Synonimy: mel, honey

Miód jest produktem wytwarzanym przez pszczoły z gatunku Apis mellifera. Powstaje on z nektaru kwiatów roślin miododajnych, takich jak rzepak, gryka, lipa, akacja (miód nektarowy) oraz ze spadzi, czyli soku drzew iglastych i liściastych, wypływającym z komórek uszkodzonych przez mszyce lub czerwce (miód spadziowy). Jednym z rodzajów miodu nektarowego jest miód manuka, który uzyskiwany jest nektaru krzewów manuki (Leptospermum scoparium J.R.Forst. & G.Forst.) występujących na terenie Nowej Zelandii i południowej Australii. Miód jest powszechnie stosowany jako substancja słodząca, środek nawilżający w mydłach i kosmetykach, a także jako produkt wykorzystywany do celów leczniczych.

Działanie i zastosowanie miodu

Główny składnik miodu to cukier inwertowany, który jest produktem hydrolizy sacharozy do mieszaniny fruktozy i glukozy pod wpływem enzymu inwertazy wytwarzanego przez pszczoły. Ponadto miód zawiera sacharozę, maltozę, dekstryny, jak również kwasy organiczne, enzymy, białka oraz witaminy A, B₂, B₆ i C. Barwa miodu zależy z kolei od rodzaju i proporcji barwników, z których największe znaczenie mają karotenoidy takie jak beta-karoten czy ksantofil. Działanie przeciwbakteryjne miodu przypisuje się natomiast przede wszystkim nadtlenkowi wodoru (H₂O₂), który jest produktem ubocznym w reakcji enzymatycznego przekształcania glukozy do kwasu glukonowego. Ta korzystna właściwość miodu zanika jednak po jego podgrzaniu lub długotrwałym wystawieniu na działanie promieni słonecznych. Inne cechy, które mogą przyczyniać się do przeciwbakteryjnego działania, to obecność lizozymów, niskie pH i wysoka osmolarność miodu. Badania kliniczne potwierdziły skuteczność miodu w łagodzeniu kaszlu i suchości oczu, w usprawnianiu gojenia się ran, oparzeń, owrzodzeń stopy cukrzycowej, w leczeniu zapalenia w obrębie jamy ustnej i trądziku różowatym. Niektóre badania wskazują na potencjalną skuteczność miodu w leczeniu owrzodzenia rogówki, cukrzycy, biegunki, bolesnego miesiączkowania, opryszczki i w redukcji bólu po usunięciu migdałków, jednak wyniki są niewystarczające. Miód jest prawdopodobnie nieskuteczny w leczeniu zapalenia błony śluzowej nosa i zatok.

Skuteczność miodu potwierdzona w badaniach klinicznych

Badania kliniczne potwierdziły skuteczność miodu pszczelego w leczeniu schorzeń takich jak:

• Kaszel – liczne pojedyncze badania kliniczne wykazały, że przyjmowanie 2,5–10 ml miodu (0,5–2 łyżeczki) przed snem wpływa na redukcję nasilenia kaszlu w ciągu nocy oraz na poprawę snu w porównaniu z placebo u dzieci powyżej 2. r.ż. cierpiących na infekcje górnych dróg oddechowych.^[1] Przegląd Cochrane 6 badań klinicznych wykazał, że stosowanie miodu przyczynia się do redukucji kaszlu skuteczniej niż brak terapii, placebo czy difenhydramina i jest co najmniej równie skuteczne co dekstrometorfan.^[2]
• Suchość oczu – badanie z udziałem 24 pacjentów w wieku 20–55 lat wykazało, że stosowanie kropli do oczu zawierających miód manuka 2 razy dziennie przez dwa tygodnie wpływa na zmniejszenie niektórych objawów dyskomfortu u osób, które cierpią na suchość oczu spowodowaną noszeniem soczewek kontaktowych. Warto jednak zaznaczyć, że prawdopodobnie, aby uzyskać lepsze wyniki, konieczne jest dłuższe stosowanie, a efekty były bardziej zauważalne u pacjentów z bardziej nasilonymi objawami.^[3]
• Trudno gojące się rany – w systematycznym przeglądzie Cochrane dotyczącym miejscowego i ogólnoustrojowego leczenia ran przedstawiono silne dowody na korzystne efekty ze stosowania miodu w schorzeniach takich jak owrzodzenia żylne, odleżyny, owrzodzenia cukrzycowe i owrzodzenia tętnic.^[4] Prawdopodobne jest, że miód wpływa na przyśpieszenie ziarninowania i epitelizacji naskórka, zmniejszenie bólu i wysięku ropnego, a także na skrócenie czas jego gojenia. Jednak przegląd Cochrane obejmujący badania dotyczące leczenia samego owrzodzenia żylnego nóg wykazał, że preparaty na bazie miodu nie zapewniają korzyści w stosunku do czasu gojenia lub całkowitego wyleczenia w porównaniu ze standardową opieką.^[5]
• Oparzenia – w przeglądzie Cochrane, oceniającym dane kliniczne z 26 badań, który dotyczył stosowania miodu w miejscowym leczeniu ran ostrych i przewlekłych, wykazano, że stosowanie miodu może powodować lepsze gojenie się oparzeń w porównaniu z konwencjonalnymi opatrunkami, a także zmniejsza ogólne ryzyko działań niepożądanych w porównaniu z leczeniem sulfadiazyną srebra. Miód może wykazywać lepsze działanie od niektórych konwencjonalnych materiałów opatrunkowych. Warto jednak zaznaczyć, że badania były niskiej jakości.^[6]
• Owrzodzenia stopy cukrzycowej – metaanaliza z 2019 roku obejmująca badania kliniczne głównie o niższej jakości z udziałem pacjentów z owrzodzeniami stopy cukrzycowej wykazała, że stosowanie opatrunków nasączonych miodem przez 1–2 tygodnie przyspiesza eliminację bakterii oraz skraca czas oczyszczenia i gojenia się rany.^[7]
• Zapalenie dziąseł i jamy ustnej – podwójnie zaślepione badanie kliniczne z randomizacją z udziałem 100 dzieci w wieku 2–8 lat z pierwotnym opryszczkowym zapaleniem dziąseł i jamy ustnej wykazało, że stosowanie miodu w połączeniu z acyklowirem prowadzi do ustąpienia zmian w jamie ustnej o trzy dni szybciej w porównaniu ze stosowaniem samego acyklowiru. Ponadto redukcji uległ ból, użycie leków przeciwbólowych, a pacjenci mieli mniej problemów z jedzeniem i piciem.^[8]
• Popromienne zapalenie błony śluzowej jamy ustnej – chociaż istnieją sprzeczne dowody większość badań wskazuje, że miód może przynosić pewne korzyści w zapobieganiu lub zmniejszaniu objawów popromiennego zapalenia błony śluzowej jamy ustnej. Metaanaliza obejmująca 9 badań klinicznych z udziałem 476 pacjentów z nowotworem głowy i szyi (poddawanych radioterapii lub chemioradioterapii) wykazała, że doustne podawanie miodu po radioterapii może zapobiegać zapaleniu błony śluzowej jamy ustnej i związanej z tym utracie masy ciała.^[9]
• Trądzik różowaty – w badaniu klinicznym z randomizacją oceniano skuteczność miejscowego stosowania 90% miodu kanuka z 10% gliceryną 2 razy dziennie przez okres 8 tygodni, w leczeniu trądziku różowatego u 138 dorosłych Nowozelandczyków. Odsetek uczestników, którzy doświadczyli klinicznie istotnej poprawy, był znacznie wyższy w grupie leczonej miodem (34,3%) w porównaniu z placebo (17,4%). Ponadto odsetek pacjentów, u których wystąpiło całkowite ustąpienie trądziku różowatego, wyniósł odpowiednio 13,2% w grupie stosującej miód i 2,9% w grupie placebo.^[10]

Niewystarczające lub brak dowodów na skuteczność miodu

Przeprowadzono ograniczone badania kliniczne wskazujące na potencjał terapeutyczny miodu w leczeniu owrzodzenia rogówki, cukrzycy typu I iII, biegunki związanej z zapalaniem żołądka i jelit, bolesnego miesiączkowania, opryszczki wargowej i bólu pooperacyjnego po usunięciu migdałków, jednak uzyskane wyniki nie są wystarczające, aby uzasadnić stosowanie miodu.

Miód okazał się z natomiast nieskuteczny w leczeniu zapalenia błony śluzowej nosa i zatok. Większość badań wskazuje, że aerozole donosowe lub płukanki zawierające miód nie łagodzą objawów skuteczniej niż stosowanie fizjologicznego roztworu soli.

Bezpieczeństwo stosowania miodu

Miód uważany jest za bezpieczny produkt spożywczy i leczniczy. Istnieją jednak dane wskazujące, że może być on szkodliwy dla niemowląt, ponieważ niektóre partie miodu zawierają zarodniki Clostridium botulinum, które mogą namnażać się w jelitach i powodować zatrucie jadem kiełbasianym.^[11]

Miód, który wytwarzany jest z nektaru roślin trujących, może być dla człowieka toksyczny. Sytuacja taka najczęściej występuje w Turcji w przypadku miodów produkowanych z nektaru roślin z rodzaju Rhododendron, występujących na wybrzeżu Morza Czarnego. Zatrucie „szalonym miodem”, zawierającym grajanotoksynę, która blokuje kanały sodowe, prowadzi do bradykardii, niedociśnienia, nudności, wymiotów, omdleń, a prawdopodobnie także do łagodnej hipotermii.

Miód stosowany doustnie może wywoływać reakcje alergiczne, które mogą być spowodowane różnymi składnikami miodu, w tym samym miodem, pyłkiem lub wydzieliną pszczół. W przypadku stosowania zewnętrznego zgłaszano miejscowe reakcje alergiczne u pacjentów z wcześniej istniejącą atopią. Odnotowano także alergiczne kontaktowe zapalenie skóry związane z miodem wzbogaconym propolisem.

Miód w ciąży i podczas laktacji

Brakuje wystarczających i wiarygodnych informacji na temat bezpieczeństwa stosowania miodu w celach leczniczych u kobiet w ciąży lub karmiących piersią, lecz spożycie go w ilościach powszechnie występujących w żywności jest uważane za bezpieczne.

Interakcje miodu

Żadne interakcje miodu z innymi lekami nie zostały dotychczas dobrze udokumentowane. Badania na zwierzętach wskazują, że miód może wpływać na zwiększenie wchłaniania fenytoiny. Potencjalnie może również przyczyniać się do zwiększenia ryzyka krwawienia u pacjentów przyjmujących leki przeciwzakrzepowe i/lub przeciwpłytkowe. Istnieją sprzeczne dowody na wpływ miodu na aktywności CYP3A4. Miód może również zwiększać poziom hemoglobiny glikowanej u pacjentów z cukrzycą typu II.

Preparaty dostępne na rynku zawierające miód

Wybrane suplementy diety oraz wyroby medyczne dostępne na rynku zawierające miód zostały przedstawione w  tabelach poniżej.

Wybrane suplementy zawierające miód.

Wybrane wyroby medyczne zawierające miód.

Wybrane środki spożywcze zawierające miód.

Piśmiennictwo

1. Natural Medicines. (2020). Honey. Aktualizacja: 24.11.2020.⬏
2. Oduwole, O., Udoh, E. E., Oyo-Ita, A., Meremikwu, M. M. (2018). Honey for acute cough in children. The Cochrane database of systematic reviews, 4(4), CD007094. https://doi.org/10.1002/14651858.CD007094.pub5⬏
3. Wong, D., Albietz, J. M., Tran, H., Du Toit, C., Li, A. H., Yun, T., Han, J., Schmid, K. L. (2017). Treatment of contact lens related dry eye with antibacterial honey. Contact lens & anterior eye : the journal of the British Contact Lens Association, 40(6), 389–393. https://doi.org/10.1016/j.clae.2017.10.001⬏
4. Brölmann, F. E., Ubbink, D. T., Nelson, E. A., Munte, K., van der Horst, C. M., Vermeulen, H. (2012). Evidence-based decisions for local and systemic wound care. The British journal of surgery, 99(9), 1172–1183. https://doi.org/10.1002/bjs.8810⬏
5. O’Meara, S., Al-Kurdi, D., Ologun, Y., Ovington, L. G., Martyn-St James, M., Richardson, R. (2014). Antibiotics and antiseptics for venous leg ulcers. The Cochrane database of systematic reviews, (1), CD003557. https://doi.org/10.1002/14651858.CD003557.pub5⬏
6. Jull, A. B., Cullum, N., Dumville, J. C., Westby, M. J., Deshpande, S., Walker, N. (2015). Honey as a topical treatment for wounds. The Cochrane database of systematic reviews, (3), CD005083. https://doi.org/10.1002/14651858.CD005083.pub4⬏
7. Wang, C., Guo, M., Zhang, N., Wang, G. (2019). Effectiveness of honey dressing in the treatment of diabetic foot ulcers: A systematic review and meta-analysis. Complementary therapies in clinical practice, 34, 123–131. https://doi.org/10.1016/j.ctcp.2018.09.004⬏
8. Abdel-Naby Awad, O. G., Hamad, A. H. (2018). Honey can help in herpes simplex gingivostomatitis in children: Prospective randomized double blind placebo controlled clinical trial. American journal of otolaryngology, 39(6), 759–763. https://doi.org/10.1016/j.amjoto.2018.09.007⬏
9. Cho, H. K., Jeong, Y. M., Lee, H. S., Lee, Y. J., Hwang, S. H. (2015). Effects of honey on oral mucositis in patients with head and neck cancer: A meta-analysis. The Laryngoscope, 125(9), 2085–2092. https://doi.org/10.1002/lary.25233⬏
10. Braithwaite, I., Hunt, A., Riley, J., Fingleton, J., Kocks, J., Corin, A., Helm, C., Sheahan, D., Tofield, C., Montgomery, B., Holliday, M., Weatherall, M., Beasley, R. (2015). Randomised controlled trial of topical kanuka honey for the treatment of rosacea. BMJ open, 5(6), e007651. https://doi.org/10.1136/bmjopen-2015-007651⬏
11. Fenicia, L., Ferrini, A. M., Aureli, P., Pocecco, M. (1993). A case of infant botulism associated with honey feeding in Italy. European journal of epidemiology, 9(6), 671–673. https://doi.org/10.1007/BF00211445⬏