Jeżówka była używana od wieków przez Indian z plemienia Siuksów w leczeniu kolek, infekcji oraz ran po ukąszeniu wężów. Została wprowadzona do medycyny w Stanach Zjednoczonych w XVIII wieku. Z nastaniem ery antybiotyków jej znaczenie zostało zmarginalizowane. Współcześnie coraz częściej powraca się do niej, głównie dlatego, że wzrosła świadomość ograniczeń antybiotykoterapii, a liczne badania kliniczne potwierdzają jej skuteczność.^[1]

Surowce

Ziele jeżówki – Echinaceae purpureae herba

Korzeń jeżówki – Echinaceae angustifoliae radix

Skład chemiczny

Do głównych substancji aktywnych zawartych w jeżówce należą polisacharydy, alkamidy, pochodne kwasu kawowego, kwas cykoriowy, cynaryna, ponadto kwas chlorogenowy i izochlorogenowy. Echinakozyd występuje jedynie w korzeniu jeżówki. Ponadto są obecne flawonoidy (kwercetyna, kemferol, rutozyd, luteolina, apigenina i izoramnetyna), olejek eteryczny, poliacetyleny, witaminy, minerały, kwasy tłuszczowe, żywice, glikoproteiny i sterole.^[2]

Działanie

Jeżówka purpurowa wykazuje działanie:

• immunomodulujące (potwierdzone klinicznie),^[3]
• przeciwzapalne (potwierdzone w badaniach in vitro i in vivo, także po podaniu miejscowym),^[4][5]
• przeciwwirusowe (wykazane w badaniach in vitro).^[6]

Zastosowanie poparte wynikami badań klinicznych

W badaniach klinicznych jeżówka purpurowa ma udowodnioną skuteczność w schorzeniach, takich jak:

• Infekcje wirusowe dróg oddechowych. Skuteczność potwierdzono w przeglądzie Cochrane oraz kilku metaanalizach.^[7][8][9] Jeżówka moduluje odpowiedź układu odpornościowego poprzez wpływ na niespecyficzną odpowiedź typu komórkowego.^[1]

Zobacz też: Bez czarny (Sambucus nigra L.)

Zastosowanie jako tradycyjny produkt leczniczy roślinny

Jeżówka purpurowa może być stosowana w leczeniu takich dolegliwości jak:

• Przeziębienie. Wyciągi alkoholowe z jeżówki wykazują działanie przeciwzapalne. Alkamidy hamują syntezę tlenku azotu oraz izoenzymy COX-1 i COX-2, a także obniżają poziom prostaglandyn E2. Oprócz tego kwas kawowy stymuluje aktywność arginazy.
• Łagodny trądzik. Usunięcie plam i wyprysków.^[10]

Zastosowanie w medycynie ludowej

Jeżówka purpurowa jest stosowana w medycynie ludowej jako środek na takie schorzenia jak: stany zapalne górnych dróg oddechowych, choroby skóry (rany, oparzenia, infekcje i stany zapalne skóry) oraz opryszczka.^[1]

Interakcje

Jeżówka purpurowa może wchodzić w interakcje z lekami, takimi jak:

• leki stosowane w leczeniu nowotworów i leki przeciwwirusowe – wpływ na metabolizm i enzymy transportujące,^[11][12]
• leki immunosupresyjne (np. cyklosporyna) – wykazuje efekt antagonistyczny,
• chemioterapeutyki wpływające na szpik kostny – potencjalne zwiększenie liczby białek krwinek, zmniejszenie toksyczności i poprawa jakości życia pacjenta, jeśli stosowana pomiędzy cyklami chemioterapii.

Bezpieczeństwo stosowania

Jeżówka jest zwykle dobrze tolerowana. Pryz krótkotrwałym stosowaniu istnieje niewielkie ryzyko odwracalnych i krótkotrwałych zaburzeń pracy przewodu pokarmowego i wysypek.^[13]

Jeżówka jest również bezpieczna dla astmatyków i są znane tylko pojedyncze przypadki, kiedy spowodowała zaostrzenie choroby lub reakcję alergiczną.

Przeciwwskazania do stosowania preparatów zawierających jeżówkę purpurową mają:

• osoby z alergią na rośliny z rodziny astrowatych (Asteraceae),
• pacjenci z chorobami autoimmunologicznymi (stwardnienie rozsiane, reumatoidalne zapalenie stawów), jak również z aktywną gruźlicą i leukocytozą.^[1]

Według monografii EMA nie jest zalecane przyjmowanie jeżówki przez kobiety w ciąży i w czasie laktacji oraz podawanie surowca dzieciom do 12. roku życia ze względu na brak dostatecznych danych na temat bezpieczeństwa.

Nie zaleca się stosowania wyciągów jeżówki dłużej niż 10 dni.

Czytaj też:

Lubczyk ogrodowy – Levisticum officinale Koch.

Chmiel zwyczajny – Humulus lupulus L.

O probiotykach i prebiotykach, czyli w jakich sytuacjach warto rozważyć ich rekomendację

Praktyczne wskazówki dla pacjentów

Jeżówka purpurowa wykazuje działanie immunomodulujące, przeciwzapalne, przeciwwirusowe.

Badania kliniczne potwierdzają skuteczność jeżówki purpurowej w leczeniu (jak również profilaktyce) schorzeń górnych dróg oddechowych (zapalenie zatok, przeziębienie, infekcje grypopodobne i zapalenie gardła).

Przykładowe preparaty

Leki zawierające jeżówkę pospolitą, które mogą być stosowane pomocniczo w przeziębieniu jako środek wzmacniający odporność, to:

• Echinerba – tabletki zawierające wyciąg suchy z ziela jeżówki purpurowej (3,5-4,5 : 1),
• Succus Echinaceae – płyn doustny.

Ponadto na rynku dostępne są leki złożone z jeżówką purpurową lub wyciągiem do stosowania pomocniczo w przeziębieniu jako środek wzmacniający odporność:

• Alchinal – proszek do sporządzania zawiesiny.
• Immunofort – płyn doustny.
• Echinasal – syrop.
• Esberitox N – tabletki.

Ponadto jeżówka jest składnikiem leku złożonego:

• Reumaherb – tabletki powlekane, zwierające wyciąg z wiązówki, jeżówki i hakorośli (do stosowania w chorobach zwyrodnieniowych stawów).

Piśmiennictwo

1. Blumenthal M, Goldberg A, Brinckmann J: Herbal medicine: expanded commission E monographs. Integrative Medicine Communications, 2000.⬏⬏⬏⬏
2. Pizzorno J, Murray M:Textbook of natural medicine. Elsevier, 2006.⬏
3. Ernst E: The risk-benefit profile of commonly used herbal therapies: Ginkgo, St. John’s Wort, Ginseng, Echinacea, Saw Palmetto, and Kava. Ann Intern Med, 2002.⬏
4. Raso GM et al.: In-vivo and in-vitro anti-inflammatory effect of Echinacea purpurea and Hypericum perforatum. J Pharm Pharmacol, 2002.⬏
5. Zhai Z et al.: Alcohol extracts of Echinacea inhibit production of nitric oxide and tumor necrosis factor-alpha by macrophages in vitro. Food Agric Immunol, 2007.⬏
6. Pleschka S: Anti-viral properties and mode of action of standardized Echinacea purpurea extract against highly pathogenic avian Influenza virus (H5N1, H7N7) and swine-origin H1N1 (S-OIV). Virology Journal, 2009.⬏
7. Linde K et al.: Echinacea for preventing and treating the common cold. Cochrane Database Syst Rev, 2006.⬏
8. Schoop R et al.: Echinacea in the prevention of induced rhinovirus colds: a meta-analysis. Clin Ther, 2006.⬏
9. Woelkart K, Linde K, Bauer R: Echinacea for preventing and treating the common cold. Planta Med, 2008.⬏
10. EMA: European Union herbal monograph on Echinacea purpurea (L.) Moench, radix, 2017.⬏
11. Meijerman I, Beijnen JH, Schellens JH: Herb-drug interactions in oncology: focus on mechanisms of induction. Oncologist, 2006.⬏
12. Van den Bout-van den Beukel CJ et al.: Possible drugmetabolism interactions of medicinal herbs with antiretroviral agents. Drug Metab Rev, 2006.⬏
13. Huntley AL, Thompson Coon J, Ernst E: The safety of herbal medicinal products derived from Echinacea species: a systematic review. Drug Saf, 2005.⬏