Synonimy: Acidum lipoicum, thioctic acid, alpha-lipoic acid, kwas tioktynowy
Kwas alfa liponowy jest związkiem, który jest wytwarzany endogennie w organizmie, lecz może być dostarczany również wraz z pożywieniem oraz w postaci suplementacji. Pokarm bogaty w kwas alfa-liponowy to m.in. czerwone mięso, brokuły czy szpinak.
Działanie i zastosowanie kwasu alfa liponowego
Kwas alfa liponowy pełni rolę koenzymu biorącego udział w reakcjach metabolizmu węglowodanów. Dowody z badań in vitro wskazują m.in. na jego działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Przeprowadzone badania kliniczne wykazały skuteczność kwasu alfa-liponowego w neuropatii cukrzycowej, hiperlipidemii i otyłości. Dowody na skuteczność w cukrzycy są sprzeczne. Kwas alfa-liponowy może być potencjalnie skuteczny w bolesnym miesiączkowaniu, jaskrze, hemoroidach, migrenie, PCOS, schizofrenii i rwie kulszowej, lecz nie wykazał skuteczności w retinopatii cukrzycowej, chorobach wątroby związanych ze spożyciem alkoholu, triglicerydemii, zwyrodnieniu plamki związanym z wiekiem, chorobie afektywnej dwubiegunowej, migotaniu przedsionków i reumatoidalnym zapalenia stawów.
Kwas alfa-liponowy w lekach to racemat, czyli mieszanina kwasu R-(+)-liponowego (RLA) i kwasu S-(-)-liponowego (SLA). Tylko prawoskrętny enancjomer, tj. RLA, jest aktywny biologicznie. W literaturze racemat określa się skrótem R/S-LA od (R/S)-lipoic acid. Na rynku dostępne są suplementy z deklarowaną zawartością kwasy R-liponowego, lecz ich jakość jest niepewna.
Skuteczność kwasu alfa liponowego potwierdzona w badaniach klinicznych
Kwas alfa-liponowy wykazał skuteczność kliniczną w takich wskazaniach jak:
- Neuropatia cukrzycowa – liczne pojedyncze badania kliniczne wykazały, że doustne lub dożylne przyjmowanie kwasu alfa-liponowego w ilości 600–1800 mg na dobę przyczynia się do redukcji objawów neuropatii obwodowej u diabetyków w ciągu 3–5 tygodni od rozpoczęcia stosowania preparatów. W badaniach pacjenci otrzymywali sam kwas alfa-liponowy lub w połączeniu z kwasem gamma-liponowym, dysmutazą ponadtlenkową lub wit. B12. Mimo pozytywnych wyników wielu badań klinicznych nie we wszystkich kwas alfa-liponowy wykazał skuteczność w poprawie przewodnictwa nerwowego. Warto zaznaczyć, że przeprowadzone metaanalizy, w których wykazano korzyści ze stosowania kwasu alfa-liponowego, dotyczyły podania w postaci wstrzyknięć.[1][2]
- Hiperlipidemia – metaanaliza z 2019 roku wykazała, że stosowanie 300–1200 mg na dobę kwasu alfa-liponowego do 16 tygodni pozwala na statystycznie istotne obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego o 10,18 mg/dl i LDL o 9,22 mg/dl, lecz nie wpływa istotnie na stężenie HDL i TG w porównaniu z placebo.[3]
- Otyłość – wiele pojedynczych badań klinicznych jest sprzecznych, lecz metaanalizy wskazują, że przyjmowanie 300–1800 mg kwasu alfa-liponowego na dobę przez okres 2–48 tygodni u pacjentów z nadwagą lub otyłością może przyczyniać się do redukcji masy ciała o 0,7–2,3 kg i zmniejszenia wskaźnika BMI o 0,5 w porównaniu z placebo.[4][5] Dowody na skuteczność kwasu alfa-liponowego u dzieci są sprzeczne. Jedno z badań wykazało, że u dzieci w wieku 10–17 lat suplementacja 600 mg na dobę w dwóch dawkach podzielonych przez trzy miesiące pozwalała na zmniejszenie masy ciała o 3,2 kg względem placebo, jednak inne badanie nie wykazało redukcji masy ciała w związku z przyjmowaniem 800 mg na kwasu alfa-liponowego dobę przez 12 tygodni u młodszych dzieci.[6][7]
Ograniczone dowody na skuteczność kwasu alfa-liponowego
Przeprowadzono wiele badań pod kątem potencjalnego zastosowania preparatów z kwasem alfa-liponowym u pacjentów z cukrzycą, lecz dowody pozostają sprzeczne. Metaanaliza 10 badań klinicznych obejmujących łącznie 553 pacjentów wykazała, że przyjmowanie kwasu alfa-liponowego doustnie lub dożylnie nie wpływa na stężenie glukozy na czczo i poziom HbA1c u pacjentów z cukrzycą typu II.[8] Również u pacjentów z cukrzycą typu I kwas alfa-liponowy wydaje się nieskuteczny. Istnieją pewne dowody na skuteczność kwasu alfa-liponowego u pacjentów młodych z cukrzycą typu I, u których występują wczesne objawy kardiomiopatii cukrzycowej.[9]
Niskiej jakości badania kliniczne wskazują, że kwas alfa-liponowy potencjalnie może być skuteczny w redukcji bólu menstruacyjnego, poprawy jakości wzroku u pacjentów z jaskrą otwartego kąta, hemoroidach, zmniejszaniu częstości napadów migreny, PCOS, schizofrenii i rwie kulszowej.
Brak dowodów na skuteczność kwasu alfa-liponowego
Stosowanie kwasu alfa-liponowego jest prawdopodobnie nieskuteczne w przebiegu chorób wątroby związanych ze spożyciem alkoholu, retinopatii cukrzycowej, triglicerydemii, zwyrodnieniu plamki związanym z wiekiem, chorobie afektywnej dwubiegunowej, migotaniu przedsionków i redukcji bólu w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów.
Bezpieczeństwo stosowania kwasu alfa liponowego
W badaniach klinicznych bezpiecznie stosowano dawki 600 mg na dobę do 4 lat i poniżej 2 g na dobę do dwóch lat.[10] U niektórych pacjentów suplementacja powodowała ból głowy, nudności, wymioty i zgagę, a działania niepożądane częściej obserwowano u osób starszych oraz podczas przyjmowania wyższych dawek.
Kwas alfa-liponowy w ciąży i podczas laktacji
Badanie retrospektywne z 2017 roku wykazało, że doustne stosowanie 600 mg kwasu alfa-liponowego na dobę przez 7 tygodni nie wiązało się z żadnymi działaniami niepożądanymi u kobiet ciężarnych i nie miało wpływu na urodzone dziecko.[11]
Interakcje kwasu alfa liponowego
Ze względu na właściwości antyoksydacyjne kwas alfa-liponowy może zakłócać działanie leków stosowanych w onkologii, m.in. cyklofosfamidu i busulfanu, dlatego pacjenci chorujący na nowotwory powinni skonsultować suplementację z lekarzem prowadzącym. Badania in vitro wskazują, że kwas alfa-liponowy może hamować proces agregacji płytek krwi, co może nasilać krwawienie u pacjentów przyjmujących leki przeciwzakrzepowe i/lub przeciwpłytkowe. Badania na zwierzętach wykazały, że jednoczesne podawanie lewotyroksyny z kwasem alfa-liponowym zmniejsza jej przekształcenie do aktywnej postaci. Potencjalnie kwas alfa-liponowy może nasilać działanie leków przeciwcukrzycowych, lecz interakcja ta jest prawdopodobnie nieistotna.
Preparaty dostępne na rynku zawierające kwas alfa liponowy
Wybrane suplementów diety dostępne na rynku zawierające kwas alfa-liponowy zostały porównane w tabeli poniżej. Warto jednak zaznaczyć, że składnik ten dostępny jest również w postaci leków na receptę (Thiogamma, Neurolipon-MIP 600).
| Nazwa preparatu | Zawartość kwasu alfa-liponowego w sugerowanej porcji dobowej | Opis producenta |
| Thionerv 600 | 600 mg
Pozostałe składniki:
|
Suplement diety zalecany u osób z polineuropatią cukrzycową oraz z zaburzeniami metabolizmu węglowodanów. |
| Revitanerw | 300 mg
Pozostałe składniki: Mikrokapsułkowany olej z nasion ogórecznika, niacyna, wit. E, kwas pantotenowy, wit. B6, wit. B2, wit. B1, selen |
Suplement diety zawierający zestaw wybranych składników odżywczych dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. |
| ALAnerv ON | 600 mg
Pozostałe składniki: Kwasy tłuszczowe nienasycone (kwas linolowy i gamma-linolenowy), honokiol, wit. E, wit. B5, wit. B6, wit. B2, wit. B1, selen |
Suplement diety dostarczający organizmowi składników działających korzystnie na pracę układu nerwowego. |
| Liponerv | 500 mg
Pozostałe składniki: Olej z ryb, EPA, DHA, wit. B12, wit. B6 |
Suplement diety zawierający składniki, które pomagają w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego. |
| Retixoft | 300 mg
Pozostałe składniki: Rutozyd, wit. B2, wit. B1 |
Suplement diety przeznaczony dla diabetyków wspierający utrzymanie prawidłowego widzenia. |
| Solgar Modulatory Glukozy | 30 mg
Pozostałe składniki: Inulina, magnez, standaryzowany sproszkowany ekstrakt z owoców momordica charantia, kozieradka, zielona herbata (liście, sproszkowany ekstrakt), niacyna, cynk, wit. B6, chrom |
Suplement diety zawierający odpowiednio dobrane składniki wpływające na metabolizm glukozy pochodzącej z żywności w organizmie. |
Piśmiennictwo
- Han, T., Bai, J., Liu, W., Hu, Y. (2012). A systematic review and meta-analysis of α-lipoic acid in the treatment of diabetic peripheral neuropathy. European journal of endocrinology, 167(4), 465–471. https://doi.org/10.1530/EJE-12-0555⬏
- Xu, Q., Pan, J., Yu, J., Liu, X., Liu, L., Zuo, X., Wu, P., Deng, H., Zhang, J., Ji, A. (2013). Meta-analysis of methylcobalamin alone and in combination with lipoic acid in patients with diabetic peripheral neuropathy. Diabetes research and clinical practice, 101(2), 99–105. https://doi.org/10.1016/j.diabres.2013.03.033⬏
- Haghighatdoost, F., Hariri, M. (2019). Does alpha-lipoic acid affect lipid profile? A meta-analysis and systematic review on randomized controlled trials. European journal of pharmacology, 847, 1–10. https://doi.org/10.1016/j.ejphar.2019.01.001⬏
- Namazi, N., Larijani, B., Azadbakht, L. (2018). Alpha-lipoic acid supplement in obesity treatment: A systematic review and meta-analysis of clinical trials. Clinical nutrition (Edinburgh, Scotland), 37(2), 419–428. https://doi.org/10.1016/j.clnu.2017.06.002⬏
- Vajdi, M., Abbasalizad Farhangi, M. (2020). Alpha-lipoic acid supplementation significantly reduces the risk of obesity in an updated systematic review and dose response meta-analysis of randomised placebo-controlled clinical trials. International journal of clinical practice, 74(6), e13493. https://doi.org/10.1111/ijcp.13493⬏
- El Amrousy, D., El-Afify, D. (2020). Effects of alpha lipoic acid as a supplement in obese children and adolescents. Cytokine, 130, 155084. Advance online publication. https://doi.org/10.1016/j.cyto.2020.155084⬏
- Tromba, L., Perla, F. M., Carbotta, G., Chiesa, C., Pacifico, L. (2019). Effect of Alpha-Lipoic Acid Supplementation on Endothelial Function and Cardiovascular Risk Factors in Overweight/Obese Youths: A Double-Blind, Placebo-Controlled Randomized Trial. Nutrients, 11(2), 375. https://doi.org/10.3390/nu11020375⬏
- Ebada, M. A., Fayed, N., Fayed, L., Alkanj, S., Abdelkarim, A., Farwati, H., Hanafy, A., Negida, A., Ebada, M., Noser, Y. (2019). Efficacy of Alpha-lipoic Acid in The Management of Diabetes Mellitus: A Systematic Review and Meta-analysis. Iranian journal of pharmaceutical research : IJPR, 18(4), 2144–2156. https://doi.org/10.22037/ijpr.2019.1100842⬏
- Hegazy, S. K., Tolba, O. A., Mostafa, T. M., Eid, M. A., El-Afify, D. R. (2013). Alpha-lipoic acid improves subclinical left ventricular dysfunction in asymptomatic patients with type 1 diabetes. The review of diabetic studies : RDS, 10(1), 58–67. https://doi.org/10.1900/RDS.2013.10.58⬏
- Natural Medicines. (2020). Alpha-Lipoic Acid. Aktualizacja: 18.12.2020.⬏
- Parente, E., Colannino, G., Picconi, O., Monastra, G. (2017). Safety of oral alpha-lipoic acid treatment in pregnant women: a retrospective observational study. European review for medical and pharmacological sciences, 21(18), 4219–4227.⬏