Kruszyna pospolita była stosowana jako roślina lecznicza od XIV wieku. Jest popularnym krzewem rosnącym w Europie i zachodniej Azji. W Polsce rośnie powszechnie w lasach na terenach nizinnych i w górach.

Surowce

Kora kruszyny – Frangulae cortex

Skład chemiczny

Głównymi składnikami czynnymi kory kruszyny są antrazwiązki o różnym stopniu utlenienia: wolne antrony (formy zredukowane, dominujące w świeżej lub niewłaściwie wysuszonej korze) i glikozydy antronowe: emodyny, fiscjonu i chryzofanolu (np. frangularozyd), diantrony (glukofranguliny A i B) oraz monozydy (frangulina A i B).

Składnikami o mniejszym znaczeniu farmakologicznym są flawonoidy (ksantoramnina, ramnetyna), substancje o charakterze fenolowym (niebędące jednak garbnikami) oraz alkaloidy peptydowe (frangulamina).

Działanie

Kora kruszyny wykazuje działanie:

• przeczyszczające,
• żółciopędne i żółciotwórcze.

Zastosowanie poparte wynikami badań klinicznych

Brakuje badań klinicznych, które potwierdzałyby celowość stosowania kory kruszyny.

Zastosowanie jako tradycyjny produkt leczniczy roślinny

Kora kruszyny może być stosowana w leczeniu takich dolegliwości jak:

• Przewlekłe zaparcie spowodowane zaburzeniami czynności ruchowych jelita grubego. Ze względu na obecność antrazwiązków i ich właściwości drażniące, działa przeczyszczająco. Mechanizm działania jest dwutorowy: składniki aktywne pobudzają perystaltykę jelit oraz zmniejszają transport jonów (Na⁺, Cl^–) i wody ze światła jelita grubego do krwi, co powoduje, że masy kałowe są lepiej uwodnione.^[1]

Zobacz też: Senes ostrolistny – Senna alexandrina Mill.

Zastosowanie w medycynie ludowej

Korę kruszyny stosuje się w medycynie ludowej na takie schorzenia jak: zaparcie i otyłość, a także wspomagająco w odchudzaniu.

Interakcje

Ziołowe preparaty przeczyszczające, m.in. te zawierające korę kruszyny, mogą skracać czas przebywania treści pokarmowej w obrębie jelit, prowadząc do niecałkowitego wchłaniania leków, zwłaszcza postaci o przedłużonym uwalnianiu.

Przy stosowaniu przewlekłym lub nadużywaniu preparatów z korą kruszyny wraz z lekami moczopędnymi, glikozydami nasercowymi oraz steroidami kory nadnerczy może wystąpić hipokaliemia, co może zaburzać działanie tych leków.

Bezpieczeństwo stosowania

Świeża kora kruszyny może powodować nudności i wymioty ze względu na obecność silnie działających, zredukowanych form antronowych. Formy ultenione są bezpieczniejsze i działają przeczyszczająco, wywołując mniej działań niepożądanych.

Podczas stosowania może wystąpić reakcja nadwrażliwości na korę kruszyny oraz zmiana koloru moczu. Objaw ten można zaobserwować przy zasadowym pH moczu, które często towarzyszy infekcji bakteryjnej. Ponadto przy przewlekłym stosowaniu możliwe jest wystąpienie białkomoczu i krwiomoczu. U części osób po zażyciu surowca może dojść do bolesnych skurczów jelit.

Przeciwwskazania do stosowania preparatu to: niedrożność, zwężenie lub atonia jelit, ostre choroby zapalne jelit (np. choroba Leśniowskiego-Crohna), zapalenie wyrostka robaczkowego, bóle brzucha o nieznanej etiologii, wrzodziejące zapalenia okrężnicy, stany odwodnienia z utratą elektrolitów, nadwrażliwość na korę kruszyny.

Według monografii EMA, ze względu na brak wystarczających danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania, kory kruszyny nie należy stosować u dzieci poniżej 12. roku życia, kobiet w ciąży i karmiących.

Czytaj też:

Tatarak zwyczajny – Acorus calamus L.

Dysfagia

Czy loperamid może być stosowany w celach pozamedycznych? – Wyjaśniamy

Praktyczne wskazówki dla pacjentów

Kora kruszyny wchodzi w skład licznych mieszanek ziołowych i preparatów w postaci tabletek o działaniu przeczyszczającym.

Jednorazowa dawka przeczyszczająca kory kruszyny wynosi 0,4-3 g. Wypróżnienie po zastosowaniu leku następuje po 8-12 godzinach od chwili przyjęcia leku.

Świeżo zebrana kora kruszyny działa silniej niż kora dłużej przechowywana, ale wykazuje też silniejsze działanie drażniące na jelita, dlatego nie wolno stosować świeżej lub nierozkurszonej kory kruszyny.

Preparaty sporządzone z kory kruszyny powinny być stosowane tylko wtedy, gdy efekt terapeutyczny nie może być osiągnięty przez zmianę diety lub podawanie innych, bezpieczniejszych środków, np. zwiększających objętość mas kałowych.

Jeśli zaparcia występują długotrwale, a środki przeczyszczające potrzebne są codziennie, przyczyny występowania tego stanu powinny zostać poddane szczegółowym badaniom.

Dłuższe stosowanie kory kruszyny (powyżej 2 tygodni) niesie ze sobą ryzyko hipokaliemi i wymaga nadzoru lekarza.

Zobacz też: Przegląd preparatów na zaparcie

Przykładowe preparaty

Leki zawierające kruszynę pospolitą to:

• Kora kruszyny (FLOS, Kawon) – zioła do zaparzania (do stosowania w zaparciach jako środek przeczyszczający).

Ponadto kruszyna pospolita lub wyciąg jest składnikiem leków złożonych:

• Alax – tabletki drażowane (do stosowania w zaparciach jako środek przeczyszczający).
• Normosan – zioła do sporządzania odwaru (do stosowania w zaparciach jako środek przeczyszczający).
• Tabletki przeciw niestrawności Labofarm – tabletki (do stosowania w leczeniu niestrawności).

Piśmiennictwo

1. EMA: European Union herbal monograph on Rhamnus frangula L., cortex, 2019.⬏