Co roku ciężko choruje na grypę 3-5 milionów osób na całym świecie.[1] Sezon zachorowań na grypę w Polsce zaczął się we wrześniu i skończy się w marcu. W tym okresie w aptekach pojawia się coraz większa liczba osób z objawami grypopodobnymi. Te obserwacje potwierdzają dane epidemiologiczne PZH dotyczące zachorowań i hospitalizacji z powodu grypy.[2] W tej grupie są pacjenci, którzy pytają jak mogą uchronić się przed zachorowaniem. Jednym ze sposobów są szczepienia. Poniżej zebrano najważniejsze informacje o tegorocznych szczepionkach przeciw grypie.
Jakie wytyczne mówią o tegorocznych szczepieniach?
Dwa razy w roku na podstawie danych epidemiologicznych z całego świata opracowywane są rekomendacje dotyczące składu szczepionek przeciw grypie (osobno dla półkuli południowej w lutym i dla północnej we wrześniu). Jednostką odpowiedzialną za tworzenie wytycznych, oszacowanie ryzyka i monitorowanie rozwoju wirusów jest odpowiedzialna sieć laboratoriów GISRS, koordynowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO).[1]
Można wyróżnić 3 typy wirusów grypy: A, B lub C. Za epidemiczne zachorowania odpowiadają typy A i B, a typ C odpowiada za łagodne, sporadyczne zachorowania i nie ma znaczenia klinicznego.[3] Wirusy grypy typu B są istotną przyczyną epidemii grypy występującej na świecie co 2–4 lata. W ciągu ostatnich sezonów grypowych wirus grypy B wywołał około 50% potwierdzonych przypadków zachorowań na grypę w Polsce.[2] Z tego powodu tegoroczna szczepionka dla półkuli północnej według wytycznych WHO została poszerzona o dodatkowy typ B i jest czterowalentna (zawiera antygeny 2 szczepów wirusa typu A i 2 typu B).
W tegorocznych wytycznych WHO znajdziemy również informację, że dzieci w wieku od 6 m.ż. do 8 lat, które są szczepione na grypę sezonową po raz pierwszy, powinny dostać dwie dawki szczepionki (drugą po upływie co najmniej 4 tygodni). Pozostałe osoby są szczepione jedną dawką, która zabezpiecza na cały sezon.[4]
Czytaj też:Jakie kroki muszą zostać podjęte, zanim szczepienia w aptekach staną się możliwe?[tez]
Kto powinien się szczepić?
Zanim odpowiemy na to pytanie należy zaznaczyć, że nie boimy się samego zarażenia wirusem grypy, ale powikłań jakie mogą po nim nastąpić, a także nagłego pogorszenia stanu pacjenta już obciążonego innymi schorzeniami. Typowymi objawami zakażenia są ból gardła, wysoka gorączka, uczucie rozbicia i osłabienia, nieżyt nosa i kaszel (zwykle nieproduktywny). Prawie każdy przeziębiony pacjent przychodzący do apteki ma takie objawy. W odróżnieniu od przeziębienia, jeśli pacjent choruje na grypę może dojść do szybkiego pogorszenia i wystąpienia objawów alarmowych, między innymi:[3]
- duszności, sinicy, krwioplucia, bólu w klatce piersiowej, niskiego ciśnienie tętniczego, zmniejszenia wysycenia hemoglobiny tlenem (pulsoksymetria), czyli objawy wskazujące na zajęcie dolnych dróg oddechowych lub niewydolność serca;
- zaburzeń świadomości, utraty przytomności, patologicznej senności, nawracających lub utrzymujących się napadów drgawek, znacznego zmniejszenia siły mięśniowej, porażenia lub niedowładu, czyli objawy wskazujące na powikłania ze strony ośrodkowego układu nerwowego;
- zawrotów głowy i omdleń podczas próby wstania, senność patologiczna i inne zaburzenia przytomności, zmniejszona diureza występujące przy ciężkim odwodnieniu;
- utrzymywania się wysokiej gorączki i innych ostrych objawów dłużej niż 3 dni wskazujące na utrzymujące się zakażenie wirusowe lub wtórne inwazyjne zakażenie bakteryjne.
Każda osoba, jeśli nie ma przeciwwskazań (jakimi są np. choroba przebiegająca z wysoką gorączką lub czynna infekcja) może zaszczepić się przeciw grypie. Są jednak grupy ludzi szczególnie narażone na zakażenie i powikłania pogrypowe. Grupy ryzyka przedstawia schemat:
Należy jeszcze wymienić osoby, które powinny zostać zaszczepione ze względów epidemiologicznych tj.:
- zdrowe dzieci w wieku od 6 m.ż. do 18 r.ż. (ze szczególnym uwzględnieniem dzieci w wieku od 6 do 60 miesiąca życia);
- osoby w wieku powyżej 55 lat;
- osoby mające bliski kontakt z dziećmi w wieku poniżej 6 miesiąca życia oraz z osoby w wieku podeszłym lub przewlekle chore
- pracownicy ochrony zdrowia, szkół, handlu, transportu (lotniska);
- pensjonariusze domów spokojnej starości, domów pomocy społecznej oraz innych placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku;
- pracownicy szkół i przedszkoli.
Porównanie szczepionek obecnie dostępnych na rynku
Obecnie do obrotu dopuszczone są 4 szczepionki: Influvac, Vaxigrip tetra, Fluarix, Idflu. Jednak w Polsce dostępne są tylko 2 pierwsze. W tabeli przedstawiono ich porównanie:[5]
| Influvac Tetra | Vaxigrip Tetra | |
|---|---|---|
| Producent | Abbot Biologicals B.V. | Sanofi Pasteur |
| Skład | 1 dawka 0,5 ml rozszczepionego, inaktywowanego wirusa grypy (szczepy zgodne z wytycznymi WHO dla półkuli północnej na rok 2018/2019 | |
| Dawkowanie i sposób podania | Dorośli: 0,5 ml domięśniowo lub głęboko podskórnie Dzieci: Nie określono bezpieczeństwa stosowania ani skuteczności szczepionki u dzieci. | Dorośli: 0,5 ml domięśniowo lub głęboko podskórnie Dzieci: od 6 m-ca życia do 17 r.ż. otrzymują jedną dawkę. Dzieciom poniżej 9 r.ż., które uprzednio nie były szczepione, należy podać drugą dawkę 0,5 ml po upływie co najmniej 4 tygodni. |
| Refundacja | brak | Szczepionka refundowana z poziomem odpłatności 50% dla osób powyżej 65 roku życia (od 1 lipca 2018) |
| Substancje pomocnicze | chlorek potasu, diwodorofosforan potasu, disodu fosforan dwuwodny, chlorek sodu, chlorek wapnia dwuwodny, chlorek magnezu sześciowodny, woda do wstrzykiwań. Może zawierać pozostałości jaj kurzych takie jak albumina jaja kurzego, białka kurze. | Roztwór buforowy zawierający chlorek sodu, disodu fosforan dwuwodny, potasu diwodorofosforan i wodę do wstrzykiwań. Niektóre składniki takie jak albumina jaja kurzego, białka kurze, neomycyna, formaldehyd lub octoxynol-9 mogą być obecne w bardzo małych ilościach. |
O co jeszcze może zapytać pacjent, czyli o przeciwwskazaniach i działaniach niepożądanych
Jak wcześniej zostało wspomniane przeciwwskazaniami do szczepienia jest czynna infekcja lub choroba przebiegająca z wysoką gorączką oraz nadwrażliwość na składnik szczepionki. Taką substancją może być białko jaja kurzego. Podczas produkcji szczepionek przeciwko grypie używa się wirusów namnażanych na zarodkach jaj kurzych. W ulotkach znajdziemy informację, że w szczepionce mogą znajdować się śladowe ilości albuminy jaja kurzego lub białek kurzych. Czy z tego powodu osoby uczulone na to białko mają się nie szczepić? Wyniki dotychczasowych badań wskazują, że współczesne szczepionki przeciw grypie są dobrze tolerowane przez osoby uczulone. Zastosowanie dodatkowych środków ostrożności nie jest zatem wymagane (np. dłuższy czas obserwacji po szczepieniu).[4]
Bardzo częstym (>1 na 10 pacjentów) działaniem niepożądanym szczepionek przeciw grypie jest:
- ból głowy, ból mięśni, ogólne złe samopoczucie, gorączka;
- ból, rumień, opuchnięcie w miejscu wstrzyknięcia.
W razie złego samopoczucia dozwolone jest podanie paracetamolu – w przypadku szczepionki p/grypie, wykazano że paracetamol nie zmienia odpowiedzi immunologicznej, produkcji przeciwciał i wytworzenia pamięci immunologicznej. Ból po podaniu szczepionki może utrzymywać się 1-2 dni.
Skuteczność szczepionek przeciw grypie
Szczepienie to jeden z najskuteczniejszych i najtańszych sposobów zapobiegania grypie. Według danych WHO szczepionki przeciw grypie zapewniają ochronę rzędu 70-90% w przypadku optymalnego dopasowania do szczepów wirusów krążących w populacji zdrowych dorosłych[4]
Hospitalizacje u osób powyżej 65 r.ż. można zredukować za pomocą szczepień o 25-39% a śmiertelność podczas sezonów epidemicznych grypy o 39-75%. Przegląd badań naukowych wskazuje, że u dzieci w wieku od 6 miesięcy do 16 lat przeciętna skuteczność szczepionek wynosi 65%, a u dzieci poniżej 18 roku życia – 59%.[6]
Niefarmakologiczne metody profilaktyki
Należy także pamiętać o podstawowych zasadach takich jak:
- higiena rąk (częste mycie, używanie żelu antybakteryjnego do rąk);
- zakrywanie ust podczas kaszlenia i kichania najlepiej przy pomocy chusteczki lub w przypadku jej braku w zagięcie łokciowe;
- ograniczenie kontaktu z osobą już zarażoną.
Szczepienia w aptekach
Obecnie Ministerstwo Zdrowia rozważa się możliwość przeprowadzania szczepień w polskich aptekach otwartych. Więcej w artykule: Dlaczego szczepienia w aptekach to świetny pomysł?
Piśmiennictwo
- World Health Organization: Influenza (Seasonal), 2018. [dostęp: 2.10.2018] pełny tekst⬏⬏
- Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – PZH: Mirosław P. Czarkowski et al., Meldunki epidemiologiczne: 2018. [dostęp: 2.10.2018] pełny tekst .pdf ⬏⬏
- Medycyna Praktyczna: Grypa. Interna Szczeklika, 2014. [dostęp: 2.10.2018] pełny tekst⬏⬏
- M. Ściubisz, I. Rywczak. Medycyna Praktyczna: Profilaktyka grypy – jakie zalecenia obowiązują w sezonie epidemicznym 2018/2019?, 2018. [dostęp: 2.10.2018] pełny tekst⬏⬏⬏
- ChPL Influvac tetra, Vaxigrip tetra, Fluarix, Idflu, 2018.⬏
- E. Kuras, WSSE w Krakowie: Szczepienia, 2018. [dostęp: 2.10.2018] pełny tekst⬏
