Korzeń lukrecji był używany w Europie od czasów prehistorycznych, a jego właściwości medyczne są dobrze udowodnione.^[1] Pierwsze wzmianki o lukrecji pojawiły się na asyryjskich glinianych tablicach około 2500 roku przed naszą erą. Wspominają o niej również egipskie papirusy. Lukrecja była stosowana zarówno jako pożywienie, jak i lekarstwo od czasów antycznych. Roślina ta jest również popularna w tradycyjnej medycynie chińskiej i ajurwedyjskiej.^[2]

Surowce

Korzeń lukrecji – Liquiritiae radix

Skład chemiczny

Głównymi substancjami aktywnymi w lukrecji są saponiny triperpenowe, z których najlepiej poznana jest glicyryzyna (sól potasowa lub wapniowa kwasu glicyryzynowego). Inne triterpeny to: glicyretol, glabrolid i izoglabrolid.^[3] Ponadto lukrecja zawiera flawonoidy (np. likwirytyna, izolikwirytyna, likwirtygenina, glabrydyna, formononetyna, ramnolikwirytyna, neolikwirtyna) i chalkony (izolikwirytigenina, likochalkon A i B), sterole (beta-sitosterol, dihydrostigmasterol), polisacharydy, kumaryny (takie jak: glabrokumaron A i B, herniaryna, umbeliferon, gliceryna, glikokumaryna, likofuranokumaryna, likopyranokumaryna, glabrokumaryna), fenole, kwasy tłuszczowe, cukry, żywice i olejek lotny.

Działanie

Korzeń lukrecji wykazuje działanie:

• na gospodarkę hormonalną kory nadnerczy – spowolnienie wydalania kortyzolu i przedłużenie jego działania w organizmie,^{[4][5][6][7][8][9]}
• przeciwzapalne,^[10]
• przeciwalergiczne,^[11]
• ochronne na błonę śluzową,^[12][13]
• przeciwwrzodowe,^[14][15]
• wykrztuśne,^[16]
• przeciwkaszlowe (w badaniach na zwierzętach wykazano, że istotną rolę odgrywa likwirytyna),^[17]
• przeciwutleniające (w badaniach in vitro),^[18]
• poprawiające funkcje poznawcze i neuroprotekcyjne (w badaniach na zwierzętach),^[19][20]
• przeciwdepresyjne,^[21]
• hepatoprotekcyjne (wykazane w badaniach na zwierzętach),^[1][21]
• przeciwpłytkowe,^[22]
• przeciwwirusowe (wykazane jedynie w badaniu in vitro),^[23]
• przeciwbakteryjne (wykazane jedynie w preparatach in vitro).^[24]

Zastosowanie poparte wynikami badań klinicznych

Brakuje badań klinicznych potwierdzających celowość stosowania korzenia lukrecji.

Zastosowanie jako tradycyjny produkt leczniczy roślinny

Korzeń lukrecji może być stosowany w leczeniu takich dolegliwości jak:

• Niestrawność i choroba wrzodowa.^[2] Lukrecja wykazuje działanie przeciwwrzodowe poprzez stymulację odbudowy błony śluzowej żołądka, zwiększając miejscowe stężenie prostaglandyn, a co za tym idzie, hamując objawy aktywnej choroby.
• Infekcje górnych dróg oddechowych. Lukrecja działa wykrztuśnie poprzez stymulację wydzielania śluzu w drogach oddechowych, ułatwiając jego usuwanie. Flawonidy zawarte w surowcu działają spazmolityczne na mięśnie gładkie oskrzeli.

Zastosowanie w medycynie ludowej

Korzeń lukrecji w medycynie ludowej stosuje się także w schorzeniach, takich jak: zapalenie skóry, alergia, infekcje wirusowe i chroniczny stres.

Interakcje

Korzeń lukrecji może wchodzić w interakcje z takimi lekami jak:

• kwas salicylowy i inne leki z grupy NLPZ – interakcja korzystna, zmniejszenie podrażnienia żołądka wywołanego przez leki przeciwzapalne,^[25]
• leki stosowane do leczenia nadciśnienia – wysokie dawki glicyryzyny mogą powodować wzrost ciśnienia tętniczego, zaleca się monitorowanie pacjentów stosujących lukrecję przez dłużej niż 2 tygodnie,
• paklitaksel i winblastyna – lukrecja może nasilać działanie tych leków,^[26]
• kortykosterydy – lukrecja nasila działanie miejscowych i doustnych kortykosterydów (np. prednizolonu),^[27][28]
• diklofenak sodu – interakcja pozytywna, potencjalne zwiększenie absorpcji diklofenaku stosowanego miejscowo,^[29]
• digoksyna – hipokaliemia powoduje wzrost wrażliwości na glikozydy nasercowe, zwiększając ryzyko toksyczności, jeśli lukrecja jest stosowana z digoksyną przez więcej niż 2 tygodnie,
• diuretyki (tiazydowe, pętlowe, oszczędzające potas) – ryzyko hipokaliemii i nadciśnienia spowodowane zwiększonym wydalaniem potasu,^[30]
• doustne środki antykoncepcyjne – zwiększone ryzyko hipokaliemii, nadciśnienia i zatrzymania wody w organizmie przy stosowaniu z lukrecją przez dłużej niż 2 tygodnie,^[30][31]
• potas – lukrecja może zmniejszać efekt suplementacji potasem,^[32]
• testosteron – lukrecja może obniżać poziom testosteronu w organizmie,^{[7][32][33][34][35]}
• leki metabolizowane przez cytochrom CYP3A4, 2B6, 2C9, 2E1, 1A1 – lukrecja hamuje działanie tych cytochromów, więc zalecana jest ostrożność podczas stosowania leków metabolizowanych przez CYP3A4, 2B6, 2C9, 2E1, 1A1 razem z lukrecją.^[36][37]

Bezpieczeństwo stosowania

Działania niepożądane występują częściej u osób z nadciśnieniem, które wydają się być bardziej podatne na hamowanie przez lukrecję enzymu 11HSD.^[38] Jednocześnie większość działań niepożądanych lukrecji obserwuje się, jeśli dzienne spożycie kwasu glicyryzynowego przekracza 100-400mg. Mogą wtedy wystąpić:

• wysoki poziom kortyzolu i pseudohyperaldosteronizm – zatrzymanie wody i sodu w organizmie, utrata potasu, supresja układu renina-angiotensyna-aldosteron, nadciśnienie, duszności,^[31][39]
• hypokaliemia,^[30]
• rabdomioliza,^[40]
• izolowane zwiotczenie mięśni karku (dropped head syndrome),^[41]
• encefalopatia nadciśnieniowa,^[42]
• redukcja aktywności/inhibicja HSD-11,^[43][44]
• zaburzenia widzenia.^[45]

Lukrecja powinna być używana z zachowaniem ostrożności przez chorych z nadciśnieniem (lub genetycznie uwarunkowanych do wystąpienia nadciśnienia) i zatrzymaniem wody w organizmie, a jest przeciwwskazana przy hipotonii, hipokaliemii, ciężkiej niewydolności nerek, niedoborze enzymu 11HSD, marskości wątroby i żółtaczce cholestatycznej.^[2]

Efekt niepożądany jest zależny od dawki i długości stosowania (powyżej 2 tygodni) oraz częściej występuje u chorych z istniejącym nadciśnieniem.^[16][38][42]

Lukrecja jest przeciwwskazana w ciąży, laktacji i w wieku poniżej 18. roku życia z uwagi na brak badań dotyczących bezpieczeństwa stosowania w tym czasie.

Praktyczne wskazówki dla pacjentów

Lukrecja wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwutleniające, ochronne na błony śluzowe, gojące wrzody i wpływa na układ hormonalny.

Lukrecja jest popularnym lekarstwem w chorobach układu oddechowego, niestrawności i chorobie wrzodowej. Można ją także stosować w leczeniu przewlekłego stresu i wielu innych chorób.

Wysokie dawki lukrecji (powyżej 100 mg glicyryzyny) stosowane przez dłużej niż dwa tygodnie mogą powodować hipokaliemię i pseudoaldosteronizm u osób wrażliwych, wobec tego powinny być przyjmowane ostrożnie.

Lukrecja wchodzi w interakcje z wieloma lekami, ale tylko jeśli jest spożywana w dużych dawkach. Dostępne na polskim rynku leki mają zbyt małą dawkę lukrecji, aby wywołała ona efekty uboczne przy zalecanym stosowaniu. Doniesienia na temat szkodliwości pochodzą z badań, w których podawano cukierki lukrecjowe.

Przykładowe preparaty

Leki zawierające lukrecję gładką to:

• Korzeń lukrecji (FLOS) – zioła do sporządzania odwaru (do stosowania pomocniczo w chorobie wrzodowej żołądka i w kaszlu jako środek wykrztuśny).

Ponadto lukrecja gładka lub wyciąg wchodzi w skład leków złożonych:

• Iberogast – płyn doustny (do stosowania w łagodzeniu czynnościowych zaburzeniach żołądkowo-jelitowych, w tym w Zespole Jelita Drażliwego – IBS).
• PiniHelix – syrop (do stosowania pomocniczo w przeziębieniu jako środek ułatwiający odkrztuszanie gęstego, zalegającego śluzu).
• Zioła wykrztuśne (Labofarm) – saszetki do zaparzania (do stosowania wspomagająco w kaszlu towarzyszącym podrażnieniu błony śluzowej gardła).
• Pastylki wykrztuśne – pastylki twarde (do stosowania wspomagająco w kaszlu z trudnościami w odkrztuszaniu wydzieliny).

Piśmiennictwo

1. Culpe Fiore C et al.: A history of the therapeutic use of liquorice in Europe. J Ethnopharmacol, 2005.⬏⬏
2. Blumenthal M, Goldberg A, Brinckmann J (eds): Herbal medicine: expanded Commission E monographs. Austin, TX:Integrative Medicine Communications, 2000.⬏⬏⬏
3. Asl MN, Hosseinzadeh H: Review of pharmacological effects of Glycyrrhiza sp. and its bioactive compounds. Phytother Res, 2008.⬏
4. Kato H et al.: 3-monoglucuronyl-glycyrrhetinic acid is a major metabolite that causes licorice-induced pseudoaldosteronism. J Clin Endocrinol Metab, 1995.⬏
5. Nissen D: Mosby’s drug consult. St Louis, MO: Mosby, 2003.⬏
6. Walker BR et al.: Glucocorticoids and blood pressure: a role for the cortisol/cortisone shuttle in the control of vascular tone in man. Clin Sci, 1992.⬏
7. Armanini D et al.: Further studies on the mechanism of the mineralocorticoid action of licorice in humans. J Endocrinol Invest, 1996.⬏⬏
8. Heldal K, Midtvedt K: Licorice: not just candy. Tidsskr Nor Laegeforen, 2002.⬏
9. Walker BR, Edwards CRW: Licorice-induced hypertension and syndromes of apparent mineralcorticoid excess. Endocrinol Metab Clin North Am, 1994.⬏
10. Teelucksingh S et al.: Potentiation of hydrocortisone activity in skin by glycyrrhetinic acid. Lancet, 1990.⬏
11. Shin YW et al.: In vitro and in vivo antiallergic effects of Glycyrrhiza glabra and its components. Planta Med, 2007.⬏
12. Guslandi M Ulcer-healing drugs and endogenous prostaglandins. Int J Clin Pharmacol Ther Toxicol, 1985.⬏
13. van Marle J et al.: Deglycyrrhizinised licorice (DGL) and the renewal of rat stomach epithelium. Eur J Pharmacol, 1981.⬏
14. Larkworthy W, Holgate PF: Deglycyrrizinised licorice in the treatment of chronic duodenal ulcer. Practitioner, 1975.⬏
15. Baker ME: Licorice and enzymes other than 11 betahydroxysteroid dehydrogenase: an evolutionary perspective. Steroids, 1994.⬏
16. Bradley PR: British herbal compendium, vol 1: A handbook of scientific information on widely used plant drugs. Bournemouth, Dorset, UK: British Herbal Medicine Association, 1992.⬏⬏
17. Kamei J et al.: Pharmacokinetic and pharmacodynamic profiles of the antitussive principles of Glycyrrhizae radix (licorice),a main component of the Kampo preparation Bakumondoto (Mai-men-dong-tang). Eur J Pharmacol, 2005.⬏
18. Vaya J, Belinky PA, Aviram M: Antioxidant constituents from licorice roots: isolation, structure elucidation and antioxidative capacity toward LDL oxidation. Free Radic Biol Med, 1997.⬏
19. Dhingra D, Parle M, Kulkarni SK: Memory enhancing activity of Glycyrrhiza glabra in mice. J Ethnopharmacol, 2004.⬏
20. Genovese TM et al.: Glycyrrhizin reduces secondary inflammatory process after spinal cord compression injury in mice. Shock, 2008.⬏
21. Ofir R et al.: Inhibition of serotonin re-uptake by licorice constituents. J Mol Neurosci, 2003.⬏⬏
22. Lee JR et al.: Hepatoprotective activity of licorice water extract against cadmium-induced toxicity in rats. Evid Based Complement Alternat Med, 2009.⬏
23. Fiore C et al.: Antiviral effects of Glycyrrhiza species. Phytother Res, 2008.⬏
24. Hatano T et al.: Phenolic constituents of licorice. VII: structuresof glicophenone and glicoisoflavone, and effects of licorice phenolics on methicillin-resistant Staphylococcus aureus. Tokyo: Chem Pharm Bull, 2000.⬏
25. Tawata M et al.: Anti-platelet action of isoliquiritigenin, an aldose reductase inhibitor in licorice. Eur J Pharmacol, 1992.⬏
26. Rafi MM et al.: Novel polyphenol molecule isolated from licorice root (Glycrrhiza glabra) induces apoptosis, G2/M cell cycle arrest, and Bcl-2 phosphorylation in tumor cell lines. J Agric Food Chem, 2002.⬏
27. Homma M et al.: A novel 11-beta-hydroxysteroid dehydrogenase inhibitor contained in Saiboku-To, a herbal remedy for steroid-dependent bronchial asthma. J Pharm Pharmacol, 1994.⬏
28. Chen MF et al.: Effect of oral administration of glycyrrhizin on the pharmacokinetics of prednisolone. Endocrinol Jpn, 1991.⬏
29. Nokhodchi A et al.: The effect of glycyrrhizin on the release rate and skin penetration of diclofenac sodium from topical formulations. Farmaco, 2002.⬏
30. deKlerk G, Neiuwenhuis M, Beutler J: Hypokalemia and hypertension associated with use of liquorice flavoured chewing gum. BMJ, 1997.⬏⬏⬏
31. Bernardi M et al.: Effects of prolonged ingestion of graded doses of licorice by healthy volunteers. Life Sci, 1994.⬏⬏
32. Kageyama K et al.: A case of pseudoaldosteronism induced bya mouth refresher containing licorice. Endocr J, 1997.⬏⬏
33. Armanini D et al.: Licorice consumption and serum testosterone in healthy man. Exp Clin Endocrinol Diabetes, 2003.⬏
34. Armanini D et al.: Effect of licorice on the reduction of body fat mass in healthy subjects. J Endocrinol Invest, 2003.⬏
35. Armanini D et al.: Licorice reduces serum testosterone in healthy women. Steroids, 2004.⬏
36. Budzinski JW et al.: An in vitro evaluation of human cytochrome P450 3A4 inhibition by selected commercial herbal extracts and tinctures. Phytomedicine, 2000.⬏
37. Kent UM et al.: The licorice root derived isoflavan glabridin inhibits the activities of human cytochrome P450S 3A4, 2B6,and 2C9. Drug Metab Dispos, 2002.⬏
38. Sigurjonsdottir HA et al.: Subjects with essential hypertension are more sensitive to the inhibition of 11 beta-HSD by licorice. J Hum Hypertens, 2003.⬏⬏
39. Blachley JD, Knochel JP: Tobacco chewer’s hypokalemia:licorice revisited. N Engl J Med, 1980.⬏
40. Firenzuoli F, Gori L: Rhabdomyolysis due to licorice ingestion. Recenti Prog Med, 2002.⬏
41. Yoshida S, Takayama Y: Licorice-induced hypokalemia as a treatable cause of dropped head syndrome. Clin Neurol Neurosurg, 2003.⬏
42. Russo S et al.: Low doses of licorice can induce hypertension encephalopathy. Am J Nephrol, 2000.⬏⬏
43. Quinkler M, Stewart PM: Hypertension and the cortisol-cortisone shuttle. J Clin Endocrinol Metab, 2003.⬏
44. Chamberlain J, Abolnik I: Pulmonary edema following a licorice binge (letter). West J Med, 1997.⬏
45. Dobbins KRB, Saul RF: Transient visual loss after licorice ingestion. J Neuroophthalmol, 2000.⬏