Synonimy: miłorząb japoński, ginkgo

Miłorząb dwuklapowy, zwany potocznie japońskim, to drzewo pochodzące z Azji o charakterystycznych liściach w formie wachlarza, które obecnie uprawiane jest również w Europie. W preparatach dostępnych na rynku jest dostępny najczęściej w postaci wyciągu z liści.

Działanie i zastosowanie miłorzębu

Liście miłorzębu są źródłem związków terpenowych, flawonoidów i kwasów organicznych. Głównymi substancjami czynnymi są należące do terpenów ginkgolidy i bilobalid. Wiele preparatów z miłorzębem jest standaryzowanych na zawartość związków terpenowych i flawonoidów. Wskazania, w których miłorząb wykazał skuteczność kliniczną to: demencja, lęk, zespół napięcia przedmiesiączkowego, zawroty głowy, schizofrenia i udar niedokrwienny. Ponadto niewystarczającej jakości badania wskazują na pewną skuteczność surowca w poprawie funkcji poznawczych, szumach usznych, dysfunkcjach seksualnych, zwyrodnieniu plamki żółtej, retinopatii cukrzycowej i jaskrze.

Skuteczność miłorzębu potwierdzona badaniami klinicznymi

Badania kliniczne wykazały, że wyciągi z miłorzębu mogą być skuteczne w leczeniu takich wskazań jak:

• Demencja – według badań klinicznych stosowanie 120 mg ekstraktu z miłorzębu 2 razy na dobę nie wiąże się z redukcją ryzyka wystąpienia otępienia ani choroby Alzheimera u osób starszych z niewielkimi zaburzeniami lub bez zaburzeń poznawczych oraz nie hamuje progresji choroby Alzheimera. Mimo że ekstrakt z miłorzębu prawdopodobnie nie zapobiega wystąpieniu demencji, może łagodzić objawy otępienia u osób starszych. Według metaanaliz, obejmujących liczne badania kliniczne z udziałem pacjentów z demencją, stosowanie preparatów z ekstraktem z miłorzębu w ilości 240 mg na dobę przez 22–24 tygodnie wiązało się z nieznaczną poprawą funkcji poznawczych względem placebo, przy czym niższa dawka – 120 mg na dobę – nie była równie skuteczna. Wyniki te potwierdzają również inne metaanalizy badań trwających od trzech miesięcy do roku. Według większości badań miłorząb jest tak samo skuteczny u osób z zaburzeniami neuropsychiatrycznymi jak i bez nich.^[1] Brakuje wysokiej jakości badań porównujących skuteczność ekstraktów z miłorzębu względem klasycznych leków stosowanych w otępieniu takich jak donepezil, takryna czy rywastygmina. Według niektórych badań przyjmowanie 160–240 mg ekstraktu dziennie przez 22–24 tygodnie może być równie skuteczne co 5–10 mg na dobę donepezilu u pacjentów z otępieniem w przebiegu łagodnej do umiarkowanej postaci choroby Alzheimera.^[2][3] Wyniki te nie zostały potwierdzone jednak przez innych badaczy. Warto zaznaczyć, że w większości przypadków stosowane w badaniach klinicznych ekstrakty były standaryzowane na zawartość glikozydów flawonowych (24–25%) oraz laktonów terpenowych (6%).
• Lęk – podwójnie zaślepione kontrolowane badanie kliniczne z randomizacją wykazało, że przyjmowanie przez 4 tygodnie ekstraktu z miłorzębu w ilości 480 mg na dobę lub 240 mg na dobę wiązało się z 50-procentową redukcją objawów u pacjentów z zaburzeniami lękowymi, odpowiednio u 44% i 39% z nich względem 22% otrzymujących placebo. W początkowej fazie badania poprawa objawów była podobna we wszystkich trzech grupach, a z czasem znacznie wzrosła w grupach otrzymujących ekstrakt, co sugeruje, że korzystny efekt obserwowany jest dopiero po kilku tygodniach stosowania.^[4]
• Zespół napięcia przedmiesiączkowego – badania wykazały, że stosowanie 80 mg 2 razy na dobę lub 40 mg 3 razy na dobę ekstraktu z miłorzębu łagodzi objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego, m.in. tkliwość piersi.^[5][6]
• Zawroty głowy – starsze badanie wykazało, że stosowanie ekstraktu z miłorzębu 160 mg na dobę redukuje zawroty głowy i zaburzenia równowagi, a w przypadku zawrotów spowodowanych zaburzeniami naczyniowymi jest prawdopodobnie równie skuteczne co betahistyna.^[7]
• Schizofrenia – dołączenie suplementacji standaryzowanym ekstraktem z miłorzębu do terapii lekami przeciwpsychotycznymi może zmniejszyć negatywne objawy schizofrenii oraz częste działania niepożądane, m.in. zaparcie i nasilone pragnienie. Ponadto przyjmowanie 80 mg ekstraktu 3 razy dziennie przez 12 tygodni redukuje ryzyko rozwoju późnych dyskinez co najmniej o 30%.^[8]
• Udar niedokrwienny – metaanalizy niskiej jakości badań klinicznych wskazują, że stosowanie ekstraktu z miłorzębu w połączeniu ze standardową terapią poprawia stan pacjentów po udarze niedokrwiennym, usprawnia wykonywanie codziennych czynności, jednak nie zmniejsza ryzyka ponownego udaru i zgonu. Ponadto warto zaznaczyć, że większą skuteczność wykazał ekstrakt podawany dożylnie niż doustnie.^[9][10]

Niewystarczające dowody na skuteczność miłorzębu

Ekstrakt z miłorzębu był stosowany w badaniach pod kątem potencjalnej skuteczności, m.in. w zaburzeniach funkcji poznawczych związanych z wiekiem, w dysfunkcjach seksualnych w wyniku stosowania leków przeciwdepresyjnych, w redukcji ryzyka zaburzeń pamięci u osób starszych, w zmniejszaniu szumu w uszach i łagodzeniu objawów zwyrodnienia plamki żółtej, jednak mimo że pojedyncze badania wykazały korzyść suplementacji w tych wskazaniach, to inne badania tego nie potwierdzają.

Ponadto badania z udziałem niewielkiej liczby pacjentów wykazały, że stosowanie ekstraktu z miłorzębu w ilości 120 mg na dobę przez 6 miesięcy poprawia widzenie barwne u pacjentów ze zdiagnozowaną wczesną postacią retinopatii cukrzycowej,^[11] a 80 mg 2 razy na dobę pozwala na redukcję progresji choroby u pacjentów z jaskrą normalnego ciśnienia.^[12] Według innego małego badania klinicznego przyjmowanie 40 mg ekstraktu 3 razu dziennie przez 4 tygodnie pozwala zredukować powstałe uszkodzenia i zmniejszyć prawdopodobieństwo zwężenia pola widzenia.^[13]

Preparaty z miłorzębem są szeroko reklamowane jako środki poprawiające funkcje poznawcze, jednak warto zaznaczyć, że chociaż wiele pojedynczych badań wykazało, że przyjmowanie takich środków może poprawiać pewne funkcje poznawcze (m.in. pamięć, zdolność do wykonywania zadań, zdolność do przetwarzania informacji) to inne badania oraz ich przeglądy nie wykazały pozytywnych skutków w tym wskazaniu. Badania, które wykazały pozytywny wpływ suplementacji, zwykle były przeprowadzone z udziałem niewielkiej liczby uczestników, a punkty końcowe były różne, w związku z czym trudno ostatecznie stwierdzić, czy są one wiarygodne.

Ekstrakty z miłorzębu są również składnikiem preparatów mających łagodzić dysfunkcje seksualne u kobiet, jednak pewny pozytywny skutek wykazało jedynie badanie, w którym zastosowano preparat wieloskładnikowy (m.in. z żeń-szeniem, L-argininą i witaminami), przez co trudno ocenić skuteczność samego miłorzębu. Z kolei w badaniu z wykorzystaniem tylko ekstraktu z liści miłorzębu w ilości 300 mg dziennie przez 8 tygodni nie zaobserwowano poprawy satysfakcji seksualnej u kobiet zgłaszających obniżone libido.^[14]

Brak dowodów na skuteczność miłorzębu

Ekstrakt z liści miłorzębu nie wykazał skuteczności w obniżaniu ciśnienia krwi, zmniejszaniu ryzyka zawału, udaru mózgu i zgonu u pacjentów w podeszłym wieku czy poprawie objawów u pacjentów z astmą i przewlekłą obturacyjną chorobą płuc.

Bezpieczeństwo stosowania miłorzębu

Standaryzowane wyciągi z liści miłorzębu były w ilości 120–480 mg na dobę bezpiecznie stosowane w wielu badaniach klinicznych trwających od kilku tygodni do nawet 6 lat.^[1] Obserwowane działania niepożądane obejmowały zaburzenia żołądkowo-jelitowe, bóle głowy i kołatanie serca. Potencjalnie niebezpiecznym działaniem jest zwiększenie ryzyka krwawienia, jednak według metaanalizy częstość krwawień u pacjentów stosujących miłorząb nie jest wyższa niż w przypadku placebo.^[15]

Interakcje miłorzębu

Wyciąg z miłorzębu może nasilać działanie leków przeciwzakrzepowych i/lub przeciwpłytkowych. Efekt ten może występować po 2–3 tygodniach od rozpoczęcia leczenia. W badaniach klinicznych nie dowiedziono, aby ta interakcja miała znaczenie, ale istnieje wiele opisów przypadków spontanicznych krwawień, zwłaszcza w połączniu z warfaryną. Ponadto ekstrakt z miłorzębu może wpływać na stężenie insuliny i glukozy we krwi u pacjentów z cukrzycą, przy czym u pacjentów z hiperinsulinemią może zmniejszać poziom insuliny, a zwiększać poziom glukozy, a u pacjentów z wyczerpaniem trzustki – stymulować komórki beta i zwiększać poziom insuliny. Miłorząb może również modulować ekspresję izoenzymów cytochromu P450, wpływając na stężenie we krwi, m.in. teofiliny, omeprazolu, diazepamu, ibuprofenu, simwastatyny czy warfaryny.

Preparaty dostępne na rynku zawierające miłorząb dwuklapowy

Miłorząb dwuklapowy stanowi składnik zarówno suplementów diety, jak i leków dostępnych bez recepty, których przykłady zostały przedstawione w tabelach poniżej. Przy wyborze preparatu warto zwrócić uwagę na jego standaryzację i na zawartość określonych składników.

Wybrane suplementy diety zawierające miłorząb dwuklapowy:

Wybrane produkty lecznicze zawierające miłorząb dwuklapowy:

Piśmiennictwo

1. Natural Medicines. (2021). Ginkgo. Aktualizacja: 07.01.2021.⬏⬏
2. Mazza, M., Capuano, A., Bria, P., Mazza, S. (2006). Ginkgo biloba and donepezil: a comparison in the treatment of Alzheimer’s dementia in a randomized placebo-controlled double-blind study. European journal of neurology, 13(9), 981–985. https://doi.org/10.1111/j.1468-1331.2006.01409.x⬏
3. Yancheva, S., Ihl, R., Nikolova, G., Panayotov, P., Schlaefke, S., Hoerr, R., GINDON Study Group (2009). Ginkgo biloba extract EGb 761(R), donepezil or both combined in the treatment of Alzheimer’s disease with neuropsychiatric features: a randomised, double-blind, exploratory trial. Aging & mental health, 13(2), 183–190. https://doi.org/10.1080/13607860902749057⬏
4. Woelk, H., Arnoldt, K. H., Kieser, M., Hoerr, R. (2007). Ginkgo biloba special extract EGb 761 in generalized anxiety disorder and adjustment disorder with anxious mood: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Journal of psychiatric research, 41(6), 472–480. https://doi.org/10.1016/j.jpsychires.2006.05.004⬏
5. Ozgoli, G., Selselei, E. A., Mojab, F., Majd, H. A. (2009). A randomized, placebo-controlled trial of Ginkgo biloba L. in treatment of premenstrual syndrome. Journal of alternative and complementary medicine (New York, N.Y.), 15(8), 845–851. https://doi.org/10.1089/acm.2008.0493⬏
6. Tamborini, A., Taurelle, R. (1993). Intérêt de l’extrait standardisé de Ginkgo biloba (EGb 761) dans la prise en charge des symptômes congestifs du syndrome prémenstruel [Value of standardized Ginkgo biloba extract (EGb 761) in the management of congestive symptoms of premenstrual syndrome]. Revue francaise de gynecologie et d’obstetrique, 88(7–9), 447–457.⬏
7. Cesarani, A., Meloni, F., Alpini, D., Barozzi, S., Verderio, L., Boscani, P. F. (1998). Ginkgo biloba (EGb 761) in the treatment of equilibrium disorders. Advances in therapy, 15(5), 291–304.⬏
8. Zhang, W. F., Tan, Y. L., Zhang, X. Y., Chan, R. C., Wu, H. R., Zhou, D. F. (2011). Extract of Ginkgo biloba treatment for tardive dyskinesia in schizophrenia: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. The Journal of clinical psychiatry, 72(5), 615–621. https://doi.org/10.4088/JCP.09m05125yel⬏
9. Chong, P. Z., Ng, H. Y., Tai, J. T., Lee, S. (2020). Efficacy and Safety of Ginkgo biloba in Patients with Acute Ischemic Stroke: A Systematic Review and Meta-Analysis. The American journal of Chinese medicine, 48(3), 513–534. https://doi.org/10.1142/S0192415X20500263⬏
10. Ji, H., Zhou, X., Wei, W., Wu, W., Yao, S. (2020). Ginkgol Biloba extract as an adjunctive treatment for ischemic stroke: A systematic review and meta-analysis of randomized clinical trials. Medicine, 99(2), e18568. https://doi.org/10.1097/MD.0000000000018568⬏
11. Lanthony, P., Cosson, J. P. (1988). Evolution de la vision des couleurs dans la rétinopathie diabétique débutante traitée par extrait de Ginkgo biloba. Etude préliminaire à double insu contre placebo [The course of color vision in early diabetic retinopathy treated with Ginkgo biloba extract. A preliminary double-blind versus placebo study]. Journal francais d’ophtalmologie, 11(10), 671–674.⬏
12. Lee, J., Sohn, S. W., Kee, C. (2013). Effect of Ginkgo biloba extract on visual field progression in normal tension glaucoma. Journal of glaucoma, 22(9), 780–784. https://doi.org/10.1097/IJG.0b013e3182595075⬏
13. Quaranta, L., Bettelli, S., Uva, M. G., Semeraro, F., Turano, R., Gandolfo, E. (2003). Effect of Ginkgo biloba extract on preexisting visual field damage in normal tension glaucoma. Ophthalmology, 110(2), 359–364. https://doi.org/10.1016/S0161-6420(02)01745-1⬏
14. Meston, C. M., Rellini, A. H., Telch, M. J. (2008). Short- and long-term effects of Ginkgo biloba extract on sexual dysfunction in women. Archives of sexual behavior, 37(4), 530–547. https://doi.org/10.1007/s10508-008-9316-2⬏
15. Kellermann, A. J., Kloft, C. (2011). Is there a risk of bleeding associated with standardized Ginkgo biloba extract therapy? A systematic review and meta-analysis. Pharmacotherapy, 31(5), 490–502. https://doi.org/10.1592/phco.31.5.490⬏