Synonimy: siemię lniane, flaxseed

Len zwyczajny jest rośliną jednoroczną, z której pozyskiwane są nasiona wykorzystywane jako tradycyjny ziołowy produkt leczniczy w łagodnych dolegliwościach żołądkowo-jelitowych. Siemię lniane jest również składnikiem wielu różnorodnych suplementów diety, np. łagodzących objawy menopauzy lub wspomagających prawidłowy wygląd skóry. Nasiona lnu warto samodzielnie zmielić bezpośrednio przed użyciem, żeby nie traciły swoich właściwości. Gotowe zmielone siemię lniane jest częściowo odtłuszczone przez producenta, żeby zapobiec jego jełczeniu, przez co ma mniejszą zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych. W Polsce mamy dwie odmiany lnu: len brązowy i len złocisty. Len złocisty zawiera większe ilości białka i nienasyconych kwasów tłuszczowych w porównaniu z lnem brązowym, ale mniejszą od niego ilość antyoksydantów.

Działanie i zastosowanie lnu

Nasiona lnu są bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe, lignany i polisacharydy skrobiowe. Przeważającą część nasion stanowi olej zawierający wielonienasycone kwasy tłuszczowe, takie jak kwas linolenowy, linolowy, oleinowy. Olej lniany jest jednym z najlepszych naturalnych źródeł kwasu alfa-linolenowego. W całych lub zmielonych nasionach lnu obecne są lignany nazywane również fitoestrogenami. Przekształcane są one pod wpływem bakterii jelitowych do aktywnych metabolitów – enterodiolu i enterolaktonu. Lignany wywierają słabe działanie estrogenne lub antyestrogenne w zależności od poziomu estradiolu w organizmie. Ważnym składnikiem obecnym w siemieniu lnianym jest śluz, który po podaniu doustnym powleka błonę śluzową przewodu pokarmowego, co jest wykorzystywane wspomagająco w chorobie wrzodowej żołądka. Badania kliniczne potwierdziły skuteczność lnu w leczeniu zaparć, otyłości, cukrzycy i nadciśnienia. Dowody na skuteczność lnu w leczeniu hipercholesterolemii, chorób nowotworowych i w łagodzeniu objawów menopauzy są niewystarczające. Len nie wykazał z kolei skuteczności w łagodzeniu objawów zespołu jelita drażliwego oraz depresji.

Skuteczność lnu potwierdzona w badaniach klinicznych

Przeprowadzone badania kliniczne potwierdziły skuteczność lnu w leczeniu takich wskazań jak:

• Zaparcie – siemię lniane jest surowcem roślinnym, który według Europejskiej Agencji Leków ma ugruntowane zastosowanie medyczne (ang. well-established use) w leczeniu zaparcia. Nasiona lnu są źródłem śluzu, który wiąże wodę w jelicie, tworząc żel. Dzięki temu kał staje się bardziej miękki i cała treść jelitowa zwiększa swoją objętość, co wywołuje bodziec pobudzający ścianki jelit do pracy. Śluz nawilża również błonę śluzową przewodu pokarmowego, zapewniając odpowiedni poślizg masy kałowej. Pacjenci z zaparciami powinni zażywać 10–15 g nasion lnu 2–3 razy na dobę, popijając każdą porcję 150 ml wody, mleka lub soku owocowego. Nasiona lnu zwykle działają po 12–24 godzinach.^[1]
• Otyłość – metaanaliza 45 badań klinicznych z udziałem 2,5 tys. pacjentów z 2017 roku pokazała, że suplementacja siemieniem lnianym wpływa na zmniejszenie masy ciała i obwodu talii u pacjentów z otyłością. Największą korzyść zaobserwowano przy spożyciu ponad 30 g nasion lnu na dobę przez okres minimum 12 tygodni. Ponadto suplementacja była najskuteczniejsza u pacjentów z wyjściowo wysokim BMI.^[2]
• Cukrzyca – metaanaliza 25 badań klinicznych z randomizacją z udziałem prawie 2 tys. pacjentów wykazała, że całe siemię lniane (lecz nie olej ani ekstrakt zawierający lignany) może obniżać poziom glukozy i insuliny oraz zmniejszać insulinooporność. Nie odnotowano jednak wpływu na HbA_1c, a znacząca poprawa w glikemii była widoczna w badaniach trwających dłużej niż 12 tygodni.^[3]
• Nadciśnienie tętnicze – metaanaliza 11 badań klinicznych oceniająca wpływ nasion lnu na ciśnienie tętnicze krwi pokazuje, że siemię lniane wpływa na obniżenie ciśnienia krwi, natomiast nie określono dokładnie, jaka powinna być jego postać i dawka. Wiadomo jednak, że suplementacja powinna trwać dłużej niż 12 tygodni. Spożycie całych lub zmielonych nasion prawdopodobnie skuteczniej wpływa na obniżenie ciśnienia skurczowego krwi niż olej.^[4]

Niewystarczające dowody na skuteczność lnu

Wskazania, w których len zwyczajny wykazuje pewną skuteczność, ale dowody są niewystarczające, aby w pełni ocenić jego lecznicze działanie, to:

• Hipercholesterolemia – liczne przeprowadzone badania kliniczne oceniające wpływ nasion lnu na poziom lipidów wykazały, że doustne przyjmowanie siemienia lnianego (w postaci suplementów, zmielonych lub całych nasion) wspomaga obniżenie całkowitego poziomu cholesterolu i LDL, natomiast nie wpływa na poziom HDL. W badaniach stosowano 30–50 g dziennie nasion, co przyczyniało się do obniżenia poziomu cholesterolu całkowitego o 5–15%, a LDL o 8–18%.^[5] W podwójnie zaślepionym badaniu z randomizacją z udziałem 110 pacjentów z miażdżycą zaobserwowano, że jednoczesne stosowanie statyn i suplementów diety zawierających 30 g zmielonego siemienia lnianego przez 12 miesięcy skutkuje zmniejszeniem poziomu cholesterolu LDL o 8,5% w porównaniu z wartością uzyskiwaną stosowaniem jedynie statyn.^[6] Badania dotyczące wpływu siemienia lnianego na poziom trójglicerydów są sprzeczne. Większość z nich podaje, że nasiona lnu nie wpływają na poziom trójglicerydów. W niektórych jednak pojawiają się informacje, że częściowo odtłuszczone siemię lniane (zawierające mniejszą ilość kwasu alfa-linolenowego) może obniżać poziom trójglicerydów.
• Choroby nowotworowe – w jednym badaniu klinicznym z udziałem pacjentek po menopauzie ze zdiagnozowanym rakiem piersi odnotowano pozytywny wpływ suplementacji siemieniem lnianym na markery nowotworowe w porównaniu z grupą placebo.^[7] W innym odnotowano skuteczność lignanów w zapobieganiu wystąpienia objawów związanych z łagodnym rozrostem gruczołu krokowego.^[8] Prawdopodobnie mają one korzystny wpływ na obniżanie PSA.^[9] Wszystkie badania, które wykazały pozytywny wpływ suplementacji siemieniem lnianym na zmiany nowotworowe, zwykle były przeprowadzone z udziałem niewielkiej liczby uczestników, w związku z czym trudno ostatecznie stwierdzić, czy są one wiarygodne.
• Łagodzenie objawów menopauzy – fitoestrogeny zawarte w nasionach lnu prawdopodobnie mogą przynosić korzyści w łagodzeniu objawów menopauzy.^[10] Badania kliniczne dają jednak niejednoznaczne wyniki w odniesieniu do samego siemienia lnianego. W jednym z nich odnotowano, że spożywanie 40 g zmielonego siemienia lnianego dziennie wpływa na redukcję uderzeń gorąca o około 35% i nocnych potów o około 44%, jednak podobne wyniki uzyskano w grupie placebo, w której podawano kiełki pszenicy.^[10] W innym badaniu podawanie 25 gramów dziennie siemienia lnianego nie wpłynęło na złagodzenie objawów menopauzy.^[11]

Brak dowodów na skuteczność lnu

Brakuje dowodów na skuteczność lnu w łagodzeniu objawów zespołu jelita drażliwego i depresji.

Bezpieczeństwo stosowania lnu

Stosowanie lnu jest uważane za bezpieczne i było dobrze tolerowane w badaniach klinicznych. Działania niepożądane obejmowały głównie nadmierne uczucie sytości. Siemię lniane jest przeciwwskazane u osób z niedrożnością jelit. Ponadto niebezpieczne jest spożywanie niedojrzałych nasion, ponieważ mogą one zawierać trujące cyjanki.

Len zwyczajny w ciąży i podczas laktacji

Siemię lniane może zwiększać poziom hormonu luteinizującego w surowicy, co może niekorzystnie wpłynąć na ciążę, jednak nie ma wiarygodnych badań klinicznych dotyczących bezpieczeństwa stosowania lnu przez kobiety ciężarne. Nie określono również bezpieczeństwa stosowania siemienia lnianego w okresie laktacji.

Interakcje lnu

Siemię lniane zawiera śluz, który może utrudniać wchłanianie jednocześnie podanych leków. Powinny być one przyjmowane godzinę przed lub dwie godziny po spożyciu lnu. Może on również nasilać działanie leków przeczyszczających. Ponadto len może nasilać działanie leków przeciwzakrzepowych i/lub przeciwpłytkowych, a także zwiększać ryzyko hipoglikemii podczas przyjmowanie leków przeciwcukrzycowych. U pacjentów przyjmujących leki hipotensyjne i len może z kolei zwiększyć się ryzyko niedociśnienia.

Preparaty dostępne na rynku zawierające len zwyczajny

Wybrane leki i suplementy diety dostępne na rynku zawierające len zwyczajny zostały przedstawione w tabelach poniżej.

Wybrane suplementy diety zawierające len zwyczajny.

Wybrane produkty lecznicze zawierające len zwyczajny.

Wybrane produkty spożywcze zawierające len zwyczajny.

Piśmiennictwo

1. EMA. (2015). European Union herbal monograph on Linum usitatissimum L., semen. https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-monograph/final-community-herbal-monograph-linum-usitatissimum-l-semen_en.pdf (Accessed on March 10, 2015)⬏
2. Mohammadi-Sartang, M., Mazloom, Z., Raeisi-Dehkordi, H., Barati-Boldaji, R., Bellissimo, N., Totosy de Zepetnek, J. O. (2017). The effect of flaxseed supplementation on body weight and body composition: a systematic review and meta-analysis of 45 randomized placebo-controlled trials. Obesity reviews : an official journal of the International Association for the Study of Obesity, 18(9), 1096–1107. https://doi.org/10.1111/obr.12550⬏
3. Mohammadi-Sartang, M., Sohrabi, Z., Barati-Boldaji, R., Raeisi-Dehkordi, H., Mazloom, Z. (2018). Flaxseed supplementation on glucose control and insulin sensitivity: a systematic review and meta-analysis of 25 randomized, placebo-controlled trials. Nutrition reviews, 76(2), 125–139. https://doi.org/10.1093/nutrit/nux052⬏
4. Khalesi, S., Irwin, C., Schubert, M. (2015). Flaxseed consumption may reduce blood pressure: a systematic review and meta-analysis of controlled trials. The Journal of nutrition, 145(4), 758–765. https://doi.org/10.3945/jn.114.205302⬏
5. Natural Medicines. (2020). Flaxseed. Aktualizacja: 16.10.2020.⬏
6. Edel, A. L., Rodriguez-Leyva, D., Maddaford, T. G., Caligiuri, S. P., Austria, J. A., Weighell, W., Guzman, R., Aliani, M., Pierce, G. N. (2015). Dietary flaxseed independently lowers circulating cholesterol and lowers it beyond the effects of cholesterol-lowering medications alone in patients with peripheral artery disease. The Journal of nutrition, 145(4), 749–757. https://doi.org/10.3945/jn.114.204594⬏
7. Thompson, L. U., Chen, J. M., Li, T., Strasser-Weippl, K., Goss, P. E. (2005). Dietary flaxseed alters tumor biological markers in postmenopausal breast cancer. Clinical cancer research : an official journal of the American Association for Cancer Research, 11(10), 3828–3835. https://doi.org/10.1158/1078-0432.CCR-04-2326⬏
8. Zhang, W., Wang, X., Liu, Y., Tian, H., Flickinger, B., Empie, M. W., Sun, S. Z. (2008). Effects of dietary flaxseed lignan extract on symptoms of benign prostatic hyperplasia. Journal of medicinal food, 11(2), 207–214. https://doi.org/10.1089/jmf.2007.602⬏
9. Demark-Wahnefried, W., Robertson, C. N., Walther, P. J., Polascik, T. J., Paulson, D. F., Vollmer, R. T. (2004). Pilot study to explore effects of low-fat, flaxseed-supplemented diet on proliferation of benign prostatic epithelium and prostate-specific antigen. Urology, 63(5), 900–904. https://doi.org/10.1016/j.urology.2003.12.010⬏
10. Dodin, S., Lemay, A., Jacques, H., Légaré, F., Forest, J. C., Mâsse, B. (2005). The effects of flaxseed dietary supplement on lipid profile, bone mineral density, and symptoms in menopausal women: a randomized, double-blind, wheat germ placebo-controlled clinical trial. The Journal of clinical endocrinology and metabolism, 90(3), 1390–1397. https://doi.org/10.1210/jc.2004-1148⬏⬏
11. Lewis, J. E., Nickell, L. A., Thompson, L. U., Szalai, J. P., Kiss, A., Hilditch, J. R. (2006). A randomized controlled trial of the effect of dietary soy and flaxseed muffins on quality of life and hot flashes during menopause. Menopause (New York, N.Y.), 13(4), 631–642. https://doi.org/10.1097/01.gme.0000191882.59799.67⬏