Synonimy: lutein, zeaxanthin
Luteina należy do karotenoidów i najczęściej stosowana jest w preparatach w połączeniu z zeaksantyną, która jest jej stereoizomerem. Luteina i zeaksantyna są pigmentami obecnymi w dużym stężeniu w plamce żółtej, która odpowiada za prawidłowe widzenie centralne i ostrość wzroku. W preparatach wspomagających wzrok źródłem luteiny i zeaksantyny często jest ekstrakt z kwiatów aksamitki wzniesionej (Tagetes erecta L.). Bogatym źródłem karotenoidów (w tym luteiny i zeaksantyny) są produkty spożywcze takie jak żółtko jaja, zielone warzywa (np. jarmuż, szpinak), cukinia i dynia. Produkty spożywcze zawierają zwykle więcej luteiny niż zeaksantyny, a średni stosunek podaży tych karotenoidów wraz z dietą wynosi 5:1.
Działanie i zastosowanie luteiny i zeaksantyny
Luteina i zeaksantyna pełnią funkcję swoistego filtra, chroniąc narząd wzroku przed promieniowaniem UV. Ponadto wykazują działanie antyoksydacyjne. Badania kliniczne potwierdziły skuteczność luteiny i zeaksantyny w zwyrodnieniu plamki związanym z wiekiem i zaćmie. Dowody na skuteczność w redukcji ryzyka choroby niedokrwiennej serca, udaru, zespołu metabolicznego i barwnikowego zapalenia siatkówki są sprzeczne. Potencjalnie luteina i zeaksantyna mogą poprawiać funkcje poznawcze u osób starszych i zmniejszać objawy zmęczenia wzroku. Badania nie potwierdziły skuteczności luteiny i zeaksantyny m.in. w retinopatii cukrzycowej, chorobie Parkinsona i infekcjach dróg oddechowych.
Skuteczność luteiny i zeaksantyny potwierdzona w badaniach klinicznych
Badania kliniczne wykazały, że luteina i zeaksantyna mogą być potencjalnie skuteczne w leczeniu takich wskazań jak:
- Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem (ang. Age-related Macular Degeneration, AMD) – według badania AREDS2, przeprowadzonego przez amerykański National Eye Institute, dodanie luteiny (10 mg) i zeaksantyny (2 mg) do standardowej formuły AREDS (wit. C + wit. E + beta-karoten + cynk + miedź) nie wiązało się z większym obniżeniem ryzyka rozwoju zaawansowanego AMD oraz nie miało wpływu na konieczność operacji zaćmy,[1] jednak warto zaznaczyć, że ryzyko operacji zaćmy zmniejszyło się u pacjentów z wyjściowo niskim spożyciem luteiny i zeaksantyny w diecie, lecz suplementacja nie przyniosła żadnych korzyści pacjentom z wyjściowo wyższym stężeniem karotenoidów w osoczu.[2] Ponadto metaanaliza z 2016 roku obejmująca 20 badań klinicznych z randomizacją wykazała, że przyjmowanie karotenoidów (luteiny, zeaksantyny lub mezozeaksantyny) skutkuje zwiększeniem gęstości optycznej plamki w porównaniu z placebo, a efekt ten obserwowany był zarówno u chorych na AMD, jak i osób zdrowych. Większa skuteczność interwencji była obserwowana, gdy stosowano dawki powyżej 10 mg, a czas trwania leczenia był dłuższy niż rok oraz gdy pacjenci przyjmowali preparaty łączone zawierające wszystkie trzy karotenoidy.[3] Przegląd Cochrane wykazał jednak, że przyjmowanie suplementów z luteiną i zeaksantyną przez okres od 6 miesięcy do 5 lat nie zmniejsza ryzyka rozwoju zaawansowanego AMD i utraty wzroku w porównaniu z placebo.[4]
- Zaćma – według niektórych badań wyższy poziom luteiny w osoczu jest związany z mniejszym ryzykiem (o 25%) wystąpienia zaćmy związanej z wiekiem. Niewielkie badanie kliniczne wykazało, że przyjmowanie 15 mg luteiny 3 razy na tydzień przez okres do dwóch lat może wpływać korzystnie na zdolność widzenia u pacjentów ze zdiagnozowaną zaćmą związaną z wiekiem.[5] Ponadto suplementacja 10 mg luteiny i 2 mg zeaksantyny dziennie przez około 5 lat zmniejszała ryzyko operacji zaćmy o 32% u uczestników z niskim spożyciem tych składników wraz z dietą, jednak warto zaznaczyć, że nie obserwowano tego efektu u osób spożywających wyższe ilości wraz z dietą.[6]
Niewystarczające lub sprzeczne dowody na skuteczność luteiny i zeaksantyny
Według niektórych badań istotna obecność luteiny w dieciej może przyczynić się do zmniejszenia ryzyka rozwoju choroby niedokrwiennej serca, udaru i zespołu metabolicznego, jednak nie potwierdzają tego inne badania o wyższej jakości. Jedno badanie wykazało również, że suplementacja luteiny może być korzystna u pacjentów z barwnikowym zapaleniem siatkówki,[7] jednak większość innych wyników tego nie potwierdza.
Luteina była również badana pod kątem poprawy funkcji poznawczych u osób starszych. W badaniu obserwacyjnym u osób po 50. r.ż. wyższe spożycie luteiny i zeaksantyny w diecie wiązało się z poprawą pamięci względem osób spożywających mniejsze ilości tych składników.[8] W innym badaniu suplementacja 12 mg luteiny lub w połączeniu z 800 mg DHA przez 4 miesiące wpływała na poprawę pamięci i płynności wypowiedzi u starszych kobiet.[9]
Wyniki wstępnych badań klinicznych wskazują również na potencjalną skuteczność suplementacji luteiny w redukcji objawów zmęczenia oczu, jednak w większości z nich luteina była stosowana w połączeniu z innymi składnikami, co utrudnia ocenę skuteczności jej samej.
Brak dowodów na skuteczność luteiny i zeaksantyny
Suplementacja luteiny i zeaksantyny prawdopodobnie nie wpływa na zmniejszanie ryzyka złamań kości, retinopatii wcześniaków, retinopatii cukrzycowej, bolesności mięśni po wysiłku, redukcji ryzyka choroby Parkinsona, infekcji dróg oddechowych i na poprawę ostrości wzorku u pacjentów z retinopatią.
Bezpieczeństwo stosowania luteiny i zeaksantyny
Przyjmowanie luteiny do 20 mg na dobę jest określane jako bezpieczne, przy czym wraz z dietą przeciętna podaż luteiny wynosi 1–2 mg na dobę. Stosowanie luteiny w dawce do 20 mg dziennie nie wiązało się z występowaniem działań niepożądanych.[10] Luteina i zeaksantyna nie wchodzą w istotne interakcje z lekami ani żywnością, jednak potencjalnie mogą one zmniejszać wchłanianie witaminy E.
Preparaty dostępne na rynku zawierające luteinę i zeaksantynę
Luteina i zeaksantyna wchodzą w skład preparatów dedykowanych w celu wspomagania funkcjonowania narządu wzroku. Zostały one przedstawione w tabeli poniżej.
Wybrane suplementy zawierające luteinę i zeaksantynę:
Nazwa preparatu | Zawartość luteiny i zeaksantyny w sugerowanej dawce dobowej | Opis producenta |
Nutrof Total | 10 mg luteiny i 2 mg zeaksantyny
Pozostałe składniki: Wit. C, wit. E, cynk, miedź, selen, olej rybi, epa, dha, dpa, wyciąg z winogron, resweratrol, wit. D3 |
Suplement diety zawierający składniki o działaniu antyoksydacyjnym korzystnie wpływające na wzrok. |
Klarin Aktiv
z luteiną |
30 mg ekstraktu z kwiatów aksamitki wzniesionej w tym 6 mg luteiny i 1,2 mg zeaksantyny
Pozostałe składniki: Sproszkowane owoce borówki czernicy, ekstrakt z borówki czernicy, wit. C, wit. E, wit. A |
Suplement diety uzupełniający dietę w składniki wspomagające proces widzenia. |
Olimp Gold Luteina | 22 mg luteiny i 2 mg zeaksantyny pozyskanych z aksamitki wzniesionej
Pozostałe składniki: DHA, cynk, wit. A, wit. E |
Suplement diety dla osób dorosłych dbających o wzrok, chcących uzupełnić dietę w składniki wpływające na zachowanie prawidłowego widzenia. |
Maxiluten ginkgo+ | 120 mg wyciągu z kwiatów aksamitki wzniesionej w tym 24 mg luteiny i 1,2 mg zeaksantyny
Pozostałe składniki: Wyciąg z kwiatów róży stulistnej, beta-karoten, cynk, wit. C, ekstrakt z liści miłorzębu japońskiego, wyciąg z ziela brahmi, wit. D |
Suplement diety zawierający składniki wspomagające wzrok, pamięć i koncentrację. |
Piśmiennictwo
- NIH. (2020). AREDS/AREDS2 Clinical Trials. Aktualizacja: 18.08.2020. Pobrano z: https://www.nei.nih.gov/research/clinical-trials/age-related-eye-disease-studies-aredsareds2/about-areds-and-areds2#section-id-14213⬏
- Chew, E. Y., SanGiovanni, J. P., Ferris, F. L., Wong, W. T., Agron, E., Clemons, T. E., Sperduto, R., Danis, R., Chandra, S. R., Blodi, B. A., Domalpally, A., Elman, M. J., Antoszyk, A. N., Ruby, A. J., Orth, D., Bressler, S. B., Fish, G. E., Hubbard, G. B., Klein, M. L., … Bernstein, P. (2013). Lutein/zeaxanthin for the treatment of age-related cataract: AREDS2 randomized trial report no. 4. JAMA ophthalmology, 131(7), 843–850. https://doi.org/10.1001/jamaophthalmol.2013.4412⬏
- Ma, L., Liu, R., Du, J. H., Liu, T., Wu, S. S., Liu, X. H. (2016). Lutein, Zeaxanthin and Meso-zeaxanthin Supplementation Associated with Macular Pigment Optical Density. Nutrients, 8(7), 426. https://doi.org/10.3390/nu8070426⬏
- Evans, J. R., Lawrenson, J. G. (2017). Antioxidant vitamin and mineral supplements for slowing the progression of age-related macular degeneration. The Cochrane database of systematic reviews, 7(7), CD000254. https://doi.org/10.1002/14651858.CD000254.pub4⬏
- Olmedilla, B., Granado, F., Blanco, I., Vaquero, M. (2003). Lutein, but not alpha-tocopherol, supplementation improves visual function in patients with age-related cataracts: a 2-y double-blind, placebo-controlled pilot study. Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.), 19(1), 21–24. https://doi.org/10.1016/s0899-9007(02)00861-4⬏
- Age-Related Eye Disease Study 2 (AREDS2) Research Group, Chew, E. Y., SanGiovanni, J. P., Ferris, F. L., Wong, W. T., Agron, E., Clemons, T. E., Sperduto, R., Danis, R., Chandra, S. R., Blodi, B. A., Domalpally, A., Elman, M. J., Antoszyk, A. N., Ruby, A. J., Orth, D., Bressler, S. B., Fish, G. E., Hubbard, G. B., Klein, M. L., … Bernstein, P. (2013). Lutein/zeaxanthin for the treatment of age-related cataract: AREDS2 randomized trial report no. 4. JAMA ophthalmology, 131(7), 843–850. https://doi.org/10.1001/jamaophthalmol.2013.4412⬏
- Dagnelie, G., Zorge, I. S., McDonald, T. M. (2000). Lutein improves visual function in some patients with retinal degeneration: a pilot study via the Internet. Optometry (St. Louis, Mo.), 71(3), 147–164.⬏
- Zuniga, K. E., Bishop, N. J., Turner, A. S. (2020). Dietary lutein and zeaxanthin are associated with working memory in an older population. Public health nutrition, 1–8. Advance online publication. https://doi.org/10.1017/S1368980019005020⬏
- Johnson, E. J., McDonald, K., Caldarella, S. M., Chung, H. Y., Troen, A. M., Snodderly, D. M. (2008). Cognitive findings of an exploratory trial of docosahexaenoic acid and lutein supplementation in older women. Nutritional neuroscience, 11(2), 75–83. https://doi.org/10.1179/147683008X301450⬏
- Natural Medicines. (2020). Lutein. Aktualizacja: 18.08.2020.⬏