Podwyższona temperatura ciała jest naturalną reakcją obronną organizmu na stan chorobowy. Pacjenci często za wszelką cenę chcą redukować gorączkę, nawet jeśli jest niewielka lub nie ma jej wcale. Przyjmuje się, że stan podgorączkowy to temperatura ciała między 37°C a 38°C. Gdy przekroczy 38°C, mówimy o gorączce. Ważne jest obserwowanie innych objawów towarzyszących chorobie tj. bóle mięśni i stawów, bóle głowy. U dzieci mogą to być apatia, osłabienie, drażliwość, brak apetytu, wysypka. Przy takich dolegliwościach podanie leków poprawi samopoczucie pacjenta i jest wtedy uzasadnione.

W celu obniżenia gorączki stosowane są:

• paracetamol — działa przeciwbólowo i przeciwgorączkowo, dostępny w postaci tabletek (najczęściej 500 mg), czopków (od 50 mg do 500 mg) zawiesin (zwykle 120 mg/ 5 ml lub 250 mg/5 ml), tabletek musujących (500 mg), granulatów (250 mg) i roztworów do infuzji,
• ibuprofen — wykazuje działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe oraz przeciwzapalne, dostępny jest w postaci tabletek, kapsułek (200 mg i 400 mg), czopków (60 mg do 200 mg), zawiesin (100 mg/5 ml lub 200 mg/ml), kapsułek do żucia (100 mg),
• skojarzenie paracetamolu z ibuprofenem — obie te substancje można podać w tym samym czasie, gdy zastosowanie ich pojedynczo nie przynosi rezultatu, stosowane razem wykazują działanie addycyjne; na rynku dostępne są preparaty, które zawierają obie te substancje: Metafen (200 mg ibuprofenu i 325 mg paracetamolu), Nurofen ultima (200 mg ibuprofenu i 500 mg paracetamolu) oraz dostępny na receptę Kidofen duo w zawiesinie (100 mg ibuprofenu i 125 mg paracetamolu/5 ml) dla dzieci powyżej 2 r.ż.,
• kwas acetylosalicylowy — działa przeciwbólowo, przeciwgorączkowo i przeciwzapalnie, stosujemy u dorosłych i dzieci powyżej 12 roku życia; dostępny jest w postaci tabletek (najczęściej 500 mg lub 300 mg), tabletek musujących, tabletek dojelitowych, granulatów doustnych,
• metamizol sodowy — najsilniejszy lek przeciwgorączkowy, dostępny w postaci tabletek (500 mg), granulatu do sporządzenia roztworu doustnego, roztworu do wstrzykiwań,
• naproksen — nie jest to lek pierwszego wyboru ze względu na większą gastrotoksyczość od ibuprofenu, dostępny jest w postaci tabletek (220 mg bez recepty, 250 mg oraz 500 mg z przepisu lekarza).

Lekami pierwszego wyboru są paracetamol i ibuprofen, dopiero gdy okażą się nieskuteczne, sięgamy po inne substancje.

Wbrew powszechnemu przekonaniu, leki przeciwgorączkowe nie zmniejszają ryzyka wystąpienia drgawek gorączkowych, które mogą wystąpić u dziecka w wieku od 6 m.c. do 5 roku życia. Drgawki wynikają z niedojrzałości układu nerwowego i są predysponowane genetycznie.

Jakich informacji udzielić o dawkowaniu?

Należy pamiętać, że w przypadku dzieci ilość leku, którą należy podać, przeliczamy na kilogramy masy ciała, a dopiero, jeśli nie jest to możliwe — na wiek. Dzieciom do 3 miesiąca życia nie zaleca się podawania leków przeciwgorączkowych bez konsultacji z lekarzem.

Preparaty zawierające paracetamol i ibuprofen należy podawać jednocześnie, co 4-6 godzin lub naprzemiennie — co 4 godziny, jeśli zastosowane osobno nie obniżyły skutecznie temperatury.^[1] Skuteczność i bezpieczeństwo naprzemiennego podawania jest dyskusyjne.

Dawkowanie paracetamolu omówiliśmy szczegółowo w innym opracowaniu. (Patrz: “Dawkowanie paracetamolu”.)

Gorączka u ciężarnej sama w sobie nie stanowi zagrożenia dla płodu, jednak zwiększa dyskomfort w ciąży i warto zalecać jej obniżanie. W przypadku jej wystąpienia można podać leki obniżające temperaturę, które są bezpieczne, czyli paracetamol (we wszystkich trymestrach) oraz ibuprofen (tylko w II trymestrze). Stosujemy je w jak najmniejszych, skutecznych dawkach i przez jak najkrótszy okres. Przyjmowanie leków ma znaczenie tylko objawowe i nie ma sensu obniżać temperatury na wszelki wypadek (żeby trzymać ją “w ryzach”).

Na podstawie dostępnych informacji na temat stosowania paracetamolu w ciąży nie stwierdzono ryzyka dla płodu. Stosowanie go w monoterapii jest bezpieczne w każdym trymestrze, szczególnie w pojedynczej dawce i niestosowane przewlekle.^[2] (Patrz: “Czy stosowanie paracetamolu w ciąży faktycznie powoduje autyzm i ADHD u dziecka?”.)

Zobacz też:

• Paracetamol w ciąży
• Ibuprofen w ciąży

Podczas karmienia piersią najbezpieczniejszymi (klasyfikacja L1 dr Hale’a) lekami przeciwgorączkowymi są paracetamol i ibuprofen. Paracetamol jest lekiem pierwszego wyboru podczas karmienia piersią.

Zobacz też:

• Paracetamol a karmienie piersią
• Ibuprofen a karmienie piersią

Tylko lekarz może zdecydować o podaniu małemu dziecku metamizolu sodowego w postaci iniekcji w przebiegu takich chorób jak rumień nagły, mononukleoza, odra, gdy gorączka zagraża życiu, a inne leki dotychczas stosowane nie były skuteczne.^[3] Kwas acetylosalicylowy może zostać zapisany dla małego dziecka w przypadku choroby Kawasakiego. Jest wówczas stosowany jako lek p/płytkowy, nie p/gorączkowy.

Na czym się skupić edukując pacjenta o leku lub chorobie?

Poinformuj pacjenta, że nie podaje się leków przeciwgorączkowych profilaktycznie np. w przebiegu przeziębienia i w sytuacji, kiedy gorączka nie sprawia dyskomfortu (niezależnie od wyników pomiarów). Leki obniżające temperaturę ciała stosuje się w celu poprawy samopoczucia pacjenta podczas choroby w jak najmniejszych, skutecznych dawkach i przez jak najkrótszy czas. Zaznacz, że zwiększanie dawek leków nie obniży szybciej gorączki, a tylko nasili ich działania niepożądane.

Wysoka gorączka nie jest dobrym wskaźnikiem poważnej choroby, a zbyt wczesne podanie leków przeciwgorączkowych może utrudnić postawienie właściwej diagnozy. Najważniejsza jest obserwacja chorego i monitorowanie innych objawów towarzyszących chorobie.

Czy leczenie przynosi efekty?

Jeśli gorączka nie ustępuje po podaniu leków, utrzymuje się kilka dni bez wyraźnej poprawy stanu chorego lub towarzyszą jej niepokojące objawy, skieruj pacjenta do lekarza.

Pilna konsultacja lekarska jest wymagana przy wystąpieniu gorączki u noworodka. U dzieci do 3 miesiąca życia rodzice powinni obserwować zachowanie dziecka i wysokość temperatury około doby. U dzieci powyżej 6 miesiąca życia powinni zachować czujność przez kilka dni i podawać płyny. Jeśli w tym czasie leki przeciwgorączkowe nie działają lub pojawią się dodatkowe objawy tj. wysypka, przyspieszona częstotliwość oddechów, wyraźna bladość lub zasinienie skóry, dziecko nie odpowiada prawidłowo na bodźce z otoczenia, a jego aktywność jest wyraźnie zmniejszona – należy udać się do lekarza.^[4]

Czytaj też:

Glikokortykosteroidy miejscowe

Klindamycyna

Amantadyna

Jakich działań niepożądanych można się spodziewać?

Przedawkowanie paracetamolu może doprowadzić do uszkodzenia wątroby i nerek oraz methemoglobinemii. Należy zwrócić uwagę, aby ta sama substancja nie była przyjmowana przez pacjenta pod różnymi nazwami handlowymi. W ten sposób zapobiegamy przedawkowaniu leków.^[1]

W przypadku zastosowania kwasy acetylosalicylowego u dzieci poniżej 12 r.ż. jest możliwość wystąpienia zespołu Rey’a, gdy lek został podany w przebiegu choroby wirusowej.

U dorosłych po 30 minutach do 3 godzin od podania leku mogą wystąpić objawy astmy aspirynowej. Nasilenie objawów astmy może też spowodować podanie innych NLPZ oraz paracetamolu. Najmniejsze ryzyko indukowania i nasilania napadów astmy wykazuje paracetamol, a spośród NLPZ ibuprofen.^[5]

Podczas stosowania preparatów z metamizolem sodowym należy zachować ostrożność ze względu na toksyczność względem szpiku. Nie podajemy go kobietom w ciąży i karmiącym piersią.

Jak pomóc monitorować leczenie i ryzyko interakcji?

Należy zwrócić szczególną uwagę, jeśli pacjentem z gorączką jest osoba starsza. U takich osób wysoka temperatura może nasilać objawy niewydolności i niedokrwienia serca. Choroby przewlekłe, na które cierpi pacjent, mogą być przeciwwskazaniem do podania niektórych leków przeciwgorączkowych.

Ibuprofen wykazuje większe ryzyko wystąpienia krwawień z przewodu pokarmowego niż paracetamol. Z tego powodu ibuprofen najczęściej zaleca się podawać z posiłkiem. Nie jest to do końca prawidłowe postępowanie, ponieważ są dowody na to, że pokarm opóźnia działanie leku. Przy krótkotrwałym stosowaniu można go przyjmować na czczo, aby przyspieszyć efekt działania.^[6]

Zaproponuj zmiany w stylu życia

Schładzanie fizykalne jest polecane tylko w skojarzeniu z lekiem przeciwgorączkowym. Dziecko umieszcza się wówczas w wanience z letnią wodą, zbliżoną do temperatury ciała. Kąpiele chłodzące zamiast leków stosujemy w przypadku hipertermii, a nie gorączki.^[1]

Warto też zwrócić uwagę, że podczas gorączki zwiększa się utrata wody. Należy zadbać o odpowiednią podaż płynów, aby zapobiec odwodnieniu.

Piśmiennictwo

1. Tuszyński K., et al.: Przeziębienie i grypa z perspektywy farmaceuty. Zeszyty apteczne, 2018; s.32-44⬏⬏⬏
2. Jessica Servey, Jennifer Chang: Over-the-counter medications in pregnancy. American Family Physician, 2014. tłumaczenie Medycyna Praktyczna pełny tekst⬏
3. Tuszyński K., et al.: Przeziębienie i grypa z perspektywy farmaceuty. Zeszyty apteczne, 2018; s.32-44⬏
4. Rosie Hague. Managing the child with a fever. The Practitioner.2015; 259(1784): 17–21⬏
5. Kanabar Dj. A Clinical and safety review of paracetamol and ibuprofen in children. Inflammopharmacology. 2017;25(1):1-9 pełny tekst⬏
6. Kanabar Dj. A Clinical and safety review of paracetamol and ibuprofen in children. Inflammopharmacology. 2017;25(1):1-9⬏