Transkrypcja

Cześć, nazywam się Dawid Panek. Witam Was w programie Pogadanki Farmaceutyczne. Dziś chciałabym Wam opowiedzieć o lekach, zawierających w swoim składzie senes. Jakie działanie wykazują te leki, jakie mają wskazania, jakich działań niepożądanych możemy się spodziewać i co przekazać pacjentowi, wydając je z apteki. Zapraszam.

Senes, zwany również strączyńcem, to roślina, której surowcem farmaceutycznym jest liść oraz owoc. W lecznictwie wykorzystywane są dwa gatunki: Cassia angustifolia Vahl., czyli strączyniec wąskolistny lub Cassia acutifolia Delile, czyli strączyniec ostrolistny.

Senes, po raz pierwszy wprowadzili do lecznictwa starożytni Arabowie, którzy nazywali go sanna lub sana. To właśnie stąd wywodzi się dzisiejsze określenie senna lub senes. Początkowo stosowali oni owoce, które z czasem, ze względów ekonomicznych, zaczęto zastępować liśćmi.

Obecnie leki zawierające w swoim składzie owoc lub liść senesu, dostępne są w postaci ziół do przygotowania naparu, zarówno w formie sypkiej jak i w postaci torebek ekspresowych np. Senes fix oraz ekstraktów suchych w postaci tabletek, na przykład Xenna extra comfort lub pastylek do żucia, na przykład Regulax. Dobrej jakości lek roślinny na bazie senesu, powinien być standaryzowany na zawartość antrazwiązków, w przeliczeniu na sennozyd B.

Surowce antrachinowe, do których należą liść i owoc senesu, są to drażniące środki przeczyszczające o dwojakim mechanizmie działania. Po pierwsze wywierają one bezpośredni wpływ na receptory znajdujące się w błonie śluzowej jelit. Ich stymulacja pobudza skurcze podłużne okrężnicy, pobudzające perystaltykę jelit i hamuje skurcze segmentowe, zwalniające pasaż jelitowy. Po drugie hamują one, zależnie od dawki, resorpcję wody i sodu w jelicie, a jednocześnie stymulują aktywne wydzielanie chlorków i wody do światła jelita grubego. W wyniku tych działań następuje zwiększone gromadzenie się wody, a co za tym idzie zwiększa się objętości mas kałowych, co wywołuje efekt przeczyszczający. W przypadku senesu za działanie to odpowiadają glikozydy hydroksydiantronowe, zwane sennozydami, a w szczególności sennozyd B.

Leki zawierające w swoim składzie senes wskazane są do krótkotrwałego leczenia zaparć, występujących sporadycznie. Zalecane są również jako środek przeczyszczający przed badaniami radiologicznymi. Wykazują dużą skuteczność w oczyszczaniu jelit przed kolonoskopią, co potwierdzono w przeglądzie systematycznym z meta-analizą z 2022 roku, jednak w tym wskazaniu ustępują miejsca preparatom z glikolem polietylenowym (Fortrans) lub siarczanami (CitraFleet, Eziclen). Ogólnie, preparaty z senesem uznaje się za skuteczne i bezpieczne, co potwierdzono w przeglądzie systematycznym opublikowanym w dwa tysiące dwudziestym pierwszym roku (2021 r.).

Przejdźmy teraz do sedna – jakie informacje warto przekazać pacjentowi przy każdym wydaniu preparatu z apteki, o czym poinformować w razie dodatkowych pytań, a o czym lepiej nie wspominać?

Warto poinformować pacjenta o tym, że efekt przeczyszczający po zastosowaniu produktów leczniczych na bazie senesu występuje dopiero po ośmiu do dwunastu godzin od zażycia leku. Wynika to z faktu, że sennozydy są prolekami, które dopiero w jelicie, pod wpływem enzymów flory bakteryjnej, są metabolizowane do związków biologicznie czynnych, odpowiadających za działanie przeczyszczające.

Należy przestrzec pacjenta, że leków tych nie zaleca się stosować dłużej niż siedem do dziesięciu dni, ze względu na ryzyko przyzwyczajenia. Przewlekłe stosowanie środków przeczyszczających powoduje bowiem osłabienie naturalnych odruchów wypróżniania oraz prowadzi do zaburzenia równowagi elektrolitowej, co również przyczynia się do powstawania zaparć. Niestety, w praktyce aptecznej często widzimy pacjentów nadużywających środki przeczyszczające. Szczególnie wśród kobiet panuje przeświadczenie,że leki z senesem, w szczególności napary, działają odchudzająco. Jest to pozorne wrażenie, związane z nadmiernym wydalaniem wody i chwilowym spadkiem masy ciała. Warto porozmawiać z takim pacjentem i wytłumaczyć mu, z czego wynika takie wrażenie i jakie zagrożenia niesie ze sobą nadużywanie tych środków.

Ze względu na ryzyko wystąpienia zaburzeń elektrolitowych, w tym głównie hipokaliemii u pacjentów przewlekle stosujących pochodne antrachinonowe, warto dopytać również o inne, stosowane przewlekle przez pacjenta leki. W przypadku osób przyjmujących jednocześnie glikozydy nasercowe, diuretyki, kortykosteroidy czy leki antyarytmiczne, zwiększa się bowiem ryzyko wystąpienia działań niepożądanych w postaci zaburzeń rytmu serca.

Gdyby pacjent zapytał nas w jaki sposób ma stosować wybrany lek z senesm należy przekazać mu, że napary z liści i owoców senesu, przygotowuje się poprzez zalanie jednego grama surowca, szklanką gorącej wody i naparzanie pod przykryciem przez około dziesięć minut. Dawkowanie pozostałych postaci leku, zależy od zawartości związku czynnego w ekstrakcie. Zalecana dawka sennozydu to dwadzieścia do trzydziestu miligramów raz na dobę. Zarówno napar, jak i tabletki najlepiej jest zastosować wieczorem, przed snem.

Warto wiedzieć, że pomimo iż antrazwiązki działają miejscowo w jelitach i wydalane są głównie z kałem, niewielka część dawki może się wchłonąć i zostać wydalona z moczem, który zabarwi się wówczas na kolor czerwony. Jest to jednak efekt przejściowy.

W rzadkich przypadkach, długotrwałe stosowanie senesu w wysokich dawkach może prowadzić do uszkodzenia wątroby,[ON#5] objawiającego się: żółtaczką, bólami brzucha, osłabieniem a nawet encefalopatią. Według danych pochodzących z przeglądu systematycznego, opublikowanego w dwa tysiące dwudziestym pierwszym roku, indukowane senesem uszkodzenie wątroby występowało zwykle po trzech do pięciu miesiącach ciągłego stosowania preparatów zawierających senes. W większości przypadków stan ten jest odwracalny i objawy ustępują samoistnie w przeciągu miesiąca po odstawieniu zioła, choć odnotowano w literaturze również przypadki o ciężkim przebiegu.

To już wszystko. Dziękuję za uwagę i do zobaczenia w kolejnym odcinku.