Opieka farmaceutyczna w krajach europejskich jest na różnych etapach rozwoju. W związku z tym inny jest zakres i stopień zaawansowania dostępnych usług opieki farmaceutycznej. Według danych PGEU (Pharmaceutical Group of European Union) w większości państw Unii Europejskiej apteki świadczą usługi związane z profilaktyką, takie jak pomiar ciśnienia tętniczego krwi, badanie stężenia glukozy we krwi, badanie poziomu cholesterolu czy pomiar masy ciała.[1] W kilkunastu krajach UE dostępne są także bardziej zaawansowane usługi opieki farmaceutycznej, takie jak przegląd lekowy, konsultacje odnośnie chorób przewlekłych (nadciśnienie, cukrzyca, astma), wsparcie terapii nowym lekiem, instruktaż obsługi inhalatora oraz pomoc w rzuceniu palenia.
W tabeli poniżej znajduje się przegląd wybranych państw europejskich wraz z przykładowymi usługami farmaceutycznymi. W dalszej części opracowania omówiono modele opieki farmaceutycznej dla kilku z tych krajów.
| Przykładowe badania diagnostyczne | Przegląd lekowy | Pomoc w obsłudze urządzeń | Pomoc w rzucaniu palenia | Wsparcie terapii nowym lekiem | Blistrowanie | Szczepienia w aptece | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Austria | pomiar ciśnienia, pomiar stężenia glukozy we krwi, badanie poziomu cholesterolu, w ramach ogólnokrajowych kampanii: pomiar masy ciała, badanie żył | TAK | NIE | TAK | NIE | TAK | NIE |
| Belgia[2] | pomiar ciśnienia | TAK | TAK | NIE | TAK | b.d. | NIE |
| Dania[3] | pomiar ciśnienia, pomiar stężenia glukozy we krwi | TAK | TAK | TAK | NIE | TAK | TAK |
| Francja | pomiar ciśnienia | TAK | TAK | TAK | TAK | b.d. | TAK |
| Hiszpania[4] | pomiar ciśnienia, pomiar stężenia glukozy we krwi, badanie poziomu cholesterolu, pomiar masy ciała i wzrostu | TAK | NIE | TAK | NIE | TAK | NIE |
| Holandia | pomiar ciśnienia | TAK | TAK | NIE | TAK | NIE | TAK |
| Norwegia | pomiar ciśnienia, pomiar stężenia glukozy we krwi, badanie poziomu cholesterolu, badanie znamion, badanie pod kątem raka jelita grubego | TAK | TAK | TAK | TAK | TAK | TAK |
| Portugalia[5] | pomiar ciśnienia, pomiar stężenia glukozy we krwi, badanie poziomu cholesterolu, test na HIV i WZW B i C, | TAK | TAK | TAK | TAK | TAK | TAK |
| Szwecja | pomiar ciśnienia, pomiar stężenia glukozy we krwi, badanie poziomu cholesterolu, badanie znamion | TAK | TAK | TAK | NIE | TAK | TAK |
| Wielka Brytania | pomiar ciśnienia, pomiar stężenia glukozy we krwi, badanie poziomu cholesterolu, pomiar masy ciała | TAK | TAK | TAK | TAK | TAK | TAK |
Wielka Brytania
Opieka farmaceutyczna w Wielkiej Brytanii wdrażana była stopniowo. Pierwsze usługi wprowadzano lokalnie, w ramach indywidualnych inicjatyw. Od 2009 roku funkcjonuje program Healthy Living Pharmacies (HLP), który zakłada dofinansowanie działalności aptek na trzech poziomach. Pierwszy z nich obejmuje edukację zdrowotną i promocje zdrowego trybu życia, drugi – działania z zakresu profilaktyki, trzeci – dostarczanie zaleceń zdrowotnych. To, który poziom dofinansowania uzyska apteka, zależne jest od tego, czy spełnia kryteria akredytacyjne.
Zakres usług świadczonych przez farmaceutów w Wielkiej Brytanii jest bardzo szeroki. Najbardziej zaawansowaną usługę stanowią konsultacje zdrowotne w zakresie powszechnych schorzeń, których leczenie jest wystandaryzowane i nie zawsze wymagają konsultacji lekarskiej (np. przeziębienie czy zatrucie pokarmowe).
Przedstawione w raporcie IQVIA opracowania dotyczące opieki farmaceutycznej w Wielkiej Brytanii wskazują na jej wysoką skuteczność i opłacalność finansową. 79% badanych pacjentów przyznało, że konsultacje farmaceutyczne zastąpiły im wizyty u lekarza POZ, a 87% stwierdziło lepsze zrozumienie swoich leków po przeglądzie lekowym.
Przykład Wielkiej Brytanii pokazuje, że wprowadzanie opieki farmaceutycznej może być rozłożone w czasie. Zdefiniowanie kilku poziomów o zróżnicowanych kryteriach pozwala na stopniowe wdrażanie rozwiązań, w zależności od aktualnych możliwości apteki. Ponadto nie każda placówka musi dążyć do osiągnięcia pełnego zakresu opieki farmaceutycznej.
Rekomendacje IQVIA dotyczące wdrożenia w Polsce opieki farmaceutycznej przedstawiono w osobnym artykule. (Patrz: “Jak wdrożyć opiekę farmaceutyczną w Polsce? Raport IQVIA”.)
Holandia
W Holandii występuje podział na apteki sprzedające tylko leki na receptę oraz takie, które oferują jedynie leki bez recepty. Usługi opieki farmaceutycznej świadczone są w tych pierwszych. Zakres podstawowych, finansowanych przez państwo usług farmaceutycznych jest dość wąski. Dodatkowo apteki mogą świadczyć także usługi komercyjne, dostępne zwykle w ramach polisy ubezpieczeniowej. Należą do nich np. konsultacje związane z planowaniem podróży czy zapewnienie pacjentowi kontynuacji leczenia po hospitalizacji.
Ciekawą usługą komercyjną jest działalność edukacyjna – prowadzenie przez farmaceutów szkoleń odnośnie samoleczenia oraz zdrowego trybu życia. Szkolenia odbywają się w szkołach, firmach lub podczas ogólnokrajowych kampanii zdrowotnych.
Rozwój opieki farmaceutycznej w Holandii jest silnie wspierany rozwiązaniami IT. Należą do nich np. automatyczna identyfikacja szkodliwych interakcji pomiędzy lekami czy powiadamianie farmaceuty o pierwszym zrealizowaniu przez pacjenta recepty na dany lek.
Przedstawione w raporcie IQVIA wyniki badań odnośnie opłacalności opieki farmaceutycznej w Holandii wskazują na korzyści dla pacjenta i systemu opieki zdrowotnej. Przeglądy lekowe pozwoliły uniknąć 16% hospitalizacji, co przełożyło się na oszczędności rzędu 160 mln euro rocznie.
Przykład Holandii dowodzi, że wdrożenie i świadczenie usług opieki farmaceutycznej jest dużo łatwiejsze z rozwiniętym i sprawnie działającym systemem IT. Pokazuje również, że farmaceuta może pełnić funkcję edukacyjną także poza apteką, prowadząc szkolenia np. w szkołach czy zakładach pracy.
Norwegia
Usługi opieki farmaceutycznej w Norwegii skupiają się przede wszystkim na profilaktyce i wsparciu terapii konkretnych chorób przewlekłych takich jak cukrzyca, nadciśnienie czy astma. Państwo finansuje 2 usługi: instruktaż użycia inhalatora oraz wsparcie związane z wprowadzeniem nowego leku do terapii chorób krążenia. Koszt pozostałych jest pokrywany przez pacjenta lub ubezpieczyciela.
Na uwagę zasługuje przede wszystkim duża ilość badań diagnostycznych możliwych do wykonania w aptece. Oprócz tych podstawowych, jak pomiar ciśnienia czy stężenia glukozy we krwi farmaceuta może wykonać np. test kontrolny pod kątem ryzyka wystąpienia raka jelita grubego oraz badanie znamion.
Jak czytamy w raporcie IQVIA usługi opieki farmaceutycznej w Norwegii przyczyniają się do wzrostu skuteczności terapii. Przykładowo w przypadku instruktażu używania inhalatora, przywołane w raporcie badania wykazały, że po odbyciu konsultacji 90% badanych poprawnie stosowało urządzenie, podczas gdy przed przystąpieniem do programu 70% pacjentów popełniało krytyczne błędy.
Przykład Norwegii dowodzi, że efektywne może okazać się wprowadzenie usług farmaceutycznych skoncentrowanych na wsparciu leczenia konkretnej choroby przewlekłej. Pokazuje również, że farmaceuta może wykonywać w aptece także bardziej zaawansowane badania diagnostyczne.
Szwecja
Opiekę farmaceutyczną w Szwecji wdrażano etapami. Przez 10 lat prowadzone były coroczne kampanie społeczne, które miały na celu zwiększenie świadomości pacjentów i farmaceutów w zakresie określonych schorzeń, takich jak np. astma, alergia, choroby skórne itd. Następnie w 11 aptekach w Szwecji wprowadzono bezpłatne konsultacje z farmaceutą. Sukces pilotażu zaowocował umożliwieniem świadczenia usługi w całym kraju. Decyzja o wprowadzeniu konsultacji z farmaceutą podejmowana jest indywidualnie przez kierownika apteki, aktualnie ok. 1/3 aptek świadczy tę usługę. Niektóre apteki nie prowadzą konsultacji w uniwersalnym zakresie, ale skupiają się na konkretnym schorzeniu, np. cukrzycy lub chorobach układu krążenia.
Inną ważną usługą, opłacaną przez pacjenta, są szczepienia w aptece. Pacjent może zaszczepić się nie tylko przeciwko grypie, ale też durowi brzusznemu czy kleszczowemu zapaleniu mózgu.
Rozwój opieki farmaceutycznej w Szwecji wspierany jest przez rozbudowany system IT. Dzięki niemu farmaceuta ma pełny obraz leków zażywanych przez pacjenta i automatycznie identyfikowane są potencjalne szkodliwe interakcje.
Przykład Szwecji pokazuje, że edukacja pacjentów i farmaceutów oraz ich współpraca podczas kampanii społecznych jest ważnym krokiem ułatwiającym wprowadzenie opieki farmaceutycznej. Dowodzi również, że dobrym pomysłem mogą być programy pilotażowe i wdrażanie usług początkowo w niewielkim zakresie, stopniowo poszerzanym.
Austria
Według danych z raportu IQVIA zakres usług opieki farmaceutycznej świadczonych w Austrii jest szeroki i zróżnicowany. Oprócz podstawowych usług wymienionych w tabeli austriaccy farmaceuci zostali włączeni w prowadzenie terapii substytucyjnej u pacjentów uzależnionych od substancji opioidowych. Pacjent objęty terapią otrzymuje dzienne dawki substancji pod nadzorem farmaceuty w aptece. Na szczególną uwagę zasługują usługi logistyczne jak np. wysyłka leku w nagłych przypadkach – przy sposobie dostawy zorganizowanym przez pacjenta. Dzięki temu osoby starsze lub z ograniczoną mobilnością mogą otrzymać lek, którego pilnie potrzebują.
Inna ciekawa usługa opisana w raporcie to „Telefon do apteki”. Usługa dostępna jest 24 h, 7 dni w tygodniu, w całym kraju. Pacjent, dzwoniąc pod uniwersalny numer, może otrzymać informacje na temat leku, który stosuje lub zamierza zażyć oraz odnośnie położenia najbliższej apteki. Jest to szczególnie przydatne dla osób starszych, które nie mają dostępu do Internetu i często miewają problemy ze zrozumieniem informacji zawartych w ulotkach leków.
Dodatkowym wsparciem rozwoju i efektywności usług opieki farmaceutycznej w Austrii są rozwiązania IT. W systemie e-Medikation przechowywane są dane odnośnie leków przepisanych i wydanych pacjentowi w ciągu ostatniego roku. Oprócz pacjenta, do jego konta ma dostęp lekarz prowadzący oraz farmaceuta. Dzięki temu możliwa jest dokładniejsza identyfikacja szkodliwych interakcji międzylekowych oraz lepsze zrozumienie historii leczenia pacjenta.
Model opieki farmaceutycznej w Austrii pokazuje, że zakres świadczonych przez farmaceutę usług może wykraczać poza obszar apteki i obejmować np. usługi logistyczne i telefoniczne. Dowodzi także, że farmaceuta może stanowić duże wsparcie dla pacjentów walczących z uzależnieniami.
Finansowanie usług OF
Każde z państw europejskich ma nieco inny model finansowania opieki farmaceutycznej. Zazwyczaj występuje jednak podział na usługi farmaceutyczne finansowane przez płatnika lub samorządy oraz usługi komercyjne, których koszt ponosi pacjent lub jego ubezpieczyciel. Część działalności związanej z opieką farmaceutyczną może być także pokrywana z przychodów aptek. Ciekawy przypadek stanowi Francja, gdzie udział w finansowaniu konsultacji mają również firmy farmaceutyczne, którym zależy na lepszym zrozumieniu przez pacjenta działania leku i celu terapii.[6] Różnice między państwami wynikają przede wszystkim z odmiennego udziału wymienionych źródeł finansowania. W niektórych krajach np. Wielkiej Brytanii czy Szwecji większość usług jest bezpłatnych dla pacjenta. Przeciwnie w Norwegii czy Holandii, gdzie zdecydowanie większy jest udział usług komercyjnych.
Doświadczenia innych państw europejskich stanowią cenne źródło wiedzy odnośnie wdrażania, rozwoju i finansowania usług farmaceutycznych. Jak na ich podstawie wypracować optymalny model wprowadzenia opieki farmaceutycznej w Polsce? To zagadnienie będzie tematem kolejnego artykułu.
Piśmiennictwo
- Pharmaceutical Group of European Union (PGEU): Overview of Community Pharmacy Services in Europe. 2016, pełny tekst .pdf⬏
- Tommelein E. et al. Medication screening by the community pharmacist in Belgium. Journal de pharmacie de Belgique. 2016, abstrakt⬏
- Søndergaard B. Implementation of Pharmacy Services in Denmark. 2014, pełny tekst .pdf⬏
- Gastelurrutia M.A., Faus M.J., Martínez-Martínez F. Primary health care policy and vision for community pharmacy and pharmacists in Spain. Pharmacy Practice. 2020, pełny tekst .pdf⬏
- Felix J. et al. Social and economic value of Portuguese community pharmacies in health care. BMC Health Services Research. 2017, pełny tekst .pdf⬏
- Chemistanddruggist.co.uk: Big interview: What’s so special about the French model of pharmacy? 05.07.2019, pełny tekst⬏
Ciekawostką jest fakt, że przeglądy lekowe jako usługa już nie są praktykowane w Anglii. W pewnym stopniu zostały zastąpione przez nowy serwis-discharge medicine service (DMS), który polega na tym, że szpital po wypisaniu pacjenta przesyła do jego apteki (pacjenci mają swoje “stałe, nominowane” apteki) elektronicznie listę leków, które zostały wstrzymane/wprowadzone w szpitalu i krótki opis dlaczego (nie zawsze a szkoda:)). Chodzi to, by farmaceuta przed wydaniem każdej recepty dla pacjenta sobie zerknął czy jego przychodnia uwzględniła te zmiany ze szpitala. Przychodnia dodatkowo otrzymuje szerszy opis pacjenta ze szpitala, więc apteka jest tym double-checkiem w tym układzie:)
Na przykład, na wypisie ze szpitala ramipril 2.5 mg został podniesiony do 5 mg, a za miesiąc pacjent otrzymuje tę samą, starą receptę na 2.5 mg. Tutaj system chce, żebyśmy zainterweniowali i skonsultowali to z przychodnią/upewnili się pacjentem, że powiedziano mu o zwiększeniu dawki.
Dzięki za aktualizację informacji! 🙂