Do okienka w aptece podchodzi pacjent. Słyszysz „chciałbym zrealizować receptę”. Odruchowo odpowiadasz „najpierw kod, później PESEL”. Na ekranie monitora widzisz wyświetlające się pozycje na e-recepcie. Pierwsza, druga, trzecia, czwarta… w tym momencie przestajesz liczyć i po prostu zaczynasz realizację od pierwszej pozycji. Ale zaraz! Pacjent mówi, że ma jeszcze jeden kod. Powtórka: kod, PESEL, wyświetlające się pozycje na ekranie. W sumie widzisz recepty na 10 leków dla jednego pacjenta.
Czy to rzadkość? Niekoniecznie. Obecnie wśród pacjentów odwiedzających aptekę przeważający procent z nich jest po 60. r.ż., czyli w wieku podeszłym. Pacjenci w tym wieku zwykle cierpią na choroby przewlekłe, często z licznymi schorzeniami towarzyszącymi. Recepty dla jednej osoby na leki hipotensyjne, przeciwcukrzycowe, przeciwzakrzepowe i uspokajające nie stanowią rzadkości. Stosowanie wielu leków z różnych grup terapeutycznych jest określane mianem polipragmazji i zazwyczaj jest niestety koniecznością. Warto jednak pamiętać, że nie każde leki można ze sobą łączyć, a wręcz wielu nie można. Ponadto u osób starszych ze względu na wiek występują zmiany w farmakokinetyce leków, co sprawia, że dobór odpowiedniej dawki staje się coraz trudniejszy, szczególnie że inne stosowane leki mogą dodatkowo wpływać na swoje stężenia w osoczu. Zarówno problem interakcji najczęściej stosowanych leków u pacjentów geriatrycznych jak i ich działania niepożądane oraz przykłady zostały przystępnie opisane w Vademecum.
Czy jednak interakcje lekowe i polipragmazja to jedyne problemy, jakie można wyróżnić, mówiąc o farmakoterapii osób geriatrycznych? Zdecydowanie nie. Starsi pacjenci często stosują liczne leki dostępne bez recepty w celu łagodzenia popularnych dolegliwości, takich jak zaparcie czy bezsenność. Warto jednak zwrócić uwagę, że porada farmaceutyczna nie powinna ograniczać się do wydania odpowiedniego preparatu, lecz uwzględniać również wywiad, dzięki któremu możemy dowiedzieć się, jakie leki stosuje pacjent oraz czy jego doraźne dolegliwości nie są działaniem niepożądanym ich zażywania. Leki, które mogą wywoływać często zgłaszane przez pacjentów działania niepożądane, zostały szeroko opisane w Vademecum. Publikacja podejmuje również temat bezpieczeństwa stosowania różnych grup substancji leczniczych, ponieważ nie wszystkie leki są tak samo bezpieczne dla osób młodszych i starszych.
Wśród pytań, jakie możemy usłyszeć od pacjenta geriatrycznego, można wyróżnić nie tylko te odnośnie już stosowanych leków lub częstych dolegliwości, lecz również pytania odnośnie preparatów naturalnych działających wzmacniająco. Wielu pacjentów pyta w aptece o suplementy diety mające poprawiać pamięć, ułatwiać zasypianie, wspierać funkcjonowanie układu moczowego i gruczołu krokowego, wzmacniać pracę serca czy stymulować odporność. Większość pracowników aptek czuje się zagubiona w świecie suplementów diety, których z roku na rok pojawia się coraz więcej na rynku. W Vademecum zostały szczegółowo omówione surowce naturalne najczęściej występujące jako składniki suplementów diety dla osób starszych, z uwzględnieniem ich skuteczności klinicznej. Ponadto zestawiono popularne preparaty wieloskładnikowe i toniki, zarówno o statusie leków OTC jak i suplementów diety.
W Vademecum poruszono również aspekty, które będą istotne dla prowadzenia w przyszłości opieki farmaceutycznej. W przystępny sposób opisano zasady komunikacji z pacjentami geriatrycznymi, przyczyny i możliwości poprawy non-compliance, metody tzw. „oceny geriatrycznej” oraz proste testy pozwalające na przesiewową ocenę zaburzeń poznawczych.
Opisane powyżej zagadnienia oraz wiele innych użytecznych informacji znajdziecie w najnowszej publikacji Wydawnictwa Farmaceutycznego pt. „Opieka farmaceutyczna nad pacjentem geriatrycznym”.
Dużo jest zmian w porównaniu z Zeszytami Aptecznymi? Żaden system zdrowotny na świecie sobie z tym problemem nie radzi, nawet w krajach anglosaskich są daleko od panowania nad tym w skali makro. Swoją drogą wiele organizacji na szczęście już odchodzi od używania słowa non-compliance. Posłuszny powinien być niewolnik, nie pacjent 😉 Farmaceuta nie jest od zwiększania czy poprawiania compliance, tylko od uczestniczenia w concordance.
Myślę, że pisanie o concordance w tytule raczej wprowadziłoby więcej zamieszania, bo mało kto wie, co to jest. W podręczniku wspominamy o concordance (jako zrozumienie i akceptacja zaleceń terapeutycznych) vs. compliance (jako stosowanie się). Pełna zgoda, że powinniśmy mówić więcej o concordance, ale wielka szkoda, że nie ma dobrych polskich odpowiedników tych słów, bo wprowadzanie polskim farmaceutom nowego anglojęzycznego pojęcia na pewno nie sprawi, że chętniej przyjrzą się lekom pacjenta. Co do zmian z Zeszytami, generalnie jest to całkiem nowy podręcznik, oznaczenie go jako Wydanie II wynikało raczej z sentymentu do naszej pierwszej publikacji, od której wszystko się zaczęło. 🙂
Dzięki Konrad za odp. Geriatryczne Zeszyty bardzo lubiłem i dość często do nich sięgam, może się skuszę na nowy skoro jest całkiem inny 🙂 W kwestii concordance i compliance to tylko słowa, pewnie, że nie ma sensu używać w tytułach słów, których nikt nie zrozumie, ale tu chodzi o mentalność. Byłem w Polsce na bardzo wielu konferencjach, nasłuchałem się wypowiedzi wielu ekspertów i praktycznie nigdy nie było ani słowa, że może by pacjenta o coś spytać, concordance to fikcja, nie ma ani czasu, narzędzi, ani zwykle chęci ze strony lekarzy. Wytyczne, liczby, schematy terapeutyczne, komputery niedługo zastąpią lekarzy i farmaceutów jak to będzie tak wyglądać, bo będzie taniej i efektywniej 😉