Synonimy: melatonin, N-Acetylo-5-metoksytryptamina

Melatonina jest hormonem produkowanym endogennie przez szyszynkę, który odpowiada za regulację rytmu snu i czuwania. Stanowi składnik suplementów diety i leków OTC dedykowanych osobom zmagającym się z problemami ze snem.

Działanie i zastosowanie melatoniny

Prekursorem melatoniny jest tryptofan, który przekształca się w serotoninę, a następnie w melatoninę. Melatonina transportowana jest kolejno do płynu mózgowo-rdzeniowego, a następnie do krwi żylnej przez krążenie systemowe. Odpowiada przede wszystkim za regulację rytmu dobowego, lecz również za proces wydzielania hormonu wzrostu, dojrzewanie płciowe, odczuwanie bólu i aktywność seksualną. Wydzielanie melatoniny zależy od ilości światła, ponieważ ciemność stymuluje uwalnianie melatoniny, a światło hamuje ten proces. Skuteczność melatoniny w łagodzeniu zaburzeń snu, takich jak zespół opóźnionej fazy snu i bezsenność oraz w jet lagu, migrenie, nadciśnieniu, endometriozie, lęku przedoperacyjnym i niektórych typach nowotworów została potwierdzona klinicznie. Dowody na skuteczność melatoniny u osób pracujących zmianowo, cierpiących na depresję lub zespół jelita drażliwego są sprzeczne. Melatonina może być potencjalnie skuteczna u dzieci z ADHD lub autyzmem, a także pacjentów cierpiących na przewlekłe zmęczenie i u kobiet z PCOS. Badania nie wykazały jednak skuteczności melatoniny w poprawie wydolności fizycznej, chorobie Alzheimera, demencji, zwiększaniu wskaźnika ciąż u kobiet oraz w łagodzeniu objawów odstawiennych leków.

Skuteczność melatoniny potwierdzona w badaniach klinicznych

Wyniki badań klinicznych wykazały, że melatonina jest skuteczna w takich wskazaniach jak:

• Zespół opóźnionej fazy snu – liczne badania kliniczne i metaanalizy wykazały, że stosowanie melatoniny skraca czas potrzebny do zaśnięcia u dzieci i młodzieży z zespołem opóźnionej fazy snu, który charakteryzuje się zasypianiem w późnych godzinach nocnych i wstawaniem około południa.^[1][2] Ponadto melatonina przyczyniała się do poprawy jakości życia i nastroju, lecz warto zaznaczyć, że zaprzestanie suplementacji skutkowało nawrotem objawów po około roku.
• Bezsenność – wyniki badań klinicznych wskazują, że przyjmowanie melatoniny wpływa na skrócenie czasu zasypiania (latencję snu) o ok. 7–12 minut. Liczne badania wykazały większą skuteczność melatoniny u osób starszych, co jest prawdopodobnie związane z faktem, że wraz z wiekiem spada jej endogenne wytwarzanie.^[3] Metaanaliza 19 badań klinicznych wykazała, że przyjmowanie melatoniny wpływa na skrócenie latencji snu o średnio 7 minut i wydłużenie snu o ok. 8 minut. W badaniach długotrwałych i z zastosowaniem wyższych dawek melatonina wykazywała większą skuteczność. Pacjenci zgłaszali również poprawę w jakości snu.^[4] Melatonina wykazała również skuteczność w przypadku bezsenności u pacjentów z chorobami współistniejącymi, np. depresją, schizofrenią, chorobą afektywną dwubiegunową i padaczką. Ponadto ułatwiała zasypianie dzieciom z zaburzeniami rozwojowymi, autyzmem i niepełnosprawnością umysłową. Z kolei wyniki badań na temat skuteczności melatoniny u pacjentów z demencją, chorobą Alzheimera lub Parkinsona są sprzeczne.
• Jet lag – wiele badań klinicznych wykazało, że melatonina wpływała na poprawę czujnoścu i zmniejszenie senności oraz zmęczenia w ciągu dnia u osób podróżujących, lecz może nie być skuteczna w skracaniu latencji snu i poprawie jego jakości. U pacjentów podróżujących w kierunku wschodnim przez 5 lub więcej stref czasowych przyjmowanie 2–3 mg melatoniny przed wyjazdem oraz przez kilka dni później może być korzystne. Dowody na skuteczność melatoniny u pacjentów podróżujących na zachód lub na mniejsze odległości są niejasne.^[5][6]
• Migrena – według niektórych badań profilaktyczne przyjmowanie melatoniny w ilości 3 mg może być równie lub bardziej skuteczne niż 25 mg amitryptyliny (Gonçalves i in., 2016). Metaanaliza 25 badań klinicznych z randomizacją obejmująca łącznie 4499 pacjentów wykazała, że stosowanie melatoniny zmniejsza częstość występowania migreny oraz czas trwania napadów o ok. 1,7 dnia. Badacze sugerują, że melatonina może być dobrym wyborem w ramach profilaktyki u pacjentów z epizodami migren.^[7]
• Bezsenność wywołana beta-blokerami – stosowanie beta-blokerów może obniżać poziom endogennej melatoniny, czego skutkiem mogą być zaburzenia snu. Badania kliniczne i przedkliniczne wskazują, że przyjmowanie melatoniny przyczynia się do skrócenia zasypiania i wydłużenia czasu snu u pacjentów stosujących atenolol i metoprolol.^[8][9]
• Nadciśnienie tętnicze – stosowanie 2–3 mg melatoniny o kontrolowanym uwalnianiu do 4 tygodni obniżało ciśnienie skurczowe o 3,8–6 mmHg i rozkurczowe o 3,6–4 mmHg u pacjentów z nadciśnieniem pierwotnym lub z podwyższonym ciśnieniem w nocy.^[10][11]
• Endometrioza – podwójnie zaślepione badanie kliniczne z randomizacją wykazało, że stosowanie 10 mg melatoniny przez 8 tygodni wpływa na zmniejszenie bólu, odczucie dyskomfortu podczas stosunku płciowego oraz menstruacji, poprawę jakości snu i może się przyczynić do redukucji liczby zażywanych leków przeciwbólowych u kobiet z endometriozą.^[12]
• Lęk przedoperacyjny – liczne badania kliniczne wskazują, że przyjmowanie melatoniny wpływa na redukcję lęku związanego z operacją porównywalnie do midazolamu, klonidyny oraz gabapentyny.^[3] Niektóre badania wskazują na przewagę melatoniny nad midazolamem, ponieważ nie wywołuje ona depresji oddechowej ani nie upośledza funkcji poznawczych. Mimo pozytywnych wyników wielu badań, niektóre nie potwierdzają skuteczności melatoniny w redukcji lęku przedoperacyjnego.

Ponadto przyjmowanie melatoniny wpływało na zmniejszenie zaburzenia rytmu dobowego u niewidomych dzieci i dorosłych. Wiele pojedynczych badań wykazało, że dodanie melatoniny do standardowej chemioterapii pozwala na większą regresję guzów u pacjentów z różnymi typami nowotworów, m.in. z rakiem piersi, płuc i nerek. Ponadto dodanie melatoniny do terapii przyczyniało się do zmniejszenia jej toksyczności, w tym kacheksji, osłabienia i zaburzeń neurologicznych.

Niewystarczające dowody na skuteczność melatoniny

Stosowanie melatoniny nie wpływa na skrócenie latencji snu i na poprawę jego jakości u pacjentów pracujących zmianowo, chociaż niektóre badania wykazały nieznaczne wydłużenie snu. Większość badań nie wykazała również skuteczności melatoniny w łagodzeniu objawów depresji u pacjentów z chorobą afektywną dwubiegunową, lecz niektóre badania wskazują na skuteczność melatoniny w połączeniu z buspironem. Istnieje ryzyko, że stosowanie melatoniny wpływa na pogarszenie stanu pacjentów z depresją jedno- lub dwubiegunową.

Brakuje również jednoznacznych dowodów na skuteczność melatoniny w łagodzeniu bezsenności u dzieci z ADHD, poprawie zachowania u dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, łagodzeniu objawów zespołu przewlekłego zmęczenia, regulacji miesiączek u kobiet z PCOS i łagodzeniu bólu przewlekłego.

Wstępne badania kliniczne wskazują na skuteczność melatoniny w redukcji objawów zespołu jelita drażliwego, w tym bólu brzucha, wzdęć, nudności i zgagi, lecz nie wszystkie badania są zgodne.

Brak dowodów na skuteczność melatoniny

Przyjmowanie melatoniny jest prawdopodobnie nieskuteczne w poprawie wydolności fizycznej, funkcji poznawczych u pacjentów z chorobą Alzheimera oraz demencją, w zwiększaniu wskaźnika ciąż u kobiet przechodzących procedurę zapłodnienia in vitro oraz w łagodzeniu objawów odstawiennych u pacjentów przyjmujących benzodiazepiny.

Bezpieczeństwo stosowania melatoniny

Stosowanie melatoniny jest prawdopodobnie bezpieczne w ilości do 8 mg na dobę przez 6 miesięcy oraz 10 mg na dobę przez dwa miesiące. U niektórych pacjentów melatonina była bezpiecznie stosowana nawet do dwóch lat.^[3] Działania niepożądane, które występowały u pacjentów, obejmowały głównie ból głowy, senność, zawroty i nudności. Zaleca się, aby osoby przyjmujące melatoninę przez 4–5 godzin od zażycia nie prowadziły pojazdów ani nie obsługiwały maszyn. Rzadko stosowanie melatoniny wpływało na pojawienie się objawów depresyjnych, lęku, bólu brzucha i drażliwości.

Melatonina w ciąży i podczas laktacji

Według niektórych badań stosowania 3 mg melatoniny podczas procedury zapłodnienia in vitro nie wpływa niekorzystnie na wskaźnik ciąż, lecz istnieje prawdopodobieństwo, że wysokie dawki mogą hamować owulację i zmniejszać szansę na zapłodnienie, dlatego nie zaleca się przyjmowania melatoniny u pacjentek pragnących zajść w ciążę.

Interakcje melatoniny

Przyjmowanie melatoniny może zmniejszać ciśnienie tętnicze i zwiększać ryzyko niedociśnienia u osób zażywających leki hipotensyjne. Jednoczesne stosowanie melatoniny z lekami uspokajającymi, nasennymi lub alkoholem nasila działanie depresyjne na ośrodkowy układ nerwowy. Teoretycznie melatonina może zwiększać ryzyko krwawienia u pacjentów stosujących leki przeciwzakrzepowe i/lub przeciwpłytkowe, np. warfarynę. Melatonina może również wpływać na działanie leków przeciwpadaczkowych, przeciwcukrzycowych, amitryptyliny, olanzapiny, citalopramu, omeprazolu, fluwoksaminy, cyklosporyny, GKS i wielu innych.

Preparaty dostępne na rynku zawierające melatoninę

Melatonina wchodzi w skład nie tylko suplementów diety, lecz również leków OTC, które dedykowane są osobom z problemami ze snem. Wybrane preparaty dostępne na rynku zestawione zostały w tabeli poniżej.

Piśmiennictwo

1. Wilhelmsen-Langeland, A., Saxvig, I. W., Pallesen, S., Nordhus, I. H., Vedaa, Ø., Lundervold, A. J., Bjorvatn, B. (2013). A randomized controlled trial with bright light and melatonin for the treatment of delayed sleep phase disorder: effects on subjective and objective sleepiness and cognitive function. Journal of biological rhythms, 28(5), 306–321. https://doi.org/10.1177/0748730413500126⬏
2. Buscemi, N., Vandermeer, B., Hooton, N., Pandya, R., Tjosvold, L., Hartling, L., Baker, G., Klassen, T. P., Vohra, S. (2005). The efficacy and safety of exogenous melatonin for primary sleep disorders. A meta-analysis. Journal of general internal medicine, 20(12), 1151–1158. https://doi.org/10.1111/j.1525-1497.2005.0243.x}}{{van Geijlswijk, I. M., Korzilius, H. P., Smits, M. G. (2010). The use of exogenous melatonin in delayed sleep phase disorder: a meta-analysis. Sleep, 33(12), 1605–1614. https://doi.org/10.1093/sleep/33.12.1605⬏
3. Natural Medicines. (2020). Melatonin. Aktualizacja: 22.12.2020.⬏⬏⬏
4. Ferracioli-Oda, E., Qawasmi, A., Bloch, M. H. (2013). Meta-analysis: melatonin for the treatment of primary sleep disorders. PloS one, 8(5), e63773. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0063773⬏
5. Herxheimer, A., Petrie, K. J. (2002). Melatonin for the prevention and treatment of jet lag. The Cochrane database of systematic reviews, (2), CD001520. https://doi.org/10.1002/14651858.CD001520⬏
6. Suhner i in., 1998).⬏
7. Tseng, P. T., Yang, C. P., Su, K. P., Chen, T. Y., Wu, Y. C., Tu, Y. K., Lin, P. Y., Stubbs, B., Carvalho, A. F., Matsuoka, Y. J., Li, D. J., Liang, C. S., Hsu, C. W., Chen, Y. W., Shiue, Y. L. (2020). The association between melatonin and episodic migraine: A pilot network meta-analysis of randomized controlled trials to compare the prophylactic effects with exogenous melatonin supplementation and pharmacotherapy. Journal of pineal research, 69(2), e12663. https://doi.org/10.1111/jpi.12663⬏
8. Van Den Heuvel, C. J., Reid, K. J., Dawson, D. (1997). Effect of atenolol on nocturnal sleep and temperature in young men: reversal by pharmacological doses of melatonin. Physiology & behavior, 61(6), 795–802. https://doi.org/10.1016/s0031-9384(96)00534-3⬏
9. Scheer, F. A., Morris, C. J., Garcia, J. I., Smales, C., Kelly, E. E., Marks, J., Malhotra, A., Shea, S. A. (2012). Repeated melatonin supplementation improves sleep in hypertensive patients treated with beta-blockers: a randomized controlled trial. Sleep, 35(10), 1395–1402. https://doi.org/10.5665/sleep.2122⬏
10. Cagnacci, A., Cannoletta, M., Renzi, A., Baldassari, F., Arangino, S., Volpe, A. (2005). Prolonged melatonin administration decreases nocturnal blood pressure in women. American journal of hypertension, 18(12 Pt 1), 1614–1618. https://doi.org/10.1016/j.amjhyper.2005.05.008⬏
11. Grossman, E., Laudon, M., Zisapel, N. (2011). Effect of melatonin on nocturnal blood pressure: meta-analysis of randomized controlled trials. Vascular health and risk management, 7, 577–584. https://doi.org/10.2147/VHRM.S24603⬏
12. Schwertner, A., Conceição Dos Santos, C. C., Costa, G. D., Deitos, A., de Souza, A., de Souza, I. C., Torres, I. L., da Cunha Filho, J. S., Caumo, W. (2013). Efficacy of melatonin in the treatment of endometriosis: a phase II, randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Pain, 154(6), 874–881. https://doi.org/10.1016/j.pain.2013.02.025⬏