Cześć, tu Magdalena Burat. Witam w programie Pogadanki Farmaceutyczne. W tym odcinku porozmawiamy o kodeinie. Jakich informacji udzielić pacjentowi i na co uważać? Zapraszam.
Kodeina została pierwotnie dopuszczona do obrotu w Stanach Zjednoczonych w 1950 roku jako opioidowy lek przeciwbólowy. Opiaty, takie jak kodeina, pochodzą z opium, czyli substancji otrzymywanej przez wysuszenie soku mlecznego z niedojrzałych makówek maku lekarskiego (Papaver somniferum). Kodeina może być również otrzymywana z morfiny.
Kodeina jest lekiem opioidowym, który wykazuje działanie przeciwbólowe oraz przeciwkaszlowe. Chemicznie kodeina jest eterem metylowym morfiny i występuje w niewielkich ilościach w opium. Kodeina jest selektywnym agonistą receptora opioidowego µ, ale o znacznie słabszym powinowactwie do tego receptora niż morfina. Receptory µ odpowiedzialne są za przenoszenie bodźców bólowych w organizmie oraz w OUN. Za działanie przeciwbólowe odpowiada metabolit kodeiny, czyli morfina. Kodeina zwiększa tolerancję na ból, zmniejszając istniejący dyskomfort. Oprócz zmniejszania bólu kodeina powoduje również uspokojenie, senność i depresję oddechową. Kodeina wykazuje również działanie przeciwkaszlowe, poprzez bezpośrednie działanie na ośrodek kaszlu w rdzeniu. Warto jednak dodać, że praktyczne znaczenie ma tylko działanie analgetyczne kodeiny, ponieważ działanie przeciwkaszlowe występuje przy wyższych dawkach niż te dostępne w lekach bez recepty.
Przejdźmy teraz do sedna – jakie informacje warto przekazać pacjentowi przy każdym wydaniu preparatu z apteki, o czym poinformować w razie dodatkowych pytań, a o czym lepiej nie wspominać?
Kodeina może zmniejszać motorykę jelit, zarówno poprzez lokalny jak i ośrodkowy mechanizm działania, co może prowadzić do zaparć. Przewlekłe stosowanie opioidów, w tym kodeiny, może prowadzić do niedrożności jelit, szczególnie u pacjentów z ograniczonymi możliwościami poruszania się. Nie rekomenduj jej zatem pacjentom ze skłonnościami do zaparć, zwłaszcza pacjentom geriatrycznym, stosującym leki o potencjale przeciwcholinergicznym. Kodeina wykazuje słabe działanie uspokajające, w związku z czym u pacjentów może pojawić się również sedacja, zwłaszcza na początkowym etapie stosowania leku. Ostrzeż pacjenta, by zachował szczególną ostrożność w przypadku kiedy zamierza prowadzić samochód. Należy także pamiętać o tym, że przy stosowaniu innych leków uspakajających działanie sedatywne będzie szczególnie nasilone. Działaniem niepożądanym zagrażającym życiu jest zahamowanie ośrodka oddechowego, które może pojawić się zwłaszcza w przypadku przedawkowania kodeiny oraz u osób z ryzykiem bezdechu sennego czy współistniejącymi chorobami płuc. Zaleć pacjentowi, by bezwzględnie przestrzegał ustalonego dawkowania leku. Dobowa dawka kodeiny u pacjentów z masą ciała powyżej 50 kg nie powinna przekroczyć 240 mg.
Co warto dodać, jeśliby pacjent pytał albo jeśli macie więcej czasu? Warto dodać, że ze względu na różne mechanizmy działania, połączenie kodeiny i kwasu acetylosalicylowego lub paracetamolu powoduje addytywne działanie przeciwbólowe, dlatego na rynku jest dostępna właśnie w takich połączeniach. Przekaż także pacjentowi, że kodeina wchodzi w interakcje z innymi lekami oraz alkoholem. Udziel pacjentowi informacji, że łączenie kodeiny z alkoholem lub lekami nasennymi, w tym benzodiazepinami czy barbituranami zwiększa ryzyko sedacji oraz depresji ośrodka oddechowego. Należy zwrócić uwagę pacjenta, by nie łączył również kodeiny z neuroleptykami, takimi jak haloperidol czy chlorpromazyna oraz z inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny, takimi jak paroksetyna czy fluwoksamina, z uwagi na zmniejszenie efektu przeciwbólowego.
Pamiętaj również, żeby odradzać stosowania leków bez recepty z kodeiną kobietom ciężarnym oraz karmiącym piersią. Badania na zwierzętach wykazały jej teratogenne działanie, i choć nie ma podobnych dowodów z badań przeprowadzonych na ludziach, należy założyć że istnieje takie ryzyko. W przypadku kobiet karmiących warto zapamiętać, że kodeina przenika do mleka i może powodować niebezpieczną dla życia depresję ośrodka oddechowego u karmionego dziecka.
Na koniec jeszcze jedna ważna informacja. Stosowanie kodeiny wiąże się z ryzykiem rozwoju uzależnienia od opioidów, dlatego jej stosowanie powinno być ograniczone do przypadków, kiedy do dyspozycji nie mamy bezpieczniejszej, alternatywnej metody leczenia. Z uwagi na kryzys opioidowy, wiele krajów wydało ograniczenia dotyczące sprzedaży leków z tej grupy, w tym kodeiny. Na mocy rozporządzenia Ministra Zdrowia od 1 stycznia 2017 r. pacjenci jednorazowo mogą zakupić ilość leku, w którym zawartość kodeiny nie przekracza 240 mg.
To już wszystko, dziękuję za uwagę i do zobaczenia w kolejnym odcinku.
