Miłorząb japoński (dwuklapowy) to pochodząca z Azji roślina reliktowa o rodowodzie sięgającym 300 milionów lat wstecz, która jako jedna z nielicznych roślin nagonasiennych posiada spłaszczone liście. Miłorząb japoński jest znany ze swojej odporności wobec szkodliwego działania drobnoustrojów, owadów oraz substancji toksycznych. Odporność genetyczna miłorzębu wobec mutagenów jest przypisywana właściwościom antyoksydacyjnym substancji występujących w roślinie, co z kolei może być źródłem jego znaczenia terapeutycznego. Miłorząb japoński jest stosowany w lecznictwie w Azji od co najmniej 2000 lat, natomiast długo nie był znany w Europie, dokąd został sprowadzony dopiero w XVIII wieku.^[1]

Surowce

Liść miłorzębu japońskiego – Ginkgonis folium

Skład chemiczny

Za działanie farmakologiczne odpowiadają związki obecne w liściu miłorzębu, spośród których wyróżnia się dwie główne grupy: flawonoidy (takie jak kwercetyna, kemferol oraz izoramnetyna, które występują w postaci glikozydów, glikozydoestrów, i dimeryczne pochodne apigeniny) oraz sekswiterpeny (bilobalid) i diterpeny (ginkgolidy A, B, C, J, M).

Związki czynne miłorzębu znajdują się zarówno w świeżych, jak i wysuszonych liściach, natomiast w lecznictwie z reguły stosowane są ekstrakty sporządzane przy użyciu mieszanin woda-etanol lub woda-aceton, dzięki którym można selektywnie izolować substancje czynne, jednocześnie eliminując obecne w liściach związki o działaniu toksycznym (np. kwasy ginkgolowe), związki niestabilne chemicznie lub zbędne. Do takich ekstraktów należą EGb761 oraz LI 1370, które są standaryzowane na zawartość poszczególnych związków czynnych i są powszechnie stosowane w produktach leczniczych (głównie EGb761).^[1][2]

Zawarte w lekach standaryzowane farmakopealne wyciągi z miłorzębu japońskiego są kontrolowane pod kątem zawartości toksycznych oraz alergennych kwasów ginkgolowych.

Działanie

Badania wykazały, że wyciągi z miłorzębu wywierają szereg działań farmakologicznych, takich jak:

• poprawa przepływu krwi i mikrokrążenia (badania w udziałem ludzi wykazały poprawę w mózgu, mięśniach szkieletowych, a także w stopach i dłoniach, w efekcie rozkurczania naczyń krwionośnych, hamowania agregacji płytek krwi oraz obniżenia lepkości krwi – zwiększony dopływ krwi do tkanek i narządów powoduje, że są one lepiej zaopatrywane w tlen i substancje odżywcze),^[1][2]
• poprawa przekaźnictwa w ośrodkowym układzie nerwowym oraz procesów myślenia i uczenia się (w efekcie zapobiega się zmniejszaniu się ilości receptorów muskarynowych oraz α₂-adrenergicznych, które postępuje wraz ze starzeniem się organizmu, dochodzi do zwiększenia wychwytu choliny w hipokampie, a także hamowania wchłaniania zwrotnego monoamin: noradrenaliny, serotoniny i dopaminy),^[1][2]
• zwiększanie odporności organizmu na niedotlenienie, przede wszystkim mózgowia (co prawdopodobnie odpowiada również za poprawę procesów myślenia i uczenia się),^[1]
• działanie antyoksydacyjne,^[1][2]
• redukowanie zmian w obrębie siatkówki oka, np. obrzęków.^[1]

Zastosowanie poparte wynikami badań klinicznych

Metaanalizy danych klinicznych (za wyjątkiem przeglądu Cochrane) dowiodły, że standaryzowane wyciągi z miłorzębu japońskiego są skuteczne w leczeniu zaburzeń funkcji poznawczych oraz poprawiają jakość życia u osób powyżej 50 r.ż. cierpiących na łagodną postać otępienia (demencji). Szczególną poprawę zaobserwowano w grupie osób z zaburzeniami neurologicznymi i psychicznymi.^[2][3] Natomiast według przeglądu Cochrane dane te są niewystarczającej jakości, aby potwierdzić ten efekt i z tego powodu miłorząb nie jest rekomendowany przez Europejską Federację Towarzystw Neurologicznych w leczeniu choroby Alzheimera.^[4][5] Z drugiej strony w przeglądzie Cochrane stwierdzono, że terapia z użyciem miłorzębu jest równie bezpieczna jak placebo.^[4]

Zastosowanie standaryzowanych ekstraktów z miłorzębu w celu poprawy jakości życia oraz zaburzeń funkcji poznawczych u osób powyżej 50 r.ż. cierpiących na łagodną postać otępienia (demencji) posiada ugruntowane zastosowanie medyczne (ang. Well-established use, WEU). Natomiast takiego efektu nie zaobserwowano u osób młodych.

Ponadto badano skuteczność miłorzębu w leczeniu takich schorzeń jak: chromanie przestankowe. Badania kliniczne dowiodły, że stosowanie standaryzowanych wyciągów z miłorzębu poprawia przebieg chromania przestankowego – ograniczają bóle mięśni nóg, które są spowodowane niedokrwieniem, powstają podczas wysiłku i ustępują po jego zaprzestaniu, tzn. wydłużają dystans, który pacjenci są w stanie przejść bez bólu. Z drugiej strony, metaanalizy danych wykazały, że ten efekt był nieznaczący i europejskie wytyczne leczenia chorób naczyń obwodowych nie zalecają stosowania miłorzębu w tym wskazaniu.^[2][6]

Zastosowanie jako tradycyjny produkt leczniczy roślinny

Miłorząb japoński może być stosowany w leczeniu takich dolegliwości jak:

• zaburzenia krążenia żylnego, które objawiają się uczuciem ciężkości nóg lub uczuciem zimnych stóp i dłoni,
• chromanie przestankowe – bóle mięśni nóg, które są spowodowanie niedokrwieniem i powstają podczas wysiłku, zaś ustępują po jego zaprzestaniu,
• zaburzenia krążenia mózgowego, które objawiają się problemami z pamięcią i koncentracją,
• zawroty głowy i szumy uszne,
• lęk,
• zaburzenia nastroju w postaci depresji.^[2]

Zastosowanie w medycynie ludowej

Miłorząb jest od wielu wieków stosowany w medycynie chińskiej w leczeniu chorób układu oddechowego, np. astmy oskrzelowej. Związki zawarte w miłorzębie hamują czynnik aktywujący płytki krwi (PAF), który odgrywa pewną rolę w procesach zapalnych i autoimmunologicznych, natomiast dotychczas nie udowodniono, że hamowanie PAF przynosi istotną poprawę w przebiegu astmy).^[1][7] Przy pomocy miłorzębu leczy się też rany przewlekłe (Chińczycy stosują ekstrakty z liścia miłorzębu w postaci opatrunków w leczeniu ran, zastosowanie to prawdopodobnie jest uzasadnione pozytywnym wpływem rośliny na mikrokrążenie).^[1]

Interakcje

Mogą wystąpić interakcje miłorzębu z lekami, takimi jak:

• leki z kategorii NLPZ – może zwiększyć ryzyko krwotoków,
• leki przeciwpłytkowe – może zwiększyć ryzyko krwotoków,
• antykoagulanty – może zwiększyć ryzyko krwotoków,
• leki przeciwdepresyjne – może zmniejszać skutki uboczne związane z obniżonym popędem seksualnym oraz poprawić ciągłość snu,
• haloperidol – badania kliniczne pokazały, że miłorząb może poprawić jego efektywność,
• klozapina – może nasilić działanie.

Producenci leków często odradzają łączenia miłorzębu z warfaryną, natomiast badania kliniczne nie wykazały, aby miłorząb wpływał na działanie przeciwzakrzepowe warfaryny.

Badania na zwierzętach pokazały, że miłorząb może zmniejszać stres oksydacyjny wywołany przez bleomycynę, kardiotoksyczność indukowaną doksorubicyną, ototoksyczność spowodowana cis-platyną.^[8]

Bezpieczeństwo stosowania

Podczas stosowania miłorzębu najczęściej występują niespecyficzne działania niepożądane, np.:

• ból głowy,
• zawroty głowy,
• zaburzenia układu pokarmowego w postaci bólu brzucha, biegunki, nudności i wymiotów.

Ponadto mogą wystąpić krwawienia z nosa, oka, przewodu pokarmowego lub naczyń krwionośnych w mózgu.

W badaniach klinicznych nie zaobserwowano, żeby częstotliwość występowania tych działań niepożądanych była wyższa niż u osób stosujących placebo.^[2][9]

Zobacz też: Lecytyna

Przeciwwskazania i środki ostrożności

W związku z obserwowanymi przypadkami ataków padaczkowych podczas stosowania miłorzębu, należy poinformować o takim ryzyku pacjentów chorujących na epilepsję, którzy jednocześnie stosują miłorząb.^[2]

Ze względu na ryzyko nasilenia krwawienia podczas równoczesnego stosowania preparatów miłorzębu oraz leków przeciwpłytkowych lub przeciwzakrzepowych, zwróć uwagę pacjentowi, aby w przypadku zaobserwowania nasilonego krwawienia w postaci np. krwotoków z nosa, pojawienia się krwiaków na ciele przerwał stosowanie miłorzębu.^[2]

Podobnie, ze względu na ryzyko krwotoków, preparaty miłorzębu są przeciwwskazane u kobiet w ciąży. Ponadto, z uwagi na brak informacji dotyczących bezpieczeństwa, nie zalecamy stosowania miłorzębu u kobiet karmiących piersią.^[2]

Przykładowe preparaty

Leki zawierające miłorząb japoński to:

• Bilobil – kapsułki, w dawce 40 mg, 80 mg (Bilobil Forte), 120 mg (Bilobil Intense) (do stosowania u osób starszych w zaburzeniach pamięci i sprawności umysłowej, zwrotach głowy, szumach usznych, pomocniczo w zaburzeniach ukrwienia mózgu i kończyn).
• Cardiobonisol – płyn doustny (do stosowania wspomagająco w początkowej fazie niewydolności serca, w stanach łatwego męczenia się).
• Ginkofar – tabletki powlekane, wyciąg w dawce 40 mg, 80 mg (Ginkofar Forte), 120 mg (Ginkofar Intense), 240 mg (Ginkofar Extra) (do stosowania w celu poprawy pamięci i sprawności umysłowej u osób starszych w łagodnej demencji).
• Tanakan – tabletki (do stosowania u osób starszych w zaburzeniach pamięci i sprawności umysłowej, zawrotach głowy, szumach usznych).
• Tinctura Ginkgo Bilobae (Herbapol, Phytopharm) – płyn doustny (do stosowania w zaburzeniach obwodowego krążenia krwi).

Ponadto wyciąg z miłorzębu japońskiego wchodzi w skład leków złożonych:

• Venoforton – płyn doustny (do stosowania w niewydolności żylnej oraz niewydolności krążenia obwodowego i mózgowego).

Piśmiennictwo

1. Schulz V et al.: Rational Phytotherapy. A Reference Guide for Physicians and Pharmacists, Springer-Verlag Berlin Heidelberg, 2004.⬏⬏⬏⬏⬏⬏⬏⬏⬏
2. EMA: Assessment report on Ginkgo biloba L., folium, 2012.⬏⬏⬏⬏⬏⬏⬏⬏⬏⬏⬏
3. EMA: European Union herbal monograph on Ginkgo biloba L., 2012.⬏
4. Birks J et al.: Ginkgo biloba for cognitive impairment and dementia. Cochrane Database Syst Rev, 2009.⬏⬏
5. Hort J et al.: EFNS guidelines for the diagnosis and management of Alzheimer’s disease. Eur J Neurol, 2010.⬏
6. Aboyans V et al.: 2017. ESC Guidelines on the Diagnosis and Treatment of Peripheral Arterial Diseases, in collaboration with the European Society for Vascular Surgery (ESVS). Eur Heart J, 2018.⬏
7. Kasperska-Zając A et al.: Platelet-activating factor (PAF): a review of its role in asthma and clinical efficacy of PAF antagonists in the disease therapy. Recent Pat Inflamm Allergy Drug Discov, 2008.⬏
8. Braun L, Cohen M et al.: Herbs and natural supplements 4th edition. Elsevier, 2015.⬏
9. ChPL Tanakan⬏