Powszechnie znana jest rola magnezu w organizmie, a półki aptek uginają się od coraz to nowych preparatów. W zalewie tego wszystkiego zapominamy zadać najważniejsze pytanie – czy moda na magnez ma jakieś podłoże naukowe? Czy w przypadku skurczy, czy to u osób starszych, czy dorosłych uprawiających sport – dodatkowa suplementacja ponad podażą w diecie skutkuje jakimkolwiek działaniem leczniczym?
Do przeglądu systematycznego z 2013 roku[1] włączono 7 badań klinicznych z randomizacją (RCT) nad efektywnością stosowania magnezu w nocnych skurczach nóg (ang. Noctural Leg Cramps). Suplementacja wysokimi dawkami magnezu nie była lepsza od placebo, choć niewielki efekt zaobserwowano u kobiet ciężarnych.
CONCLUSIONS: Magnesium therapy does not appear to be effective in the treatment of NLC in the general population, but may have a small effect in pregnant women.
Przegląd Cochrane dot. skuteczności leczenia bolesnych skurczy mięśni szkieletowych magnezem[2] dostarczył podobnych wniosków: mało prawdopodobne, by suplementacja magnezem przynosiła jakiekolwiek pozytywne skutki, zarówno jako profilaktyka jak i leczenie.
AUTHORS’ CONCLUSIONS: It is unlikely that magnesium supplementation provides clinically meaningful cramp prophylaxis to older adults experiencing skeletal muscle cramps.
Sięgnijmy zatem do jednego z najwcześniejszych trialów z 1999 roku,[3] w którym poddano ocenie skuteczność magnezu w leczeniu nocnych skurczy. Wnioski? Suplementacja magnezem nie przynosi efektów. Autorzy wyjaśniają, że jednym z powodów na pozorną skuteczność jest tzn. powrót do średniej (ang. Regression to the mean), która odpowiada za szereg błędów poznawczych.
CONCLUSIONS: Magnesium was not effective for the treatment of nocturnal leg cramps. The period-effect bias probably occurred because of a combination of the natural history of this condition, a regression to the mean, and a true placebo effect.
Regresja (powrót) do średniej tłumaczy, dlaczego pacjentom się wydaje, że preparat im pomógł, mimo że w badania kontrolowane placebo efektu nie potwierdzają:
Ludzie podejmują działania w odpowiedzi na sytuacje ekstremalne. Potem, gdy sytuacja staje się mniej ekstremalna, przypisują sobie zasługę za tę zmianę, kiedy tak naprawdę bardziej prawdopodobne wytłumaczenie jest takie, że to po prostu sytuacja powróciła do średniej.
Wielu farmaceutów lubuje się w debatach nad przewagą jednej formy magnezu nad inną. Co jeśli jednak biodostępność wynosiłaby 100%? Taki efekt można zbadać, podająć magnez dożylnie Jak dowodzi badanie z 2011 roku,[4] nawet magnez podany we wlewie nie zmniejszał częstości skurczy u osób cierpiących na bolecne skurcze nóg, niezależnie od podanej dawki…
CONCLUSIONS: Intravenous magnesium infusion did not reduce the frequency of leg cramps in a group of older adult rest cramp sufferers regardless of the extent to which infused magnesium was retained. Although oral magnesium is widely marketed to older adults for the prophylaxis of leg cramps, our data suggest that magnesium therapy is not indicated for the treatment of rest cramps in a geriatric population.
Także zanim zaczniemy zgłębiać, który suplement ma lepszy skład, większą dawkę czy przyswajalność, należy się zastanowić, czy w ogóle jest potrzeba suplementacji.
Z praktyki aptecznej
Pacjenci potrafią nadinterpretować nawet przekłamany już przekaz z reklam. Przykładem może być:
1) Rodzic proszący o magnez dla 2-latka, który mruży oczy, co mylnie bierze za drżenie powieki opisywane w reklamach jako niedobór magnezu.
2) Senior proszący o magnez na drżenie rąk, u którego wywołane jest ono chorobą Parkinsona.
3) Starsza pani prosząca o magnez na drętwienie stóp, które jest efektem postępującej neuropatii cukrzycowej.
W powyższych przypadkach, które są tylko wierzchołkiem góry lodowej, zaproponowano inny preparat i/lub konsultację lekarską.
Podobna sytuacja ma miejsce z witaminą C. Choć jej rola jest doskonale znana, a objawy niedoboru opisane już setki lat temu, nie ma nadal twardych dowodów na to, że dodatkowa jej suplementacja ponad dzienne zapotrzebowanie, leczyła choćby objawy przeziębienia lub grypy. Internet dysponuje jedynie dowodami anegdotycznymi na temat skuteczności megadawek… (Patrz: “Czym jest dowód anegdotyczny? [Q&A]”.)
Czytaj też: Witamina D: co wiemy na pewno? Reklamy vs. EBM
Przyczyny skurczy mięśni
Prawdziwe przyczyny bolesnych skurczy mięśni to temat na kolejne opracowanie. Wiemy już, że nie są nimi zaburzenia elektrolitowe. Najczęściej przyczyną jest przeciążenie mięśnia, zaburzenie krążenia obwodowego i uszkodzenie nerwu np. w przebiegu cukrzycy. To zmienia o 180 stopni kierunek konsultacji, jaki powinniśmy obrać rozmawiając z pacjentem. Choć to dużo trudniejsze, nic po prostu podanie z półki magnezu na promocji.
Wg przeglądu Cochrane z 2016 roku środkami o udowodnionej skuteczności w łagodzeniu skurczy i zespołu niespokojnych nóg mogą być leki flebotropowe: dobezylan wapnia, rutozyd i inne.[5]
Pewne dane wskazują także na skuteczność wymuszonej hiperwentylacji (20-30 głębokich wdechów).
Ciekawostka
Magnez na skurcze to głównie polski wymysł. Lekiem o udowodnionej skuteczności w leczeniu skurczy jest chinina.
Oczywiście nie taka homeopatyczna OTC jak na obrazku powyżej, lecz na receptę w dawce od 200-300mg[6]. Obecnie jednak nie zaleca się podawania takich dawek osobom starszym, ze względu na działania niepożądane. Z kolei picie toniku też nie przyniesie efektu, bo górna granica zawartości chlorowodorku chininy w napojach gazowanych (Kinley, itd.) to 7,5 mg/100 ml.[7].
Ścieżkę właściwej rekomendacji magnezu omówiono w osobnym opracowaniu. (Patrz: “Magnez – Ścieżka rekomendacji”.)
Piśmiennictwo
- Sebo P. et al 2013: Effect of magnesium therapy on nocturnal leg cramps: a systematic review of randomized controlled trials with meta-analysis using simulations.⬏
- Cochrane Database Syst Rev. 2012 Magnesium for skeletal muscle cramps.⬏
- Frusso R et al, 1999. Magnesium for the treatment of nocturnal leg cramps: a crossover randomized trial.⬏
- Garrison SR et al 2011: The effect of magnesium infusion on rest cramps: randomized controlled trial.⬏
- Cochrane Review 2016 Phlebotonics for venous insufficiency. abstrakt⬏
- Mandal AK, Abernathy T, Nelluri SN, Stitzel V. Is quinine effective and safe in leg cramps? J Clin Pharmacol. 1995 Jun;35(6):588-93. abstrakt⬏
- Ocena zawartości chininy w tonikach⬏
