolerancji na kodeinę, czyli potrzebę stosowania coraz większych dawek dla osiągnięcia pożądanego efektu działania.^[4]

Niepokojące zachowania wskazujące na uzależnienie to:

• silna potrzeba codziennie stosowania preparatów z kodeiną,
• utrata kontroli – przyjmowanie dawek kodeiny znacznie przekraczających dzienną zalecaną dawkę dobową,
• duże zaangażowanie w proces zdobywania leku – zapewnienie sobie dziennej dawki leku wymaga codziennych wizyt w kilku lub kilkunastu aptekach,
• ukrywanie faktu regularnego stosowania preparatów zawierających kodeinę, zarówno przed najbliższymi, jak i przed farmaceutą w aptece,
• stosowanie preparatów zawierających kodeinę mimo negatywnych skutków dla zdrowia.

Piśmiennictwo

1. Kinnaird, E., Kimergård, A., Jennings, S., Drummond, C., & Deluca, P. (2019). From pain treatment to opioid dependence: a qualitative study of the environmental influence on codeine use in UK adults. BMJ open, 9(4), e025331.⬏
2. Królik, E., Palacz, J., Wiela-Hojeńska Anna, & Piwowar, A. (2014). Toksyczność wybranych leków dostępnych bez recepty. Farm Współ, 7, 1–7.⬏
3. Piątek, A., Koziarska-Rościszewska, M., Zawilska, J.B. (2015) Rekreacyjne używanie leków dostępnych w odręcznej sprzedaży: odurzanie i doping mózgu. Alcoholism and Drug Addiction, 28(1), 65-77.⬏
4. Cock, V., Edmonds, C., & Cock, C. (2018). Complications related to chronic supratherapeutic use of codeine containing compound analgesics in a cohort of patients presenting for codeine withdrawal. Drug and alcohol review, 37(6), 731–737.⬏