Gdy otrzymujemy receptę, to jednym z elementów jej realizacji jest wyliczenie, jaką ilość leku można wydać pacjentowi. W przypadku tabletek, kapsułek, czopków jest to proste matematyczne wyliczenie.
Sprawa staje się bardziej skomplikowana, gdy mamy do czynienia z kroplami doustnymi, kroplami do oczu, ampułkami lub maściami. Tutaj same wyliczenia nie wystarczą, należy jeszcze wziąć pod uwagę, jak długo po otwarciu ważne jest opakowanie albo ile kropli można otrzymać z 1 ml roztworu. W takiej sytuacji najlepiej jest odnieść się do zapisu w ChPL lub w ulotce dla pacjenta. (Patrz: “Czym różni się ulotka do leku od Charkterystyki Produktu Leczniczego (ChPL)?”.)
Opakowania których leków można dzielić?
Należy też pamiętać o tym, że produkty lecznicze, których opakowania wolno dzielić to:
- antybiotyki do stosowania wewnętrznego,
- leki w postaci przeznaczonej do podawania pozajelitowego,
- leki w postaci do podawania wziewnego,
- leki posiadające kategorię dostępności “Rpw”,
- leki zawierające substancje psychotropowe z grup III-P i IV-P lub środki odurzające z grupy II-N, określone w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii.
Dzielenie jest dozwolone, jeżeli nie przyczyni się ono do zmiany gwarantowanej przez producenta jakości produktu leczniczego, a każde wydane opakowanie bezpośrednie jest oznakowane datą ważności i numerem serii, w opakowaniu własnym apteki, do którego dołącza się ulotkę lub jej kopię.[1]
W przypadku, gdy na recepcie wpisane jest dawkowanie, na podstawie którego nie można wykonać wyliczenia ilości możliwej do wydania (np. 1 x 1 przy insulinie lub maści), to takie dawkowanie należy potraktować jako brak dawkowania i wydać dwa najmniejsze refundowane opakowania lub jeżeli jest to lek pełnopłatny to 2 najmniejsze zarejestrowane opakowania.
Kontrowersje wzbudza sytuacja, gdy z wyliczonego dawkowania wychodzi ilość mniejsza niż najmniejsze opakowanie umieszczone na listach refundacyjnych, a opakowanie należy to tych grup leków, które wolno dzielić. Przy tego rodzaju problemach można rozważyć, że zapis w w/w rozporządzeniu pozwala dzielić takie opakowania, ale nigdzie nie zostało zapisanie, że trzeba je dzielić. Z praktyki jednak wynika, że bezpieczniej jest podzielić opakowanie i jeśli tak wynika z dawkowania wydać mniej niż jedno najmniejsze.
Ile kropli i ampułek można wydać?
Krople do oczu najczęściej są ważne 1 miesiąc od otwarcia, ale nie musi to być regułą. Należy to wziąć pod uwagę, wyliczając ilość, jaką mamy wydać. Nawet jeżeli z wyliczeń wychodzi, że ilość zawarta w buteleczce wystarczy na np. 50 dni, to pacjent po miesiącu będzie musiał wyrzucić otwarte opakowania.
Informacje dotyczące prawidłowego stosowania kropli ocznych omówiono w osobnych artykułach:
- (Patrz: “Jak prawidłowo stosować krople i maści do oczu? [edukacja pacjenta]”.)
- (Patrz: “Jaka jest prawidłowa kolejność stosowania kropli do oczu? [Q&A]”.)
W ten sam sposób należy podejść do ampułek, a zwłaszcza insulin, które nie są wykorzystywane jednorazowo i sprawdzić, czy w ChPL nie wpisano okresu trwałości ampułki od momentu jej otwarcia.
Wyliczając ilość kropli doustnych, należy dowiedzieć się, ile kropli danego roztworu zawarte jest w 1 ml i dopiero opierając się na tej informacji dokonać obliczeń. W sytuacji, gdy w ChPL brak jest takiej informacji, a mamy do czynienia z roztworem wodnym można przyjąć, że z 1 ml pacjent otrzyma 20 kropli.
Ile maści można wydać?
Najwięcej problemu może sprawić wyliczanie ilości maści, którą można wydać. Dawkowanie 1 x dziennie nie pozwala na wyliczenie, w jakim czasie pacjent zużyje tubkę maści, kremu czy żelu. Takie dawkowanie jest nieprecyzyjne i nie pozwala na wyliczenie ilości możliwej do wydania. Można wtedy wydać 2 najmniejsze opakowania umieszczone na listach refundacyjnych lub gdy produkt nie jest refundowany to 2 najmniejsze zarejestrowane opakowania. Warto jednak sprawdzić, czy w ChPL nie jest zawarta informacja o trwałości leku po otwarciu. Np. w przypadku niektórych maści i kremów ze sterydami jest ona określona na 4 tygodnie.
Farmaceuci posiadają wiedzę o trwałości różnych substancji w różnych postaciach leku. Jednak podczas dokonywania obliczeń ilości możliwej do wydania należy opierać się na informacjach zawartych w ChPL, aby w razie kontroli móc uzasadnić swoje wyliczenia. W osobnych artykułach omówię przykłady takich obliczeń dla konkretnych postaci leków.
Konkretne przykłady dawkowania oraz właściwy sposób postępowania zaprezentowano w osobnych opracowaniach:
- (Patrz: “Recepty na maści, krople, żele – przykłady obliczeń ilości do wydania”.)
- Krople doustne i zawiesiny – przykłady wyliczeń
Piśmiennictwo
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn.12.10.2018 w sprawie zapotrzebowań oraz wydawania z apteki produktów leczniczych, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyrobów medycznych ze zmianami pełny tekst.pdf⬏
dziękuję za pomocny artykuł.
Witam,bardzo dziękuję Pani Małgosiu za tę garść potrzebnych i ważnych informacji.A gdyby się Pani pokusiła o przygotowanie kalkulatora do kropli ocznych ? Lub poprosiła kogoś ,kto się na tym zna …Byłoby super !!! Pozdrawiam serdecznie i życzę dużo zdrowia i radości,Aldona
Na pewno zastanowimy się, czy udałoby się coś takiego ułożyć 🙂 Bardzo dziękuję za sugestie, te zawsze są cenne.
W przypadku leków do stosowania zewnetrznego na skórę (w tym maści) wystarczy, że podana jest sama częstotliwość stosowania, aby dawkowanie mogło zostać uznane za prawidłowe i receptę można zrealizować w całości.