Synonimy: lycopene

Likopen należy do karotenoidów produkowanych przez liczne warzywa, m.in. pomidory, grejpfruty, pomarańcze i arbuza. Znaczne ilości likopenu występują w pomidorach poddanych obróbce termicznej, m.in. przecierze i ketchupie. Likopen jest składnikiem wielu suplementów diety, najczęściej w połączeniu z innymi surowcami.

Działanie i zastosowanie likopenu

Mimo że likopen jest związkiem zaliczanym do karotenoidów, nie działa jak prekursor witaminy A. In vitro likopen wykazał działanie antyoksydacyjne, przeciwpłytkowe i hamujące proliferację komórek nowotworowych. Likopen może być potencjalnie skuteczny w miażdżycy tętnic, łagodnym rozroście gruczołu krokowego, chorobach sercowo-naczyniowych, raku przełyku, nadciśnieniu, niepłodności męskiej, łagodzeniu objawów menopauzy i ochronie skóry przed oparzeniami. Dowody na skuteczność likopenu w zwyrodnieniu plamki związanym z wiekiem, astmie, redukcji ryzyka nowotworów i zaćmy oraz poprawie profilu lipidowego są sprzeczne.

Niewystarczające dowody na skuteczność likopenu

Brakuje badań klinicznych wysokiej jakości, które jednoznacznie potwierdziłyby skuteczność likopenu w takich wskazaniach jak:

• Miażdżyca tętnic – według badań epidemiologicznych u osób z wyższym stężeniem likopenu we krwi obserwowano mniejsze nasilenie miażdżycy w obrębie tętnic. Niektóre badania wskazują, że wyższy poziom likopenu jest związany z mniejszym ryzykiem choroby wieńcowej i zawału serca wśród pacjentów z miażdżycą, lecz prawdopodobnie nie ma wpływu na ryzyko udaru niedokrwiennego (Gianetti i in., 2002;^[1][2]
• Łagodny rozrost gruczołu krokowego (BPH) – wstępne badania kliniczne wskazują na związek między przyjmowaniem likopenu lub produktów złożonych zawierających likopen a redukcją objawów BPH. Badanie kliniczne z 2008 roku wykazało, że przyjmowanie 15 mg na dobę likopenu przez 6 miesięcy zmniejsza poziom antygenu sterczowego (PSA) i spowalnia postępujący przerost prostaty względem placebo.^[3] W niektórych badaniach stosowano preparaty łączone likopenu z olejem z pestek dyni, zielem wierzbownicy drobnokwiatowej, śliwy afrykańskiej, palmy sabalowej czy selenem i również obserwowano redukcję objawów rozrostu gruczołu krokowego mierzoną za pomocą skali IPSS.
• Choroba sercowo-naczyniowa (CVD) – badania epidemiologiczne wskazują, że większe spożycie likopenu wraz z dietą, a tym samym wyższy jego poziom we krwi, wiąże się z umiarkowaną redukcją rozwoju choroby wieńcowej i wystąpienia udaru lub zawału,^[4] a mimo to metaanaliza z 2017 roku wykazała, że przyjmowanie likopenu w ilości 4–30 mg na dobę nie poprawiało wartości ciśnienia rozkurczowego, stężenia cholesterolu całkowitego, LDL, HDL i TG u zdrowych osób, chociaż obserwowano obniżenie ciśnienia skurczowego o ok. 6 mmHg.^[5]
• Rak przełyku – metaanaliza z 2013 wykazała, że wyższe spożycie karotenoidów, w tym likopenu, wraz z dietą wiąże się z mniejszym ryzykiem wystąpienia raka przełyku.^[6]
• Nadciśnienie – przyjmowanie likopenu w ilości 15–30 mg na dobę przez 6–8 tygodni zmniejszało ciśnienie skurczowe o 7–13,5 mmHg i rozkurczowe o 4–6 mmHg względem wartości początkowej u pacjentów z nadciśnieniem.^[7][8] Warto jednak zaznaczyć, że badania nie uwzględniały grupy kontrolnej, a suplementacja jest prawdopodobnie nieskuteczna u osób bez nadciśnienia.
• Niepłodność męska – niewielkie badanie kliniczne wykazało, że stosowanie 2 mg likopenu 2 razy na dobę przez trzy miesiące wpływało korzystnie na ruchliwość i liczbę plemników u mężczyzn z idiopatyczną niepłodnością. Działanie likopenu wynikało prawdopodobnie z jego aktywności antyoksydacyjnej i redukcji liczby wolnych rodników, które uważane są za jedną z przyczyn niepłodności.^[9]
• Objawy menopauzy – stosowanie preparatu złożonego (likopen + wapń + wit. D₃ + astaksantyna + bioflawonoidy cytrusowe) wiązało się ze zmniejszeniem objawów towarzyszących menopauzie, m.in. uderzeń gorąca, nietrzymania moczu, zaburzeń nastroju i bólu stawów.^[10]

Wstępne badania kliniczne wskazują również, że stosowanie 10–16 mg likopenu przez 12 tygodni może przyczyniać się do ochrony skóry oparzeniem słonecznym.^[11]

Sprzeczne dowody na skuteczność likopenu

Według niektórych badań klinicznych osoby, u których stężenie likopenu jest niskie, są bardziej narażone na rozwój makulopatii, a w konsekwencji zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem. Dowodów tych nie potwierdzają jednak wyniki innych badań.

Sprzeczne dowody na skuteczność likopenu dotyczą również astmy – jedno badanie kliniczne wykazało, że stosowanie wyciągu z pomidorów zawierającego 30 mg likopenu przez tydzień poprawiało czynność płuc u niektórych pacjentów z zaostrzeniami astmy na skutek wysiłku fizycznego,^[12] lecz nie wykazano redukcji skurczu oskrzeli po wysiłku u sportowców bez zdiagnozowanej astmy.^[13]

Niektóre badania kliniczne wykazały, że u osób z wyższym stężeniem likopenu występuje mniejsze ryzyko rozwoju raka piersi, szyjki macicy, jelita grubego, płuc, jajnika i prostaty, lecz wyniki są sprzeczne. Ponadto jedno badanie wykazało, że wyższy poziom likopenu wiąże się z mniejszym ryzykiem zaćmy, lecz inne badania nie potwierdziły tej zależności. Sprzeczne wyniki dotyczą również skuteczności likopenu w hiperlipidemii. Wstępne badanie kliniczne wykazało, że przyjmowanie 4 mg na dobę likopenu przez 6 miesięcy pozwala na zmniejszenie cholesterolu całkowitego o 24%, LDL o 15% i zwiększenie HDL o 26% u kobiet po menopauzie, lecz wyniki innych badań w tym kierunku są sprzeczne.^[14]

Bezpieczeństwo stosowania likopenu

Przyjmowanie likopenu w ilości 15–45 mg na dobę przez 4–6 miesięcy wydaje się bezpieczne i dobrze tolerowane.^[4] Podczas badań klinicznych u niektórych pacjentów występowały słabo nasilone zaburzenia żołądkowo-jelitowe.

Likopen w ciąży i podczas laktacji

Istnieją sprzeczne dowody dotyczące bezpieczeństwa stosowania suplementów likopenu w ciąży. Jedno z badań wykazało, że suplementacja wiązała się z ryzykiem porodu przedwczesnego i urodzeniem dziecka o niskiej masie ciała. Przyjmowanie likopenu w ilościach powszechnie występujących w żywności jest prawdopodobnie bezpiecznie zarówno w okresie ciąży, jak i laktacji.

Interakcje likopenu

W badaniach in vitro likopen wykazał działanie hamujące agregację płytek krwi, więc pacjenci przyjmujący leki przeciwzakrzepowe i/lub przeciwpłytkowe powinni zachować ostrożność.

Preparaty dostępne na rynku zawierające likopen

Likopen jest składnikiem licznych wieloskładnikowych suplementów diety. Zostały one przedstawione w tabeli poniżej.

Wybrane suplementy diety zawierające likopen.

Piśmiennictwo

1. Kohlmeier, L., Kark, J. D., Gomez-Gracia, E., Martin, B. C., Steck, S. E., Kardinaal, A. F., Ringstad, J., Thamm, M., Masaev, V., Riemersma, R., Martin-Moreno, J. M., Huttunen, J. K., Kok, F. J. (1997). Lycopene and myocardial infarction risk in the EURAMIC Study. American journal of epidemiology, 146(8), 618–626. https://doi.org/10.1093/oxfordjournals.aje.a009327⬏
2. Ascherio, A., Rimm, E. B., Hernán, M. A., Giovannucci, E., Kawachi, I., Stampfer, M. J., Willett, W. C. (1999). Relation of consumption of vitamin E, vitamin C, and carotenoids to risk for stroke among men in the United States. Annals of internal medicine, 130(12), 963–970. https://doi.org/10.7326/0003-4819-130-12-199906150-00003⬏
3. Schwarz, S., Obermüller-Jevic, U. C., Hellmis, E., Koch, W., Jacobi, G., Biesalski, H. K. (2008). Lycopene inhibits disease progression in patients with benign prostate hyperplasia. The Journal of nutrition, 138(1), 49–53. https://doi.org/10.1093/jn/138.1.49⬏
4. Natural Medicines. (2020). Lycopene. Aktualizacja: 25.03.2020.⬏⬏
5. Cheng, H. M., Koutsidis, G., Lodge, J. K., Ashor, A., Siervo, M., Lara, J. (2017). Tomato and lycopene supplementation and cardiovascular risk factors: A systematic review and meta-analysis. Atherosclerosis, 257, 100–108. https://doi.org/10.1016/j.atherosclerosis.2017.01.009⬏
6. Ge, X. X., Xing, M. Y., Yu, L. F., Shen, P. (2013). Carotenoid intake and esophageal cancer risk: a meta-analysis. Asian Pacific journal of cancer prevention : APJCP, 14(3), 1911–1918. https://doi.org/10.7314/apjcp.2013.14.3.1911⬏
7. Engelhard, Y. N., Gazer, B., Paran, E. (2006). Natural antioxidants from tomato extract reduce blood pressure in patients with grade-1 hypertension: a double-blind, placebo-controlled pilot study. American heart journal, 151(1), 100. https://doi.org/10.1016/j.ahj.2005.05.008⬏
8. Wolak, T., Sharoni, Y., Levy, J., Linnewiel-Hermoni, K., Stepensky, D., Paran, E. (2019). Effect of Tomato Nutrient Complex on Blood Pressure: A Double Blind, Randomized Dose⁻Response Study. Nutrients, 11(5), 950. https://doi.org/10.3390/nu11050950⬏
9. Gupta, N. P., Kumar, R. (2002). Lycopene therapy in idiopathic male infertility–a preliminary report. International urology and nephrology, 34(3), 369–372. https://doi.org/10.1023/a:1024483520560⬏
10. Belcaro, G., Cesarone, M. R., Cornelli, U., Dugall, M. (2010). MF Afragil® in the treatment of 34 menopause symptoms: a pilot study. Panminerva medica, 52(2 Suppl 1), 49–54.⬏
11. Aust, O., Stahl, W., Sies, H., Tronnier, H., Heinrich, U. (2005). Supplementation with tomato-based products increases lycopene, phytofluene, and phytoene levels in human serum and protects against UV-light-induced erythema. International journal for vitamin and nutrition research. Internationale Zeitschrift fur Vitamin- und Ernahrungsforschung. Journal international de vitaminologie et de nutrition, 75(1), 54–60. https://doi.org/10.1024/0300-9831.75.1.54⬏
12. Neuman, I., Nahum, H., Ben-Amotz, A. (2000). Reduction of exercise-induced asthma oxidative stress by lycopene, a natural antioxidant. Allergy, 55(12), 1184–1189. https://doi.org/10.1034/j.1398-9995.2000.00748.x⬏
13. Falk, B., Gorev, R., Zigel, L., Ben-Amotz, A., Neuman, I. (2005). Effect of lycopene supplementation on lung function after exercise in young athletes who complain of exercise-induced bronchoconstriction symptoms. Annals of allergy, asthma & immunology : official publication of the American College of Allergy, Asthma, & Immunology, 94(4), 480–485. https://doi.org/10.1016/S1081-1206(10)61119-2⬏
14. Misra, R., Mangi, S., Joshi, S., Mittal, S., Gupta, S. K., Pandey, R. M. (2006). LycoRed as an alternative to hormone replacement therapy in lowering serum lipids and oxidative stress markers: a randomized controlled clinical trial. The journal of obstetrics and gynaecology research, 32(3), 299–304. https://doi.org/10.1111/j.1447-0756.2006.00410.x⬏